История государства и права Беларуси как наука и учебная дисциплина

63. Образование временных  органов гос-ой  власти на тер.  Зап. Бел. 

  В нач. втор. мир. войны 23 августа 1939 г. правительство СССР заключило договор с Германией, подписав пакт о ненападении, дополненный секретными протоколами, разделявшими сферы влияния Германии и Советского Союза (пакт Молотова-Риббентропа). 1 сентября 1939 г. Германия начала войну против Польши. 17 сентября Красная Армия перешла границу СССР и вступила на территорию Западной Беларуси и Западной Украины. В течение 10 дней вся территория Западной Беларуси была занята Красной Армией. По инициативе местного населения, а также представителей Красной Армии на всей территории Западной Беларуси были образованы временные органы власти: комитеты сел, крестьянские волостные комитеты, съезды и совещания крестьянских комитетов волостей и уездов, временные управления городов и поветов, в состав которых вошли и представители Красной Армии, а также НКВД. В октябре в центрах бывших воеводств были созданы 4 Временных управления областей: Виленское, Новогрудское, Белостокское и Полесское.  
 
 

    64. Народное (Національное) собраніе Западной  Белорусіі і его  государственно-правовые акты. У пачатку кастрычніка 1939 года ў Заходняй Беларусі пачалася агітацыйная кампанія па ўтварэпні вышэйшага органа народнай улады. Яна праводзілася згодна с  пастановай ЦК ВКП(б) ад 1 кастрычніка 1939 года "Пытанні Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі", у якой прадугледжвалася правядзенне выбарчай кампаніі пад лозунгамі ўстанаўлення савецкай улады, уваходжашц Заходняй Беларусі ў склад СССР і БССР, правядзенне сацыяльна-эканамічных пераўтварэнняў. Палітычным цэнтрам Заходняй Беларусі на той час стаў Беласток. Выбары дэпутатаў Народнага Сходу Заходняй Беларусі праходзілі па вядомай савецкай сістэме: вылучаць кандыдатаў у дэпутаты маглі толькі часовыя ўпраўленні гарадоў і паветаў, сходы рабочых на прадпрыемствах і сялянскія камітэты - па адным дэпутаце на выбарчую акругу. Удзельнічаць у выбарах маглі ўсе жыхары Заходняй Беларусі, якія дасягнулі 18 гадоў, незалежна ад расавай або нацыянальнай прыналежнасці. Першае пасяджэнне Народнага сходу Заходняй Беларусі адбылося 28 кастрычніка 1939 года ў Беластоку. На яго абмеркаванне былі пастаўлены наступныя пытанні:1.Аб дзяржаўнай уладзе. 2. Аб уваходжанні Заходняй Беларусі ў склад Беларускай ССР. 3. Аб канфіскацыі памешчыцкіх зямель.4. Аб нацыяналізацыі банкаў і буйной прамысловасці. Па ўсіх чатырох пытаннях былі ўхвалены Дэкларацыі. У Дэкларацыі аб дзяржаўнай уладзе гаварылася: "Бела-рускі Народны (Нацыяналны) сход як адзіны і паўнап-раўны выявіцель волі народаў Заходняй Беларусі... аб-вяшчае на ўсёй тэрыторыі Заходняй Беларусі ўстанаў-ленне Савецкай улады. 3 гэтага часу ўся ўлада на тэрыторыі Заходняй Беларусі належыць працоўным горада і сяла ў асобе Саветаў дэпутатаў працоўных".Гэтым актам заканадаўча ўсталёўваўся новы палітычны лад у Заходняй Беларусі. У другой Дэкларацыі дэпутаты Народнага сходу пастанавілі: "Прасіць Вярхоўны Савет СССР і Вярхоўны Савет БССР прыняць Заходнюю Беларусь у склад Савецкага Саюза і БССР, уз'яднаць рускі народ у адзіную дзяржаву і пакласці тым самым канец раз'яднанню беларускага народа".Дэкларацыя аб канфіскацыі памешчыцкіх зямель ухваліла дзейнасць сялянскіх камітэтаў па перадачы памешчыцкіх зямель сялянам і адначасова абвясціла нацыяналізацыю ўсёй зямлі. Тым самым і сяляне пазбаўляліся права ўласнасці на зямлю. Народны сход сваімі Дэкларацыямі рабіў рэвалюцыйны пераварот у грамадскім і дзяржаўным ладзе Заходняй Беларусі. Дэкларацыі сталі юрыдычнай асновай для прыняцця Вярхоўным Саветам СССР пастановы ад 3 лістапада 1939 года "Аб уключэнні Заходняй Беларусі у склад СССР з уз'яднаннем яе з БССР" і пастановы Вярхоўнага Савета БССР ад 14 лістапада 1939 года "Аб прыняцці Заходняй Беларусі ў склад БССР". 

