Тарих сабақтарында деңгейлеп саралап оқыту технологиясының әдіс-тәсілдерін қолдану

     Деңгейлеп оқыту оқушылардың  білімін жаңа әдіспен ,яғни рейтингтік жүйе бойынша бағалауға мүмкіндік береді. .Яғни оқушылардың әр тақырып бойынша қорытынды бағасы оның жинап алған ұпайымен сәйкес қойылады. Жинаған ұпайларын оқушылар сабақ соңында кестеде тиіс нүктемен белгілеп отырады. Осы нүктелердің арасын үздіксіз сызықпен біртіндеп қосса , график шығады. Ол оқушының даму мониторингі деп аталады. [29]

         Мониторинг  дегеніміз - белгілі бір нәрсенің  жай –күйін бақылау , талдау және  болжау жүйесі. Бұл сөз ағылшынның  «монитор» деген сөзінен алынған. Белгілі параметрлі анықтаудағы бақылау құралы. Мониторинг техникалық құралдардың көмегімен жүргізілетін бақылаудың ерекше түрі деп қарастыруға болады.

        Мониторинг  жүргізгенде шұғыл түрде белгілі  бір ақпараттың көлемін талдай  аламыз және өңдей аламыз. Бақылаудың тиімді жаңа технологиясы уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді. Компьютерді қолдану арқылы үнемі бақылауға болады. Бұл – мониторингтің тағы бір ерекшелігі.

        Мониторинг- педагогикалық  үрдіс негізінде білім беру  мақсатын таңдаудағы өзекті мәселе  мен құралдарын шешу барысында диогностикалық , прогностикалық зерттеудің жағдайын ғылыми негізге сүйене отырып үздіксіз бақылау.

       «Мониторинг»  деген сөздің өзі Ресейде Чернобль  апатын кейін Чернобльдеге балалардың  денсаулық жағдайын, бақылау ретінде  пайда болды және орыс тіліне сіңіп кетті.

          Мониторинг  ішінде басқарудың өзіндік қызметі, педагогикалық әрекет барысында  бағалау жүргізіледі. Соның барысында  кері байланыс қамтамасыз етіледі. Педагогикалық жүйенің соңғы  мақсаты нәтижелер мәлімделеді. Педагогикалық мониторинг педагогикалық жүйенің дамуын болжау , сонымен қатар оның жағдайын үздіксіз бақылауын қамтамасыз етуді көрсетеді. Сондай-ақ , ол әлеуметтік – психологиялық , медициналық мониторинг , оқушының жеке басының көзқарасын жалпылай алу мақсатында бұл оқу орындарында ең қажетті болып табылады.

         Мониторингтің  мәні әр тоқсанның не әр  тараудың соңында шыққан графиктен  көріп тұрады. Даму мониторингіне  қарап , білім деңгейін оқушы өзі  бақылап отырады. Яғни оқушылар  өздігімен орындайтын жұмыстарын өзі бағалайды. Бағалаудың әділетсіздік мәселесі шешіледі.

         Мониторинг  ерекшеліктері:

1)оқушының белгілі бір тақырыпты  төмендеу меңгергенін , аздау ұпай  алғанын байқап , біліміндегі олқылықты  жою мақсатында тапсырмалар жүйесін  ұсынамыз;

2)шәкірт өз кемшілігін байқайды, өз тұрғыластарынан қалмау үшін  не керек екенін аңғарады.

3)өз зейінін тәрбиелейді ;

4)білім жүйлігімен тізбекті  байқайды.

5)ойланып оқуға дағдыланады;

6)білім алуға жоспар, тезис құруға  машықтанады;

7)оқушының білім сапасын арттыруға жағдай туады;

         Мониторингтің  көмегімен оқушы білімді меңгеру  деңгейін ғана емес, анықтайтын  білім сапасын , дағды қалыптасқанын  бақылауға болады.[29]

        Білім мониторинг  –көп деңгейлік жүйе .

