Тарих сабақтарында деңгейлеп саралап оқыту технологиясының әдіс-тәсілдерін қолдану

 

 

  

 

                                                        МАЗМҰНЫ 
 
КІРІСПЕ......................................................................................................................

 
І ТАРАУ. ТАРИХ САБАҚТАРЫНДА ДЕҢГЕЙЛЕП САРАЛАП ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ...........................

1.1 Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы, зерттелуі және өзіндік ерекшеліктері............................................................................................................. 
1.2 Тарих сабақтарында деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың педагогика- психологиялық негіздері.....................................................................

1.3 Деңгейлеп оқытудағы деңгейлік тапсырмалар мен оқушылардың даму  
мониторингі..............................................................................................................

 

ІІ ТАРАУ. ТАРИХ САБАҚТАРЫНДА ДЕҢГЕЙЛЕП САРАЛАП ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ.........................................

2.1.  Тарих сабақтарында деңгейлеп саралап оқыту технологиясының әдіс-тәсілдерін қолдану....................................................................................................

1.3 Деңгейлеп саралап оқытудың  тарих сабақтарындағы тиімділігі...................   
2.3 Тарих сабақтарында  деңгейлеп саралап оқыту технологиясының алатын орны мен нәтижелері.................................................................................................

 

ҚОРЫТЫНДЫ..........................................................................................................   
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.........................................................  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Зерттеудің өзектілігі.  Ғылым мен техниканың дамуы, қоғамның өсіп-өркендеуі, еліміздің өркениетті елдер қатарынан орын алуы  оның білім беру жүйесінің даму дәрежесімен тығыз сабақтасады. Осыған байланысты білім беру жүйесінде жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің технологиясын жаңартуға бағытталған көптеген міндеттер жүзеге асуда. 

Қазақстан Республикасының  білім беру мемлекеттік стандартының тұжырымдамасында айқын көрсетілгендей, қоғамымыздың жаңа әлеуметтік тапсырыстары, өз кезегінде оқу бағдарламаларын өзгертуді, оқытудың жаңа технологияларын енгізуді көздейді. Сондықтан да  тарих сабақтарында жаңа технологияларды ұтымды пайдалану бүгінгі заман талабына сай жауапкершілікті қажет етеді. Оқушының білімге деген құштарлығын қалыптастыру қазіргі таңда тек қызығушылыққа негізделген оқу жоспарын жаңаша жоспарлау мектеп мұғалімінің шеберлігін шыңдайды. Оқыту үрдісінде жаңа технологияны қолдану болашақтың талабы. Кез келген білім беретін орта мектептің тарих мұғалімінің мақсаты оқу процесін ұйымдастырғанда әрбір оқушы өзінің іс-әрекетінен сезім алатындай, оқу – оқушы үшін қуаныш әкелетіндей етіп құру. Ал пәнді оқытудағы негізгі мақсаттары оқушыларды тарихи оқиғаларды, үрдістерді терең түсінуге, салыстыра білуге, ең мәнді ұғымдарды саралап алуына, тарихи оқиғалардың тарихтағы орнын бағалай білуге дағдыландыру. Оқушылардың пәнге деген танымдық қызығушылықтарын, оқуға деген ұмтылыстарын қалыптастыра отырып, іскерлігін дамыту. Тарих сабағын өткізуде жаңа оқыту технологиясының әдіс-тәсілдерін пәнге лайықты қолдана отырып, оқушылардың ақпаратты іздеуге дағдыларын қалыптастыру арқылы, оқушылардың жаңа матералды меңгеруі бойынша деңгейленген тапсырмалар беру керек. Қазіргі заманғы жаңа технологияларды қолдана білу білімдерімен және дағдыларымен қаруландыру, оқу үрдісінде кеңінен қолдану пән мұғалімімен оқушылардың арақатынасын арттырады. Тарих сабақтарында оқушылардың пәнге деген белсенділігін арттыру мақсатында тәжірибеде қолданылып жүрген жаңа технология әдістерінің бірі деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолдану арқылы өткізу сабақтың тез әрі терең меңгерілуіне өте үлкен септігін тигізеді  деп ойлаймын. Сонымен қатар деңгейлеп – саралап оқытудың басты сипаты – мақсатты нәтиже. Қоғам талабы да – нәтижелі оқушы даярлауда болып отыр. Осындай жаңаша оқыту оқушының жеке мүмкіндігіне қарай жұмыс істеуіне, мақсат қою, оны жоспарлау, ұйымдастыра білу, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалауға үйретеді. Сондықтан жұмыс  тарих сабақтарын  жаңа технологияның бір түрі деңгейлеп саралап оқыту технологиясы арқылы оқыту әдістемесіне арналған. Осы айтылған мәселелердің барлығы зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігін дәлелдейді.