       65 Согласно Конституции 1937 г. создавались  следующие органы власти: • Верховный Совет БССР — высший орган власти, избираемый на 4 года. Обладал законодательными полномочиями; • в промежутках между его сессиями действовал Президиум Верховного Совета; •  Верховный Совет формировал правительство — Совет Народных Комиссаров (СНК).При СНК существовали Экономическая и Государственная плановая комиссия. В его состав входили Председатель, заместители Председателя, председатель Госплана, 14 наркомов, уполномоченный Комитета заготовок СССР, начальник Упраатения по делам искусств, 8 уполномоченных союзных министерств (обороны, иностранных дел, внешней торговли, путей сообщения, связи, водного транспорта, тяжёлой и оборонной промышленности). Существовало 14 наркоматов: пищевой промышленности, лесной промышленности, лёгкой промышленности, земледелия, зерновых и скотоводческих совхозов, финансов, внутренней торговли, внутренних дел, юстиции, охраны здоровья, просвещения, местной промышленности, коммунального хозяйства, социального обеспечения. В 1946 г. СНК был переименован в Совет Министров БССР, а народные комиссариаты — в министерства. Местные органы власти (Советы депутатов трудящихся) по Конституции 1937 г. должны были формироваться на основе всеобщего равного, прямого избирательного права при тайном голосовании. 

    66. Оккупационные органы власти в Беларуси в период ВОВ. На акупаванай немцамі тэрыторыі быў устаноўлсш і гітлераўскі бесчалавечны рэжым, які ставіў сабе за мэту знішчыць як мага больш людзей. Адразу пасля заняцця Беларусі немцы ўвялі тут ваеннае кіраванне, якое было заменена цывільным. На Беларусі ўсталяваўся акупацыйны рэжым. Начальнікам цывільнага праўлення на Беларусі Гітлер прызначыў у ліпені 1941 года Вільгельма Кубэ. Яму былі падпарадкаваны нямецкія галоўныя камісары акруг і Мінска.

    Акругі  падраздзяляліся на воласці, дзе  цывільную ўладу ажыццяўлялі  старасты, якія цалкам залежалі ад нямецкай цывільнай адміністрацыі, вайсковых камендатур, паліцыі і службы бяспекі. Пааліцэйскае забеспячэнне было падпарадкавана рэйхсфюрэру СС і шэфу нямецкай паліцыі, які меў трава даваць указанні і рэйхскамісару Кубэ. Паліцыя мела сваю практычна незалежную ад цывільнай адміністрацыі сістэму кіравання. Ваенныя камендатуры падпарадкоўваліся вайсковаму камандаванню. Усе гэтыя дзяржаўныя германскія ўстановы кіраваліся адзінай галоўнай мэтай як мага больш рабаваць Беларусь і ўсяляк садзейнічаць поспехам германскай арміі. Яны забяспечвалі пастаўку харчовых і фуражных прадуктаў для арміі, праводзілі прымусовую мабілізацыю насельніцтва для выканання розных работ.Акупанты дапускалі стварэнне і органаў мясцовай адміністрацыі, але толькі на ўзроўні павятовых, валасных і гарадскіх упраў, якія маглі працаваць пад непасрэдным наглядам нямецкай улады. У гэтыя мясцовыя органы прызначаліся, як правіла, не беларусы, а людзі іншага паходжання. На адміністрацыйныя пасады ў заходніх абласцях Беларусі было прызначана шмат палякаў, якія выкарыстоўвалі свае службовае становішча супраць беларускіх нацыянальных дзеячаў і беларускіх партызан. У ліпені 1943 года была ўтворана Беларуская Рада Даверу як адміністрацыйна-нацыянальная дарадчая ўстанова пры Генеральным камісарыяце. Старшынёй Рады быў прызначаны беларускі нацыянальны дзеяч прафесар Іваноўскі. Але пасля смерці Кубэ яго пераемнік Готберг цалкам ігнараваў Раду Даверу. У снежні 1943 года было абвешчана аб стварэнні Беларускай Цэнтральнай Рады. Галоўнай мэтай яе ставілася мабілізацыя ўсіх нац сіл на барацьбу з бальшавікамі. Рада выкарыстоўвалася немцамі ў прапагандысцкіх мэтах пад лозунгамі беларускай незалежнасці і барацьбы з партызанскім рухам.Галоўнай жа мэтай нямецкіх улад на Беларусі заставалася выкананне распрацаванай Гітлерам праграмы па знішчэнні насельніцтва і рабаванні гаспадаркі. Нямецкія ўлады планавалі знішчыць або выселіць 75%насельніцтва Беларусі, а астатнія 25% анямечыць і тым самым цалкам ліквідаваць беларусаў як нацыю.  

