Ағылшын тіліндегі зат есімді сөзтіркестердің қазақ тіліне аударылу жолдары

Калька тәсілі - тіл динамикасына күштеп танылған немесе жеке адамдардың мойындатқанывГан туған құбылыс емес. Ол - қоғам дамуының, тілдер арасындағы өзара ықпалдастықтың бір көрінісі және бұл халық қоғамының саяси - әлеуметтік қай ағымымен жүрсе де тілдің даму процесінен, қолданымдық қызметінен шегеріліп, шетке шығарылмақ емес. Өйткені сөзбе-сөз аударудың ғылыми, оқу-ағарту салаларының, қоғамдық-саяси жэне ресми стильдер тармақтарының тілден тыс және ішкі тілдік

айырым-сапаларын жеткізудегі рөлі жоғары. Мысалы алатын болсақ ресми құжаттардың күрделі түрлері де ( мазмүндама, мәлімдеме, ереже, жорғы, және т.б.) қарапайым түрлері де ( кеңсе іс қағаздары) сөзбе-сөз тәржімаланады. Тілдік құралдардың осылайша топтасуын қоғамдық-әлеуметтік фоктор талап етеді. Кез-келген ресми құжат екі тілдегі нұсқасы нысаны (формасы), құрылымы мен түзілуі жағынан дәлме-дәл болуға түпнұсқаның нақпа-нақ көшірілген нұсқасы болуын Бірккен Ґлттар Ґйымы да қадалағалап отырады. Түпнұсқадағы қайсы бір сөзді ауыстыруға, түрлендіруге, яки болмаса аударуға қиын соғаттынды түсіріп тастауға, сөйлемдердің орнын ауыстыруға, нақты айтқанда, ресми материалдың тілін қазақи табиғи қалыпқа бейімдеуге болматындығын және лингвоэтикалық қүдіреті  бар аудармашының бұған

саналы түрде бармайтындығының себебі осы: мәтіндердің тұтастай құрылым 
қалпын бұзбау - мәтіндердің құқықтық мәртебесінің бірдей екнін 
дәлелдеу болып табылады. 

Аударманың бүл түрлерінің қай-қайсысы даболмасын үнемі дерлік сәтті шыға бермейді. Сөзбе-сөз аударма тәсілі барысында аудармашы мәтіннің лексика-грамматикалық мағыналарын басты деп, олардың денотативтік, коннотативтік мағыналарын былай қойғанда берілген сөздердің узусы, олардың экспрессивтік функциясын да назардан тыс қадырады. Ал еркін аударма кезінде аудармашы әр түрлі элементтерді қосып алу арқылы мәтіннен алшақ кететіндіктен, бұл аударма түрі де аударма процесінде кеңінен қолданыла қоймайды.

Сонымен қатар А. Алдашева " Сөзбе - сөз кезінде өзге тілдік элементтің сыртқы   түр-тұрпаты   ,    қүрылымы   мен   семантикасы   сақталғандығына қарамастсан, тілдің өз әлеуетіне қозғау түседі" дей келе, төл сөздердің семантикасының кеңейіп, сөздердің тіркесімдік қабілетінің артатындығын айтса , Б.И. Дунина " Қазақ эдебиеті жағдайында аударма жөніндегі біздің терминдеріміздің өзі әлі ғылыми түрғыдан қалыптасқан жок " деген сөзін келтіре отырып,    " еркін аударма түпнұсқаға жақын болып көрінгенімен көркем бола алмайды. Жақсы аударма дегеніміз әрі   дәл , әрі көркем болуы керек "[ Дунина Б.И. Аударма мэселесінің қазіргі технологиялық жақтары. " Хабаршы", ҚҐУ, Филология сериясы, Алматы, 2004.№1]деп көрсетеді. Бірнеше мысал алып көрелік: Тһе ПШе тап \үа§ поі а Јоосі Ігауеіег. Дене бітімі шағын Пауро алыс жолға шыдамайтын.

Аудармашының сын есімді сөз тіркесін Тһе Іійіе тап деген сын есімді сөз тіркесті Дене бітімі шағын деп аударған . Ал қазақ тіліне тура аударатын болсак кішкентай адам деген мағана береді.

