Шпаргалка по "Государству и праву"

17. Развіццё асноўных галін права  Вялікага княства Літоўскага.

Дзяржаунае права па статутах Дзярж. Права замацоувала феадальна-грамацки лад и адначасова утрымливала нармы якия сведчаць аб зъяуленни бурж. права (Фармальна роунасць усих перад законам, але закон не быу аднолькавы для усих). Насельництва дзялилась на саслоуи: шляхта, духавенства, мяшчане, простыя люди. Кожнае сасл. дзялилась на группы. Прававое становишча шляхты адрознивалась ад иншых. Кирауник дзяржавы, галоуная асоба у краине – Вялики князь. Пасля Люблин. вунии князи ВКЛ адначасова были каралями Польшы, яны мели шырокия паунамоцтвы унутранняга киравання и мижнар.зносин. Князь киравау з удзелам рады, сойма, сужбовых асоб вярхоунага киравання. Нормы статута 1588 вызначали ст-ру, кампетэнцыю, хар-р дзейнасти центральных устаноу и важных службовых асоб. У статутах бачна зараджэнне органау галиновага киравання, у сяр. 60-х была завершана адм.-тер. рэформа. Дзяржава была падзелена на ваяводствы, паветы, воласци, трыманни.

Крымінальнае права ВКЛ ў XV–XVI стст.. Все институты данной отрасли права во всех трёх Статутах получили довольно полное отражение и в основном его нормы содержатся в специальных разделах, например, в Статуте 1529 г. – в IX, XI-XIII разделах, в Статуте1588 г. – в X-XIV разделах, и только небольшое число норм его содержится в других разделах. Как и другие отрасли права феодальное уголовное право ВКЛ в XVI в. содержит некоторые прогрессивные положения, отражающие своё время и в основном характерные для буржуазного права. К таким положениям относится принцип равенства всех перед законом; принцип ответственности только по закону (врадники “не мають подданных нашых иначей судити и справовати, леч тыми писанами правы” - Статут 1529 г.  (разд. VI, арт. [ 1 ]; принцип ответственности только за вину (отвечает за правонарушение “только тот, который винен” – Статут 1529 г. (разд.1, арт. 7); принцип соразмерности наказания тяжести совершенного правонарушения (виновные “мають быти караны и сказываны подле тяжести а легкости выступов своих” – Статут 1529 г. (разд. 1 арт.1) и др. Указанные прогрессивные принципы содержатся и в нормах последующих Статутов, т.е. они в XVI веке не были “случайными”, а стали основополагающими принципами уголовного права шестнадцатого столетия. Ни один из Статутов не содержит четкого определения понятия преступления, но из сравнительно-правового анализа статей Статута 1588 г. можно сделать вывод, что законодатель признает преступлением противоправное , виновное действие (бездействие), несущее в себе элемент общественной опасности и посягающее на общественный строй, собственность, права и интересы частных лиц. Отсутствие четкого определения понятия “преступление” обусловило и отсутствие единого термина

Прыватнае права ВКЛ у XV–XVI стст.Інстытуты бавязацельственнага і спадчыннага права. Цывільнае феадальнае права на Беларусі ў XVI ст. склалася пад уздзеяннем таварна-грашовых адносін і гандлёвага капіталу, што спрыяла зараджэнню ў яго нетрах норм, характэрных для буржуазнага права і яго ўсесаслоўнасці. Таму побач з феадальнымі нормамі цывільнага права, такімі, як непрызнанне за сялянамі права ўласнасці на зямлю і іншыя абмежаванні іх правоў, атрымалі значнае развіццё нормы, якія рэгулявалі дагавор куплі-продажу, пазыкі, залогу, арэнды, абавяз-кі, звязаныя з работай па найму, спадчыннае права. Побач з пазаэканамічным прымусам сялян да працы развіваецца і эканамічнае закабаленне.