  67. Развертывание массовой борьбы против фашистских захватчиков весной 1942 г. было связано .с созданием, партизанских бригад. Комиссаром одной из них стал Петр Машеров, бывший учитель физики и математики. Он создал Россрнское партийно-комсомольское подполье, затем стал командиром партизанского отряда, а позже — секретарем, Вилейского подпольного обкома комсомола.. Ксередине 1942 г. партизанское движение на оккупированной территории СССР приняло такие масштабы, что возникла необходимость создания единого координирующего центра. 30 мая 1942 г. Государственным Комитетом Обороны (ГКО) были образованы Центральный штаб партизанского движения (ЦШПД) при Ставке Верховного Главнокомандования, а также Белорусский штаб партизанского движения (БШПД). Большую роль в активизации партизанского движения сыграли победа Красной Армии в битве под Сталинградом в ноябре1942 г., положившая начало коренному перелому в ходе Великой Отечественной и Второй мировой войн, и битва на Курской дуге летом 1943 г., завершившая коренной перелом в войне и закрепившая за советским командованием стратегическую инициативу до конца войны. В ходе борьбы с врагом к концу 1943 г. партизанам удалось освободить 60 % территории Беларуси*. Здесь сформировались партизанские зоны. Их было более 20, в том числе Ушачская, Борисовско-Бегомльская, Кличевская. В партизанских зонах обрабатывалась и засевалась земля, работали школы и библиотеки, размещались аэродромы, принимавшие самолеты с «Большой земли», шла подготовка к боевым операциям, находили пристанище тысячи мирных жителей. Партизаны установили постоянный контроль за движением поездов на таких важнейших железнодорожных магистралях, как Брест — Гомель, Минск — Орша, Минск — Бобруйск, Полоцк — Витебск. Они нападали на гарнизоны, которые охраняли железнодорожные станции, взрывали железнодорожные пути и мосты, выводили из строя паровозы и вагоны. В 1943—1944 гг. была проведена в три этапа так называемая «рельсовая война» по массовому разрушению железнодорожных путей с целью дезорганизации немецких военных перевозок. Первый этап «рельсовой войны» проводился в начале августа 1943г., когда Красная Армия начала контрнаступление под Курском. В результате на 40 % сократились перевозки для фашистских армий. Гитлеровское командование вынуждено было отдать приказ разбирать железнодорожные пути в ряде стран Европы, чтобы рельсы и шпалы переправить на.Васток. Второй этап «рельсовой войны» под названием «Концерт» проводился во второй половине сентября — октябре 1943 г., когда Красная Армия вступила на территорию Беларуси. Третий этап начался в ночь на 20 июня 1944 г., накануне Белорусской наступательной операции «Багратион», и продолжался до полного освобождения Беларуси. 
 