1-деңгей- жеке дара және дербес , оны мұғалім жүзеге асырады.(сынып оқушыларының даму динамикасын белгілі бір бағытта белгілеу).

2-деңгей – мектепішілік.

       Мұнда оқушы  білімінің дамуын мекеменің әкімшілігі  жүзеге асырады(сыныптардың даму  динамикасын бақылау).Тоқсан , жарты  жылдық , жыл бойында анықталған критерий бойынша бақылау.

3-деңгей . білім мекемелерінің даму  динамикасын байқау.

     Оқыту ісіндегі маңызды  жұмыстардың бірі – оқушылардың  пәндер бойынша алған білім  деңгейлерін бақылау және тиісті  дәрежеде бақылау.

Оқушының сабаққа тиянақты қатысып отыруы , өз оқуына жауапкершілікпен қарауы, алған теориялық білімін болашақта пайдалана білуі осы кезеңнің дұрыс өткізілуіне көп байланысты.

        Рейтенгтік  жүйеде сабақта орындаға әрбір  тапсырмаларын ұпай арқылы бағалап  отыру көзделеді. Бұл жүйе арқылы оқушының әр пән бойынша даму деңгейі мен бейім қабілетін ертерек байқауға мүмкіндік жасалады.

       Рейтинг жүйесінің  артықшылығы төмендегідей.

Оқушы қызметінде:

1)оқушыны жеке тұлға ретінде  өз бетінше дамуы мен тәрбиесіне  ықпал етеді;

2)пәндерді оқытуда ізгілендіру ұстанымына жәрдемдеседі;

3)оқу жұмысында мұғалім мен  оқушының ынтымақтастығын қалыптастыру;

4)рейтинг бақылау қызметі тәрбилеуші , дамытушы, бақылаушы және басқарушы  рөлін де атқара алады;

5)рейтингтік жүйе оқушылардың  танымдық іс-әрекетіне тікелей саналы түрде әсер етуге мүмкіндік туғызады. Шәкірттің ақыл-ой әрекетінің сипаттамаларын, тапсырманы орындау тездігі , түсіну тереңдігі т.б. көрсететін жүйелі байланыс сапсы артады;

6)жұмыс нәтижесі мен өз мінез-құлқын  дұрыс бақылап –бағалау дағдысын қалыптастырады;

7)ырықты зейінін тәрбиелеп , жетілдіруге  ықпал етеді;

Мұғалімнің қызметінде:

1)оқушының оқуындағы кемшіліктерді  анықтап , түзетудің әдістері мен  тәсілдерін алдын –ала белгілі  бір жүйеге келтіру мүмкіндігі  бар ;

2)бақылау үлгілерін , бағалаудың қалыпты критерийін жасау;

3)оқу қызметін тиімді ұйымдастыру  мен оған түзету жасау тәсілдерін  меңгерту;

4)оқушының білім деңгейін бағалау  мен анықтауда компьютермен жұмыс  істеу дағдысын меңгеруі;

5)сыныптағы әр оқушы үшін  жаңа көңіл-күй ахауалын қамтамасыз етуді жоғары деңгейде ұйымдастыру т.б. педагогикалық қызметтің орнығуына жағдай жасау;

        Мониторинг  пен  рейтинг өзара тығыз байланысты . Мониторингсіз рейтинг , рейтингсіз  мониторинг болуы мүмкін емес . Сондықтан аладымен рейтингтік жүйеге кеңірек тоқталып өтсек дейміз.

      Рейтингтік жүйе  әрбір  оқушының дара қабілеттері  мен мүмкіндіктерін нақты анықтап  береді.Жыл бойына баға алмай  қалған немесе қай тақырыпта  көңілді көбіріек бөлу керек  екендігін нақтылап көрсетіп  тұратын білім көрсеткіші іспеттес кесте . Білім берудің мемлекеттік стандарт талаптарына сай оқыту нәтижелеріне қорытынды шығарғанда оқушы мен оқытушының іс-әрекетінде рейтинг бағаны пайдалану орынды.