Шлюбна-сямейнае права ВКЛ у 15-16 ст. Крыніцы і асноўныя інстытуты: Маёмасныя адносіны ў сям’і;2 тыпа сям’і:простая(малая),складаная(некал. пакарэнняў).Сем’і феад.-“домохоз-во”(члены сям’і +хто працаваў у доме)Правы феад.:неабмежн. улада над нявольнымі,права вотчыннага суда,заключэнне шлюбу.Этапы шлюбу:сватаўство(да жонкі),дагаварэнне(змова),бацька бярэ ў зяця запіс,што ёй 1/3 маёнтка зяця,вясельныя абрады,вянчанне.Муж.-з 18год,жанч.-з 13.якія не былі ў блізкім радстве.Удава ў шлюб не раней 6 мес.,пасля смерці мужа.Шлюб с азгоды бацьк.,калі няма-родзічаў,калі іх няма-дзярж. адміністрацыі.Шлюб сялян спасоўвался духавенствам,служб. асобамі і адміністр.Апякунскае права устан. за непоўналетнім і іх маёнасцю,муж.-да 18,жан.- да 13(калі не выходзіла замуж-пяк-ва прадоўжвалася).Апекуны-бацька,маці ,блізкія родзічы.Апекун:прызначаны судом,мае сваёй маёнтак,уражэнец ВКЛ,не вельмі стары.

18. Люблiнская унiя  Вялікага княства Літоўскага, Рускага  і Жамойцкага i Кароны Польскай 1569 г.Да Люблінскай уніі

Асноўны артыкул: Утварэнне ВКЛ.Акалічнасці і генезіс дзяржаваўтварэння вялікага княства застаюцца прадметам навуковых і ідэалагічных спрэчак.Дзяржава ўтваралася ва ўмовах барацьбы з Лівонскага і Тэўтонскага ордэну, Галіцка-Валынскага княства, (гл.далей: Вайна Тэўтонскага ордэна ў Прусіі, Вайна Тэўтонскага ордэна і ВКЛ).Працэс фарміравання Вялікага княства Літоўскага быў працяглым. Дынастычныя шлюбы, пагадненні (у рэдкіх выпадках захоп) паміж асобнымі княствамі прывялі да ўзнікнення федэратыўнага аб'яднання. Вядучую ролю ў ім адыгрывалі старажытнарускія формы кіравання дзяржавай з адпаведнымі законамі, мовай, рэлігіяй.Пасля смерці вялікага князя Гедзіміна (1341) і адносна кароткага перыяду адасаблення некаторых тэрыторый на чале дзяржавы стаў сын Гедзіміна Альгерд (час княжання 1345—1377). Яго намаганнямі ўладанні Вялікага княства Літоўскага пашырыліся і ўключалі Чарнігава-Северскія, Падольскія, Пераяслаўскія землі, Смаленскае княства, а таксама тэрыторыі ў басейнах Днястра, Паўднёвага Буга, паўднёвага Дняпра. У выніку ваенных дзеянняў з Маскоўскім княствам у 1368—1372 да княства былі далучаны значныя раёны на паўночным усходзе да Мажайска.Апроч таго, у 14 ст. ВКЛ увайшло ў тэрытарыяльныя спрэчкі і ваенныя канфлікты з Польшчай, найперш за Валынь і Галічыну (гл.далей: Вайна за галіцка-валынскую спадчыну), і Вялікім княствам Маскоўскім за землі Масковіі і Русі (гл.далей: Маскоўскія паходы Альгерда).На працягу 14 ст. ВКЛ распаўсюдзіла свае ўладанні на поўдзень і ўсход. Значна аслабіў дзяржаву ўнутраны канфлікт вакол улады (1370—1390-я), калі на карысць Тэўтонскага ордэна была часова страчана Жамойць.У 1377 на княжацкі прастол узыходзіць сын Альгерда Ягайла. 3 гэтага часу пачынаецца складаны перыяд барацьбы за ўладу ў княстве паміж братам Альгерда Кейстутам, яго сынам Вітаўтам і Ягайлам. Але яна спынілася ў сувязі з узмацненнем агрэсіі Тэўтонскага ордэна. Такая ж небяспека пагражала і Польскаму каралеўству. Таму ў 1385 ў Крэўскім замку быў заключаны саюз (унія), паводле якога Ягайла быў абвешчаны польскім каралём і атрымаў новае імя Уладзіслаў I. Пасля шлюбу з польскай каралевай Ядвігай ён павінен быў далучыць да Польшчы Вялікае Княства Літоўскае і ўвесці ў ім каталіцкую рэлігію (гл.далей Крэўская унія). Гэта паслужыла пачаткам вострай унутрыдзяржаўнай барацьбы, якую ўзначаліў гродзенскі князь Вітаўт (брат Ягайлы). Ягайла і польскія магнаты вымушаны былі змяніць умовы Крэўскай уніі. 5 жніўня 1392 было заключана Востраўскае пагадненне, паводле якога за Вялікім княствам Літоўскім захоўвалася самастойнасць (незалежны ўрад, казна, войска), а вялікім князем быў абвешчаны Вітаўт. Пагадненне таксама забараняла палякам набываць ці атрымліваць у спадчыну землі ў Вялікім княстве Літоўскім. Вітаўт, абапіраючыся на сваіх намеснікаў, імкнуўся да поўнай незалежнасці дзяржавы. 3 гэтай мэтай ён збіраўся стаць каралём. Але ажыццявіць задумы перашкодзіла заўчасная смерць, магчыма, і забойства.З кан. 14 ст. вярхі ВКЛ узялі курс на саюз з Польшчай. Да 1430, падчас княжання Вітаўта, княства дасягнула максімальна вядомай магутнасці і тэрытарыяльнага пашырэння , аднак, хутка пачало страчваць тэрыторыі, найперш на карысць Польшчы (паўднёва-заходнія рускія землі), а з кан. 15 ст. на ўсходзе на карысць Масквы.