68. Правовые основы  организации партизанского  движения в Беларуси  в годы ВОВ. Tэрор і зверствы гітлераўцаў не запалохалі беларусаў. Чым больш лютавалі нямецкія карнікі, тым больш узрастала нянавісць да фашысцкіх захопнікаў, разгаралася барацьба з акупантамі, мацнеў партызанскі рух. Новыя арганізацыйныя формы партызанскі pyx набыў з вясны 1942 года. Партызанскія атрады пачалі аб'ядноўвацца ў брыгады і злучэнні. Узнініклі цэлыя раёны, ачышчаныя ад акупантаў і іх адміністрацыі. У маі 1942 года па пастанове Дзяржаўнага Камітэта Абароны СССР пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання быў створаны Цэнтральны штаб партызанскага pyxy. Начальникам штаба быў прызначаны Першы сакратар ЦК КПБ(б) П. Панамарэнка, што сведчыла аб прызнанні вялікай ролі беларускіх партызан у агульнай барацьбе з ворагам. Пазней, у верасні таго ж 1942 года, быў створаны Беларускі штаб партызанскага руху, падпарадкаваны Цэнтральнаму штабу. Беларускі штаб партызанскага руху каардынаваў дзейнасць партызанскіх брыгад і злучэнняў як паміж сабой, так і з баявымі дзеяннямі Савецкай Арміі, дапамагаў партызанам у забеспячэнні іх зброяй, боепрыпасамі, сродкамі сувязі, медыкаментамі.Асабліва стратэгічна значнымі былі дзве "рэйкавыя вайны" партызан, калі яны адначасова ўзрывалі рэйкі на ўсім абшары акупіраванай Беларусі. Першая пачалася 3 жніўня 1943 года, у час контрнаступления савецкіх войск пад Курскам і доўжылася да сярэдзіны верасня таго ж года. Другая пачалася 19 верасня 1943 года і працягвалася да самага вызвалення Беларусі. Уклад партызан Беларусі ў агульную справу перамогі над гітлераўскай ваеннай машынай - вялікі і важкі. 