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

 Қазақ тіл білімінде сөз тіркесі синтаксисі өз табиғатына сай зерттелініп, белгілі бір жүйеге түскен деуге болады. Соның нәтижесінде сөз тіркесі теориясы нақтыланып, бірқатар жайттар шешімін тауып, кейбір мәселелердің одан әрі зерттелуіне жол ашылды.Солардың бірі - жеке сөз таптарының тіркесу қабілетін айқындау.

Сөз тіркесі - сөз таптарының тіркесі . Олардың барлығының тіркесу қабілеті тең дәрежеде емес. Кез-кеген сөз таптары бір-бірімен жүйесіз тіркесе бермейді.Басқа сөздермен мағаналық байланыста айтылып, синтаксистік қатынасқа түсетін сөз таптарын тіркесу қабілеті бар сөздер дейміз . Тілдегі кең қолданысқа ие , әр түрлі сөз таптарымен тіркесе беретін сөз таптарының бірі - зат есім . Бұл жұмыста зат  есімді сөз тіркестер туралы жан жақты сөз болды. Зат есімдер сөз тіркесі туралы шет ел және отандық тіл білімінде М.Балақаев, Т.Сайрамбаев, М.Қордабаев,с.Нұрханов, С.Аманжолов, А.Әблақов ғылымдардың еңбектерінде қарастырылады.

Зат есімнің зат есімдермен тіркесі - олардың әрі негізгі , әрі табиғи 
касиеті. Ал қазіргі кезде олардың тіркесу аясы кеңейіп, заңдылықтары 
түрлене түскен. Зат есімдер өз ішінде жалпы есім , деректі , дерексіз жэне 
жалқы есім болып бөлінетіні белгілі . зат есімдер сөз тіркестер  барлық зат есімдермен тіркесуге қабілетті . Жүмыста сын есімдердің жалқы есімдермен және дерексіз ұғымдағы зат есімдермен тіркес құраудағы ерекшеліктері жан- 
жақты қарастырылады . Зат есімдер заттардың ішкі қасиетін , дәмін , 
белгілерін т.б. сапалаарын білдіреді . Сонымен бірге , олардың бойында 
бағалау , салыстыру семалары да бар . Сын есім дерексіз ұғымдағы зат 
есімдердің тіркесуіне себепші осы сема олардың шырай түлғаларында 
келуін қажет етпейтін сияқты.   

Қортындылай келе ағылшын тілі жэне қазақ тіліндегі зат  есімді сөз тіркесінің ұқсастығы олар зат есіммен зат есімнен құралады . Мысалы : а ПШе һоре ( аф + поип).

Ал айырмашылықтарын айтатын болсақ. Мысалы:а ріпк !асе Ағылшын тіліндегі сөзін тікелей қазақшаға аударсақ «ал қызыл бет» деп аударамыз бірақ қазақ тіліне әдемі бетті айтқан кезде «бет» деп айтпаймыз. Біз оны түспаңдай түсіндіреміз. Мысалы: жылы жүзді ыемесе қызыл шырайлы деп айтамыз

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. №с!а Е. 8сіепсе оіТгапзіаііоп. " Ьап§иа§е". Уо1.45.>к>.3.1969.1969- 
   183р
2. Рецкер Я.И, "О закономерных соответствиях при переводе на 
   Родной язык // Вопросы теории и методики учебного перевода: 
   Сб.ст./Под. Ред.К.А.Ганшиной.-М.,1950       '
3. Рецкер Я.И. Теория перевода и переводческая практика. - М.,

Международные отношения, 1974-216с

и [4. Комиссаров В.Н. Слово о переводе: очерки лингвистических

учений.-М., МО. 1973.-215с. ....

5. Бархударов Л.С. Язык и перевод / Вопросы общей и частной 
Теории перевода. - М., Международные Отношения, 1975.-240с

V Л ^ '

6. Егер П. Коммуникация и функциональная эквивалентность 
/ Перевод с немецкого / Вопросы теории перевода зарубежной 
лингвистики Москва, 1976

7. Найда Ю. К науке переводить, Принципы соответствия /

/ Перевод с английского/Вопросы  теории перевода в зарубежной  лингвистике, Москва, 1978

8. Миньяр - Белоручев Р.К Общая теория перевода и устный 
   Перевод.- М.: Воени здат, 1980. -237с ^
9. Щвейцар А.Д. Теория перевода. Статус, проблема,аспекты. М., 
   Наука, 1985-218с

10. Гак . В.Г. Типология контекстуальных преобразований при 
Переводе // текст и перевод/ Отв.ред. А.Д.Швейцер. - М.:

Наука, 1985-218с      ,    •             ,-ч  ,у   ч,^.ч ,/,.