19.    Грамадскі і дзяржаўны лад  беларускіх зямель у складзе  Рэчы Паспалітай (1569-1763 гг.).

Пасля Люблінскай уніі ўзаемаадносіны паміж Вялікім княствам Літоўскім і Польшчай у значнай меры заставаліся такімі ж, як і пры персанальнай уніі да 1569 г. Новым было толькі тое, што гэты саюз дзвюх дзяржаў быў дапоўнены ўтварэннем новай канфедэратыўнай многанацыянальнай дзяржавы — Рэчы Паспалітай2, хоць па акту Люблінскай уніі Вялікае княства Літоўскае павінна было зліцца з Польшчай і страціць сваю самастойнасць. Але паводле Статута 1588 г. яно захоўвала поўны суверэнітэт, а акт уніі ігнараваўся. Такім чынам, гэтыя ўзаемаадносіны грунтаваліся не на прававой аснове, а на больш чым двухсотгадовай практыцы персанальных уній.

У другой палове XVI - XVIII ст. адбываецца сацыяльна-саслоўная палярызацыя беларускага грамадства, асаблівае ўзвышэнне атрымлівае шляхта. Яе выключныя правы і свабоды далі даследчыкам падставы лічыць Рэч Паспалітую “шляхецкай нацыяй”.

Беларуская і літоўская шляхта, якая дамагалася атрымання з рук караля ўсё большых прывілеяў, бачыла, што калі і надалей будзе ісці разам з польскай, то атрымае на гэтым шляху вялікія прыбыткі. Так яно і адбылося. "Генрыкавы артыкулы", аб якіх мы будзем больш падрабязна гаварыць ніжэй, канчаткова ўзаконілі сістэму шляхецкай дэмакратыі ва ўсіх землях і правінцыях, што ўваходзілі ў Рэч Паспалітую. “Немагчыма было не спакусіцца на вольнасці, якія поўнасцю абмяжоўвалі ўладу караля і надавалі магнатам і шляхце афіцыйныя правы не падпарадкоўвацца яму, калі той адмовіцца ад прызнання і выканання шляхецкіх прывілеяў, прычым прывілеяў значных, бо кароль Рэчы Паспалітай быў асобай, што выбіралася на шляхецкім сойме і поўнасцю падначальвалася рашэнням гэтага вышэйшага заканадаўчага органа”.

Далейшае ўзмацненне шляхты Рэчы Паспалітай падымала пануючы клас гэтай краіны на новы ўзровень агульнадзяржаўнай інтэграцыі. Але саслоўная інтэграцыя прыводзіла да дэзынтэграцыі грамадскай. У прыватнасці, на беларускіх землях шляхта, пераймаючы польскія ўзоры грамадскага ладу, усё больш паварочвалася да “пальшчызны”, а гэта значыць да каталіцызму, польскай культуры і мовы.

У Рэчы Паспалітай паступова фарміравалася новая не толькі сацыяльная, але, можна сказаць, і этнічная супольнасць –“польскі народ шляхецкі”, якая аб'ядноўвалася як адзінымі правамі, так і адзінай каталіцкай рэлігіяй і польскай мовай.

Падзел у XVII - пачатку XVIII ст. беларускага грамадства на падставе сацыяльна-рэлігійнай прыналежнасці, знішчэнне больш чым напалову беларускага этнасу прывялі да заняпаду беларускамоўнай культуры, дзяржаўнасці, а значыць, і запавольвання нацыянальнага развіцця.