    69. Развитие законодательства БССР в 1940- 1950-е гг. Пасля заканчэння вайны заканадаўчая дзейнасць Вярхоўнага Савета БССР і яго Прэзідыума была абмежаванай. Згодна з Канстытуцыяй СССР 1936 года, выданне законаў аб судовым ладзе, судаводстве, крымінальным і грамадзянскім кодэкса, а таксама і па некаторых іншых пытаннях было аднесена  да кампетэнцыі Савецкага Саюза, саюзныя рэспублікі не мелі права прымаць свае законы па гэтых галінах права. Новыя заканадаўчыя акты ў пасляваенны перыяд выдаваліся ў асноўным у Маскве, а ў Беларусі іх толькі паўтарал без усялякіх змен. У пасляваенны перыяд на Беларусі працягвалі дзейнічаць законы, указы і пастановы СССР, прынятыя яшчэ да вайны або ў час вайны. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 13 лютага 1942 года была уведзена мабілізацыя працаздольнага насельніцтва: мужчын ад 16 да 55 гадоў і жанчын ад 16 да 45 гадоў. Значныя змены былі унесены ў крымінальнае заканадаўства СССР. У 1945-1947 гадах была распачата падрыхтоўка праекта Крымінальнага кодэкса СССР, але гэтая задума не была ажыццёўлена. У маі 1947 года Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР выдаў Указ "Аб скасаванні смяротнага пакарання", але ён дзейнічаў толькі да 12 студзсня 1950 года, калі зноў была ўведзена смяротная кара. 27 сакавіка 1953 года быў выдадзены Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР "Аб амністыі", згодна з якім з лагераў і турмаў былі вызвалены крымінальныя злачынцы, асуджаныя на невялікі тэрмін. Новы этап у заканадаўстве Савецкага Саюза і ў заканадаўчай дзейнасці саюзных рэспублік пачынаецца пасля XX з'сзда КПСС, які даў дырэктыву на пашырэнне правоў саюзных рэспублік у праватворчасці. Законамі Вярхоўнага Савета СССР ад 11 лютага 1957 года саюзным рэспублікам было дадзена права вырашаць пытанні свайго абласнога адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу, заканадаўства аб судовым ладзе, прымаць Грамадзянскі, Крымінальны і Працэсуальны кодэксы. Пасля гэтага ажывілася заканадаўчая дзейнасць Вярхоўнага Савета БССР і яго Прэзідыума. 20 лістапада 1959 года быў прыняты Закон аб судовым ладзе Беларускай ССР, у якім галоўнай мэтай правасуддзя вызначалася ахова грамадскага ладу, сацыялістычнай сістэмы гаспадаркі і сацыялістычнай уласнасці, палітычных, працоўных і іншых правоў грамадзян. У раёнах (гарадах), дзе выбіраліся два або больш народных суддзяў, адзін з іх прызначаўся старшым народным суддзёй. У 1956-1959 гадах былі унесены значныя змены ў Працоўны кодэкс БССР, якімі пашыраліся правы рабочых і служачых. На пачатку 1960 года было скасавана Міністэрства ўнутраных спраў СССР, у сувязі з чым аднайменнае Міністэрства БССР было пераўтворайа з саюзна-рэспубліканскага ў рэспубліканскае, а затым ў 1962 годзе, яно было перайменавана ў Міністэрства аховы грамадскага парадку БССР. Аднак у 1968 годзе зноў было адноўлена саюзна-рэспубліканскае Міністэрства ўнутраных спраў СССР, адпаведна з гэтым таксама было ўтворана і Міністэрства ўнутраных спраў БСCP.Адначасова з Крымінальным кодэксам рэспублікі распрацоўваўся і прымаўся Крымінальна-працэсуальны кодэкс БССР (КПК БССР), які быў уведзены ў дзеянне з 1 красавіка 1961 года. Гэты кодэкс упершыню замацаваў палажэнне, што крымінальнае пакаранне можа прызначацца толькі судом. Значнай падзеяй у развіцці заканадаўства БССР былі распрацоўка і прыняцце Грамадзянскага (ГК) і Грамадзянска-працэсуальнага (ГПК) кодэксаў рэспублікі летам 1964 г і ўвядзенне іх у дзеянне з 1 студзеня 1965 года. Новымі ў ГК былі нормы, якія рэгулявалі таварна-грашовыя і маёмасныя адносіны як паміж сацыялістычнымі суб'ектамі гаспадарання, так і паміж імі і грамадзянамі, а таксама і паміж грамадзянамі. Тым самым гэга былі хаця і маленькія, але ўсё ж спробы пераходу да рынкавых адносін. У ГК БССР былі унесены артыкулы ідэалагічнага плану, якія абмяжоўвалі права грамадзян на набыццё прыватнай уласнасці. Так, можна было мець толькі адзін жылы дом або частку яго. Праект Грамадзянска-працэсуальнага, як і Грамадзянскага кодэкса, распрацоўваўся Юрыдычнай камісіяй пры Савеце Міністраў БССР з удзелам вучоных і практыкаў рэспублікі, абмяркоўваўся ў рэспубліканскіх і мясцовых органах, а таксама ў спецыяльнай камісіі, утворанай пры Прэзідыуме Вярхоўнага Савета СССР, дзе прымалі ўдзел найбольш вядомыя вучоныя-юрысты краіны.  