11 Архипов А.Ф. Самоучитель перевода с немецкого на русский, 
Москва: Высшая школа

12 реус Е.В. Основы теории и практики перевода с русского языка 
Шлейермахер Р.О. О разных методах перевода. Вестник МГУ ., 
серия-Филология, 2000, № 12, с.127-145

Проблемы грамматической семантики английского языка. - М.,1986-93с (Тр./МГПИИЯ им.М.Тореза. вып.264

15 Қазақ грамматикасы Фонетика, сөзжасам, морфология синтаксис- 
Астана,2002.- 7846

16 Бархударов Л.С., Штеллинг Д.Г. Грамматика английского языка, 
Москва 1963

17 Есперсен О. Философия грамматики. М., Издательство Иностранной 
литературы. 1958г-396с

18 Батаева Ф.А. Трансформация грамматической семантики форма 
прошедшего времени английского языка глагола глагола при

опоссредственном переводе на казахский язык.   (дисс.канд.) А.2005

19. Гак .В.Г., Львин Ю.И. Курс перевода. Французкий язык. - М.: 
    Международные отношения. 1970.-399с.
20. Федоров А .В. Основы общей теории перевода М., 1983.-ЗОЗс
21. Гак В.Г. К проблеме инвариантности при переводе .// Вопросы 
    методики преподавания перевода: Тезисы Всесоюзной конференции.

12-14 мая. М.Д970.Ч.1-С 60-62

22 Гордон Е.М., Крылова И.П., Грамматика современного английского 
языка. Учебник для ин-тов и фак. Иностранных языков. М., 1974г

23 Не\үіп§8 Магііп, аёуапсей §гаттаг іп ше СатЬгіё§е Ііпіуегзііу Ргезз 
/   2000, 340р ^

! 24 М.Қордабаев, Т. Балақаев Қазіргі қазақ тілі, ( синтаксис) ,Алматы, 1971

25 Балақаев М. Қазіргі қазақ тілі: ( Сөз тіркесі мен жай сөйлем 
синтаксисі).

26 Сайранбаев Т. Сөз тіркестері мен жай сөйлем синтаксисі. - 
Алматы: Рауан ,1991

27. Шэкенов Ж, Қазіргі қазандегі сын есім категориясы Алматы: 
    Рауан ,1991
28. Смирницкий А.И. Морфология английского языка .- М: 
    Из-во лит-ры на инос. Языке , 1959

29 Исаев С. Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық 
сипаты . - Алматы : Рауан , 1998

30 Нұрханов С. Тіркесім жэне оның түрлері // Қазақстан

мектебі,  1965, N 12.71-74 66.

3 1.   Оразов М. Қазақ тілінің  семантикасы .- Алматы:Рауан,1991

32     Бурлакова В.В. Синтаксические  структуры современного

английского языка .- М: Просвещение ,1984

Баскаков Н.А. Словосочитания в современном турецком языке

.-М: Наука, 1974

34. Әміров Р. Жай сөйлем синтаксисі.- Алматы: Мектеп, 1983
35. Балақаев М. Қазіргі қазақ тілі. Сөз тіркесі мен жай сөйлем 
    синтаксисі .- Алматы: Анатілі , 1992
36. Исаев С. - и тұлғалық қатыстық сын есімдер жэне сөз тіркесін 
    құраудағы олардың орны туралы // Қаз ССР ҒА хабарлары . Қоғамдық 
    ғылымдар сериясы. - Алматы, 1965.Ш

37 . Нурханов С.   О сочетаемости  слов в современном казахском  языке // Известия АН Каз ССР 1964 , выпуск 1.- с.

38. Тұрарова А. Қазіргі қазақ тіліндегі сөз тіркестерінің 
    басыңқы сыңарлары . Канд.дис.авторефераты.- Алматы , 1999.- б.
39. Мұсабекова Ф. Сын есім , оның қолданылуы //   қазақ филологиясы , 
    1-кітап.- Алматы, 1977.
40. Кеңесбаев I. Қазақ тілі грамматикасы . 1 бөлім. Фонетикамен 
    морфология.-Алматы: Қазбірмембас ., 1945. 
41. Ысқақов А . Қазіргі қазақ тілі. 1964. -    б
42. Балақаев .М. Қазақ Әдеби тілі - Алма ата :         , 1987.- б.