Але ўжо ў другой палове XVII ст. стала відавочна, што пашырэнне шляхецкай дэмакратыі пры аслабленні цэнтральнай каралеўскай і вялікакняжацкай улады вядзе да яе перадачы ў рукі магнатаў, якія фінансава закабалялі шляхту, ператваралі яе ў сваё васальнае акружэнне. Іншымі словамі, закон даваў шляхціцу правы ўдзельнічаць у дзяржаўных справах нараўне з магнатам, але на справе эканамічная моц апошніх цалкам падаўляла палітычную свободу простага шляхціца. Такім чынам, роля буйных магнатаў-землеўласнікаў у краіне яшчэ больш узрасла. Яны займалі важнейшыя дзяржаўныя пасады, а таксама месцы ў Сенаце і, па сутнасці, былі галоўнай сілай у краіне.

Падчас напісання работы намі быў прааналізаваны шэраг крыніц па дадзенай тэме. У першую чаргу трэба адзначыць дапаможнік для студэнтаў юрыдычных і гістарычных спецыяльнасцей ВНУ “Гісторыя дзяржавы і права Беларусі” выдавецтва Акадэміі МУС РБ, які падрыхтаваны ў адпаведнасці з вучэбнай праграмай па гісторыі дзяржавы і права Беларусі. У ім у храналагічнай паслядоўнасці асвятляюцца асноўныя этапы ўзнікнення і развіцця дзяржаўна-прававых інстытутаў, аналізуюцца нарматыўна-прававыя акты. Адсюль быў узяты матэрыял па дзяржаўнаму ладу Рэчы Паспалітай, прынамсі асаблівасці і структура заканадаўчай улады – сойм.

20. Вышэйшыя  і мясцовыя органы  ўлады Рэчы Паспалітай  (1569–1795 гг.).

Пасля падпісання Люблінскай уніі новай дзяржаве патрэбна была свая сістэма арганізацыі ўлады. Было вырашана прытрымлівацца польскага варыянту кіравання. Галоўным органам вышэйшай улады быў Сойм Рэчы Паспалітай. Ён складаўся з трох частак: Пасольскай ізбы, Сената і, непасрэдна, самаго манарха. Пасольская ізба.Пасольская ізба была ніжняй палатай Сойма Рэчы Паспалітай. У яе ўваходзілі дэпутаты, якіх абірала шляхта на мясцовых сойміках. Там паслы атрымлівалі інструкцыі, і падчас правядзення вальнага сойма яны павінны былі іх прытрымлівацца. Ад кожнага павета ВКЛ абіралася па два дэпутата. Пасля падпісання Люблінскай уніі сярод 170 абраных паслоў 48 былі з Вялікага княства Літоўскага. Акрамя дэпутатаў у працы сойма маглі прымаць удзел і жыхары вялікіх гарадоў (Львоў, Вільня, Кракаў, Магілёў і г.д.), аднак яны не мелі права голасу.СенатСенат выконваў функцыю верхняй палаты Сойма Рэчы Паспалітай. У яго склад уваходзілі ваяводы, кашталяны, епіскапы-католікі і іншыя вышэйшыя асобы дзяржавы. Звычайна члены Сената абіраліся на ўсё жыццё і неслі адказнасць не перад манархам, а перад краінай і яе народам. Таксама Сенат быў абавязаны сачыць за дзеяннямі караля.У Сойме Рэчы Паспалітай быў яшчэ такі орган, які прадстаўлялі сенатары-рэзідэнты. Яны былі пастаяннымі каралеўскімі дарадцамі і дакладвалі сойму пра сваю дзейнасць і дзейнасць караля.КарольФактычна кароль не меў улады ў Рэчы Паспалітай. Ён знаходзіўся пад пастаянным кантролем Сойма і каралеўскіх дарадцаў. Пры каранацыі манарх падпісваў Pacta conventa (пагадненне паміж народамі ВКЛ і Польшчы з аднаго боку і каралём Рэчы Паспалітай – з другога), дзе рэгуляваліся яго паўнамоцтвы. У 1573 годзе да Pacta conventa далучыліся “Генрыхавы артыкулы”, паводле якіх улада манарха Рэчы Паспалітай абмяжоўвалася яшчэ больш (права на рокаш, абвяшчэнне вайны і міру, скліканне паспалітага рушання і г.д.).Сойм Рэчы Паспалітай лічыўся заканадаўчым і часткова судовым органам улады. З цягам часу кароль цалкам згубіў уплыў (увядзенне права liberum veto), а магнаты знайшлі спосабы кантраляваць рашэнні пасольскай ізбы. Гэта і прывяло Рэч Паспалітую да трох падзелаў.. Мясцовыя органы ўлады  Пасля Вальнага сойма дэпутаты склікалі па паветах так званыя рэляцышыя соймікі, на якіх рабілі справаздачы перад сваімі выбаршчыкамі аб рабоце сойма і сваёй дзейнасці на яго сесіях. Гісторыя ведае выпадкі, калі рэляцыйныя соймікі фактычна пераглядалі пытанні, вызначаныя Вальным соймам. Так, калі ў 1671 г. шляхце Берасцейскага павета на рэляцыйным сойміку паведамілі, што на сойме разглядаліся пытанні аб устанаўленні падаткаў і зборы войска, то яна, спасылаючыся на адсутнасць кворуму, не прывяла ў выкананне пастанову Вальнага сойма і адклала соймікавыя дэбаты па гэтых пытаннях. Як бачым, нават Вальны сойм не вырашаў канчаткова тое ці іншае пытанне, таму што кожны соймік пакідаў за сабой права прыняць сваё рашэнне па яго пастанове. Больш таго, мясцовыя соймікі самастойна вырашалі фінансавыя і ваенныя пытанні, зацвярджалі падаткі, выбіралі кандыдатаў на адміністрацыйныя і судовыя пасады. Такім чынам, можна зрабіць вывад, што ў палітычным рэгуляванні Рэчы Паспалітай пераважалі працэсы дэцэнтралізацыі і нават анархіі.