           Рейтинг  көрсеткіші бағаланатын нысанның  топтағы басқа осындай нысандарға қатысты реттік орнын сипаттайды.

           Оқушының  рейтингі оған қойылған барлық  бағалардың жиынына тең шаманы  көрсетеді.Оқытушының рейтингі оның  қойған барлық бағаларының жиынына  тең шаманы айтады.

         Оқушылардың  үлгерім деңгейіне қойылатын бағасы рейтинг әдісімен өлшенгенде  мыналар ескеріледі:

-оқушылардың білімі мен білігі;

-орындалған жұмыстың көлемі  мен саны;

-тексерілген жұмыстың маңыздылығы;

-тексерілген жұмыстың күрделілігі;

-босатылған сабақтың саны;

-сыныптағы және мектептегі тәрбиелік жұмыстарға қатысуы;

-олимпиадаға қатысуы.

        Рейтингтік  жүйенің ең басты ерекшелігі  – шәкірттің сыныптағы сабақ  кезеңдері , үйдегі іс-әрекетін толығымен  қамтып, бүтін сандармен өрнектелетін  балдар ретінде қойылып отырады . Олар оқу үрдісінің өң бойында нәтижесін көрсете алады.

        Рейтинг жүйесінде  оқушының оқу әрекетінің барлық  түрлері бағаланады. Бұнда оқу  үрдісіндегі және одан тыс  оқу әрекетінің  жинақтаған нәтижелері  оқушының білім деңгейін сипаттайды .

         Академик  В.Беспалько оқушылардың білімді қабылдаудың кешенді құрылымын ұсынады:

1-деңгей : реппродуктивтті білімге  сәйкес көмек беру арқылы есте  сақтау.

2-деңгей : алгоритмдік деңгей бұл  бағдарламадағы базалық білімге  сәйкес;

3-деңгей :эвристикалық деңгей . Оқушылар  материалды саналы түрде меңгереді, өз бетімен белсенділік көрсетеді.

4-деңгей :шығармашылық деңгей . Бұл  деңгейде өз бетімен оқу материалын  меңгерген оқушы шығармашылықпен  жұмыс жасайды .

         Рейтінг  –тест жүйесін енгізу жолында  баса көңіл аударатын мәселе  тест сұрақтарының сапасы. Ол төмендегдей сипатта:

1)тест сұрақтары мен жауаптың  нұсқаулары нақты қойылып мейлінше  түсінікті болуы ;

2)сұрақ оқушының өз бетінше  ойлауына жауаптарды салыстыра  отырып , дұрысын табуына мүмкіндік  беретіндей дәрежеде болғаны  дұрыс ;

3)тест әзірлеуде сұрақтардың  әр түрлі дәрежеде  құрастырылуы  және сұрақтарды жеңілге қарағанда  жоғарырақ ұпаймен бағалау;

4)тест сұрақтарының ғылыми түрде  жасалуы және тақырыпты толық  қамтуы;

5)сұрақтардың оқушылардың теориялық  мәселелерді білуімен қатар алған білімін іс-тәжірибесімен байланыстыра бейімділігн байқауы.

       Кең өріс алып  келе жатқан жаңалықтың бірі  болып саналатын бұл  әдіс оқушылардың  тереңде  тиянақты білім алуына  жол ашады.

         Жалпы білім  беретін мектепті реформалау  барысында шәкірттердің оқытудың нәтижелерін тексеру және бағалау жүйесін жетілдіру мәселелерін күн тәртібінен түскен жоқ . Осы тұрғыдан алған да оқыту нәтижелерін бағалаудың қазіргі тәртібін қайта қараған жөн. Рейтингтік жүйе оқушының тапсырманы жеке орындауын қатаң түрде талап етеді. Бұл дәстүрлі жүйеден гөрі оқушы біліміне әділ баға береді.