43 . Балақаев М. Основные типы  словосочитаний в казахском языке.-Алма-Ата : Из-во АН Каз ССР ,1957.- с.

44. Аманжолов С, Әблқаев А., Ұйықбаев И. Қазақ тілі грамматикасы 
    .Синтаксис.-Алматы: Ғылым , 1962.- б.
45. Аблақов Ә., Исаев С, Ағманов Е. Қазақ тіліндегі сөз тіркесінің      
    дамуы мен лексикалану процесі.-Алматы: санат, 1997.-   б. 
46. Сайрамбаев Т. Қазіргі қазақ тіліндегі сөз тіркесінің ортак басыңқы 
    сыңары туралы // Известия АН КазССР . Филология сериясы, 1988,    б. 
    47 Андабекова Ж. Словосочетания имен существительных

в киргизском языке . Авторефер. Дис. Канд. Фрунзе, 1982.- с. ;) V.48. БейсенбаеваК. А. Қазіргі қазақ тіліндегі зат есімдердің жалғаусыз тіркестерінің кейбір түрлері.- Алматы,1974.- б.

49. М.Балақаев , Т.Қордабаев Қазіргі қазақ тілі грамматикасы - 
   Алматы, 1961.-296

50. З.Тұрарбеков . Әдебиеттер достығының дэнекері.Алматы, 1977-Зс
51. .Әуезов М. Көркем аударманың кейбір теориялық мэселесі // 
    мақалдар жинағы - Алматы.-1957
52. .Кэтфорд Дж К. Лингвистическая теория перевода. / Перевод с 
    английского // вопросы теории перевода в зарубежной лингвистике.- 
    М.1978.-С.91-ПЗ

53. Дунина Б.И. Аударма мэселесінің қазіргі технологиялық жақтары. 
"Хабаршы", ҚҐУ, Филология сериясы, Алматы, 2004.№1

 

 

Дереккөздер тізімі

Аудармалары:

1. « Арзан пэтердің сыры» . 19-33 б. // Агата Кристи Әңгімелері . Ауд. 
   Ә.Ахметов . А., 1991.
2. « Ғайып болған миллион» . 34-43 б. // Агата Кристи Әңгімелері . Ауд. 
   Ә.Ахметов. А., 1991.
3. « Египет зиратының хикаясы» . 44-57 б. // Агата Кристи Әңгімелері. 
   Ауд. Ә.Ахметов . А., 1991.
4. « Қолда болған премьер» . 1-216 . // Агата Кристи Әңгімелері. Ауд. 
   Ә.Ахметов . А., 1991.
5. « Метраждан келген ажал» .58-716.. // Агата Кристи Әңгімелері. Ауд. 
   Ә.Ахметов. А., 1991.
6. « Жұмбақ эзіл» . 72-83 б. // Агата Кристи Әңгімелері. Ауд. Ә.Ахметов . • 
   А., 1991.
7. « Мінсіз періштенің оқиғасы» . 84-96 б. // Агата Кристи Әңгімелері. 
   Ауд. Ә.Ахметов . А., 1991.
8. « Күдікті төртеу» . 97-1106. // Агата Кристи Әңгімелері. Ауд. 
   Ә.Ахметов. А., 1991.
9. « Ажал шөбі» . 111-125 б. // Агата Кристи Әңгімелері. Ауд. Ә.Ахметов . 
   А., 1991.

10.« Куәнің құпиясы» . 155-176 б. // Агата  Кристи Әңгімелері. Ауд.

Ә.Ахметов . А., 1991. 11.« Мұрагер» .3-186.// Агата Кристи Әңгімелері. Ауд. Ә.Ахметов . А.,

12.« Көк құмыраның сыры». 126-143 б. // Агата Кристи Әңгімелері . Ауд. Ә.Ахметов . А., 1991.

13.« Кездейсоқ оқиға» . 144-154 б. // Агата  Кристи Әңгімелері . Ауд. Ә.Ахметов . А., 1991.