70.До 1978 г. продолжала действовать Конституция БССР 1937 г. со значительными изменениями, внесенными в нее после принятия. Эти изменения коснулись и высших органов государственной власти. Так, в связи с расширением контрольно-надзорной и распорядительной деятельности Верховного Совета в его составе увеличивается число постоянных комиссий: в 1955 г.— 4, в 1957 г.- 8, в 1960 г.- 9, в 1963 г.- 12, в 1965 г.- 15, в 1975 г.-16 комиссий. В связи с необходимостью удешевления и сокращения государственного аппарата в 1952 г. были упразднены некоторые отделы Президиума Верховного Совета и Приемная Председателя Президиума. Работа Верховного Совета БССР как высшего законодательного органа страны была в этот период весьма напряженной, насыщенной и результативной. Это обусловливалось той конкретной социально-экономической и политической обстановкой в СССР и БССР и острой потребностью обновления и систематизации законодательства. Верховный Совет БССР пятого созыва (1959-1962 гг.) принял 60 законов, среди которых Закон о судоустройстве БССР (1959 г.), Уголовный и Уголовно-процессуальный кодексы (1960 г.) и др. Верховный Совет БССР седьмого созыва (1967—1970 гг.) принял 56 законов, среди которых Кодекс о браке и семье БССР (1969 г.), Закон о здравоохранении и Земельный кодекс (1970 г.) и др. Для развития права этого периода характерны три основные тенденции: демократизация, кодификация и расширение сферы применения права. Эти тенденции проявились под воздействием тех задач, которые определялись правящей коммунистической партией в экономической, социальной, политической и других сферах общественной жизни. Характерной чертой развития права 1950—1980-х годов является большая степень динамичности. Среди многочисленных разноплановых текущих нормативно-правовых актов этого периода особое место занимают постановления ЦК КПСС и Совета Министров СССР и постановления ЦК КПБ и Совета Министров БССР, в которых содержались нормы, вносящие принципиальные изменения в действующее законодательство. Так, 22 марта 1962 г. было принято постановление ЦК КПСС и Совета Министров СССР «О перестройке управления сельским хозяйством», 11 января 1963 г.— «Об организации работы Совета народного хозяйства», 19 декабря 1968 г.— «Об утверждении Положения об органах народного контроля» и многие другие, которые внесли существенные изменения в отрасли права. Большое количество нормативно-правовых актов, принятых в данный период, остро поставило вопрос о систематизации действующего законодательства, которая начала проводиться в конце 1950-х годов как в масштабе СССР, так и в каждой республике. В БССР также были созданы специальные комиссии для подготовки кодексов по основным отраслям права. Одним из главных источников, на базе которого разрабатывались кодексы БССР, были Основы гражданского законодательства СССР и союзных республик (1961 г.), Основы уголовного законодательства СССР и союзных республик (1958 г.) и другие подобные нормативные акты СССР, в том числе и Конституция СССР 1977 г. Кодификационные работы, начавшиеся в БССР в конце 50-х годов, продолжались до середины 1980-х годов, когда в 1984 г. впервые был принят Кодекс БССР об административных правонарушениях. Всего было принято более 10 кодексов и новая Конституция БССР 1978 года. Конституция БССР 1978 г., имея много общего с Конституцией 1937 г., отличается от последней и структурой, и содержанием. В новой Конституции БССР, помимо глав и статей, есть еще четко названные разделы, что облегчает пользование ее текстом. Значительно большим было количество статей (172 вместо 122). Статьи о правах, свободах и обязанностях помещены во втором разделе Конституции БССР 1978 г., тогда как аналогичные статьи в Конституции 1937 г. содержатся в восьмой главе. Особенно большие изменения глубоко демократического характера были внесены по вопросам прав, свобод и обязанностей граждан во втором разделе Конституции БССР «Государство и личность». Впервые на конституционном уровне закреплялось право граждан на участие в управлении государственными и общественными делами (ст. 46), право на жилище (ст. 42), право на государственную охрану здоровья (ст. 40), право на пользование достижениями культуры (ст. 44), право обращаться с жалобами на действия должностных лиц (ст. 56) и другие. Но, к сожалению, как и многие положения Конституции БССР 1937 г., некоторые положения новой Конституции носили декларативный характер и в реальной общественно-политической и государственной жизни не действовали, так как уже в момент принятия Конституции БССР 1978 г. во всех сферах общественной жизни наметились застойные (кризисные) явления, которые в середине 1980-х годов вызвали острую необходимость проведения радикальных реформ во всех сферах общественной жизни и на всех уровнях — в СССР и республиках. Руководящая партия вынуждена была публично заявить об этом на XXVII съезде КПСС в 1986 г., на XIX Всесоюзной конференции КПСС в 1988 г. и определить основные направления реформ.