21. Судовая сістэма Рэчы Паспалітай. Речь Посполитая в следствии принятия Люблинской унии в 1569 году стала продолжением ВКЛ. Судебная система ВКЛ формируется преимущественно с 14 по 16 века, и в 16 веке окончательно завершается. Земские суды начинают получать законодательное закрепление. Основные черты судебного процесса: суд был отделен от администрации, выборность членов суда, к кандидатам предъявляли высокие требования, всесословность некоторых судов, существование инстанций, коллегиальность, состязательность и публичность.

Судебная система в Великом княжестве Литовском в 16:

А)Господарский, а с 1581 года Главный суд ВКЛ. Состоял из князя и Рады, их приговор обжалованию не подлежал.

Б)Суд панов Радных, комиссарские суды, Соймовый суд, были разновидностью Главного суда.

Соймовый суд: монарх и паны,8 депутатов. Действовал в период работы Сойма ВКЛ (более демократичный).

Местная судебная система состояла из: копного, земского, замкового, магистратского, подкормского судов.

1)Копный суд. Самый древний из  всех судов (сохранился и в 16 веке). Был обычным судом для обычных  людей. Главная особенность: его  нельзя было обжаловать, приговор  приводился в исполнение сразу  же после его оглашения.

2)Земский суд. Это был сословный  суд, который рассматривал дела  шляхты. Особенность: это был орган  полностью отделенный от администрации, члены его были выборными, и  действовал на основе коллегиальности. Состоял он из трех представителей: земский судья, земский подсудок  и земский писарь, и выбирались  шляхтой и только из шляхецкого  сословия. Занимали они свои должности  пожизненно.

3)Замковый суд. Как орган власти  ВКЛ не был отделен от администрации. Действовал как всесословный, действующий  ежемесячно. Преимущественно функционировал  в двух составах: воеводой и  заседателем (так и подвоеводой, писарем и городским судьей. В  число его ведомства входило  рассмотрение наиболее опасных  уголовных дел, гражданские дела  он рассматривал в основном  о действии непохожих крестьян, и крепостного состояния.

4)Магистратский суд. Действовал  в городах с магдебурским правом, и распространялся на мещан. Круг  его вопросов был достаточно  широким, это были как уголовные, так и гражданские дела. В городском  суде судились мещане, которые  не имели магдебурского права.

5)Подкормский суд. Был отелен  от администрации, выборный, шляхецкий  и должность подкомория назначалась  пожизненно. Суд учреждался в  каждом повете и был определен  только одним вопросом: межевым  спором. Рассматривались дела на  спорной земле единолично судьей  и приговор приводился в исполнение  сразу же. Но мог быть обжалован  в судах высшей инстанции.