I-деңгей – Оқушының деңгейін , міндетті түрде фактілі білімдердің  жалпы қорын жинақтау. Тақырыпты  зерделеуде ережелердің , анықтамаларды  білу , не үйрендің , не аласың? 

II деңгей  -  алгоритмдік деңгей -өткен материалды ережелерді , анықтамаларды одан әрі ашып көрсете білу , тереңдетіп беру, есептер , ребустар , сөзжұмбақ тапсырмалар оқулықтың соңындағы тапсырмаларды беруге болады.

III деңгей – эвристикалық деңгей  (танымдық іздену ) жаңа тақырып меңгерген білімдерін жетілдіріп , тереңдетумен қатар өзінше анализ ,салыстыру , анықтау , қорытындылау , проблемалық жағдайларды шешу.

IV деңгей  - шығармашылық деңгей  – оқулық тапсырмасынан тыс  олимпиада , рефераттар , теорема  дәлелдеу , мұғалімнің көмегінсіз жаңа заңдылықты қорытындылау , айқындау.(Қосымша № 4-5)[19].

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 деңгейлеп оқыту

технологиясын   қолданып жүргізу  жолдары.

 

           Қазіргі  заман талабы бойынша оқытудың  басты мақсаты өздігінен  білім алып дами алатын жеке  тұлғаны қалыптастыру болғандықтан , біздің бастауыш сынып бірлестігі Ж.А.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясын өз сабақтарында кеңінен қолданып жүрміз . Бұл технология оқушының білімдеңгейіне сәйкес жеңілден қиынға қарай оқытылады. Деңгейлеп оқыту төрт бөліктен тұратыны барлық ұстаздарға белгілі .

1. Оқушылық деңгей. Бұл міндетті  деңгей боғандықтан барлық оқушы  тапсырманы толық орындауы тиіс.

2. Алгоритмдік деңгей. Бұл деңгейде  өтіп кеткен материалды талдап , бұрынғы тапсырмаларға ұқсас орындайды. Бірақ бұларды орындау үшін  алған білімдерін түрлендіріп пайдалану керек.

3. Эвристикалық деңгей. Өз бетіндік  жұмысты қалыптастыру мақсатында  оқушылар жаңа тақырып бойынша  меңгерген қарапайым  білімдерін  жетілдіріп тереңдетеді. Тағы жаңа  білімдерін меңгеріп, өзі үшін жаңалық ашады. Анализ бен синтез , салыстыру арқылы анықтау , қорытындылау. Бұл деңгейде  ребус , сөзжұмбақ , анаграмма құрастыру , зертханалық жұмыс жүргізу , эвристикалық сұрақтар болуы қажет.

4. Шығармашылық деңгей. Бұл деңгейде  берілген тақырыпқа өз бетімен реферат , баяндама , эссе , өлең , жұмбақ , жаңылтпаш құрастыра білу қажет .Біз сіздермен осы технологияны қазақ тілі пәнінде қалай қолданып жүргеніміз жайлы ой бөліссек деген оймен сіздерге ұсынып отырмыз.

        Мысалы,

.......................

        Сабақтың соңында  әр оқушының жинаған ұпайлары  есептеледі. Үйде әркім өзінің  тоқтаған жерінен деңгейлік тапсырмаларды  жалғастырып орындап келуге тапсырмалар  алады. Тақырып бойынша қорытынды  баға журналға келесі сабақтың басында қойылады.

       Төртінші шығармашылық  деңгейдің тапсырмалары негізінен  мемлекеттік стандарттық міндетті  деңгейінен жоғары болғандықтан , оның бағасы ерекше  - бестен  жоғары деп бағаланады. Бұл жерде : бірінші деңгейдің тапсырмалары  мемлекеттік стандарттың міндетті ең минимальді қолсап көлемі болғандықтан , оны өте жақсы меңгерген кездің өзінде келесі деңгейдің тапсырмаларына шамасы келесе есептелуі немесе үздіксіздікпен бағаланады.

 

 

 

 

 

 

 

.

    Тарих  сабағын деңгейлеп