Зерттеу жұмысының мақсаты. Зерттеудің мақсаты. Тарихты оқыту әдістемесінде қолданысқа енгізіліп жатқан жаңа технологиялардың ерекшеліктерін аша отырып, деңгейлік тапсырмалардың өзіне тән белгілерін, әр деңгейде орындалатын тапсырмалардың мақсаты мен міндетін анықтау. Жалпы орта білім беретін мектептердегі оқу- тәрбие үрдісінде тарих сабақтарында деңгейлеп саралап оқыту технологиясын пайдалануды теориялық және практикалық жағынан негіздеу. Деңгейлеп - саралап оқыту арқылы тарих пәнінде оқушы білімін тереңдетіп, оқушының сабақты шығармашылық ізденіспен меңгерту. 

Зерттеу жұмысының міндеттері:                           
- жаңа технологияларды тарихты меңгертудегі қызметін айқындау; 
- тарих сабағында деңгейлеп саралап оқытудың тиімділігін айқындау; 
- деңгейлік саралап оқытудың элементтерін тарих сабақтарында пайдалану жолдарынкөрсету;      
-деңгейлік тапсырмаларды тарих пәнін оқытуда қолданудың тиімді жақтарын көрсету;

Зерттеу пәні. Тарих сабақтарында деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолдану. 
Зерттеу нысаны. Деңгейлеп саралап оқыту арқылы оқушыларға үздіксіз білім берудің, тарихты меңгертудің ұтымды әдістемесін ұсыну. Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқытудың тиімді амалдарын көрсету. Сонымен қатар тарихта деңгейлеп саралап оқыту технологиясы арқылы  оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері;  деңгейлік тапсырмалардың түрлері, олардың тілді оқытудағы ерекшеліктері. Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс жүргізу, біріншіден, оқушының жеке қабілетін ашуға, екіншіден, өзіне деген сенімін жетілдіруге, үшіншіден, пәнге деген қызығушылығын арттыруға, төртіншіден, сабақтың тиімді, сапалы әрі қызықты өтуіне жағдай жасайды.     

Зерттеудің әдістанымдық негізі. Әдіскер-ғалымдардың зерттеулері, ғылыми еңбектері,тарих, педагогика, психология ғылымдарының оқытудағы, білім берудегі соңғы жетістіктері басшылыққа алынды. 
Зерттеудің теориялық маңызы. Зерттеу жұмысында қарастырылған тұжырымдар мен мәселелер тарихты оқытудың әдістемесін теориялық тұрғыдан толығып жетілуіне мүмкіндік береді.  
Зерттеудің тәжірибедегі маңыздылығы. Жұмыста ұсынылған амал-тәсілдерді мектепте тарихты меңгертуде қолдануға болады. Жұмыста берілген тапсырмалар тарих сабағының сапасын арттыруға, оқушылардың білім деңгейін көтеруге, жаңа сабақты тез меңгеруге мүмкіндік береді.

Зерттеудің болжамы. Тарих сабақтарын деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту, біріншіден, әр деңгейде берілетін білім көлемін анықтауға жағдай туғызады. Екіншіден, берілетін білім көлемі әр деңгейде орындалатын тапсырмаларды іріктеп, таңдап алуға әсерін тигізеді. Үшіншіден, әр деңгейде қамтылатын түрлі тапсырмалар оқушының білім сапасын арттыра отырып, пәнге деген қызығушылығын жетілдіреді.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

• Тарих сабақтарын деңгейлік тапсырмалар арқылы оқытудың әдістемесі;
• Тарихты оқытуда жүзеге асатын деңгейлердің ерекшеліктері, мақсаты мен міндеттері айқындалды;

Еңбектің құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

 

І тарау. Тарих сабақтарында деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың ғылыми негіздері

 

1.1 Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы,  оның өзіндік  ерекшеліктері

 

Еліміздің егемендік алу нәтижесінде  қоғамдық  өмірдің  барлық салаларында, соның ішінде, білім беру  саласында жүріп  жатқан демократияландыру  мен ізгілендіру  мектепті осы күнге  дейінгі дағдарыстан  шығаратын қуатты талпыныстарға  жол ашты. Жаңа талпыныс  жаңа ашылған  жолдардың бірі - білім  берудің  жаңа жүйесінің  жасалуы. Білім беру саласының  барлық жағына  жаңаша көзқарас, жаңаша  қарым-қатынас (жаңа базистік оқу жоспарына  көшу, білім  мазмұнын  жетілдіру, жаңа буын  оқулықтары мен оқу  әдістемелік  кешендерге көшу, т.б.) жаңаша ойлау қалыптасады. Қазір дәстүрлі білім беруде оқушыларға тек пәндік білім, білік, дағдылардың белгілі жиынтығын  меңгертуге  ғана бағытталып, олардың жеке басының  дамуына, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліп отыр.

Қазіргі кезде біздің республикамызда  білім берудің  жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда.

Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани  азаматтық  және басқа  көптеген адами келбетінің  қалыптасуына  игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Бұл технологияның өзін мұғалім түрліше (орташа дәрежеде, ұқыпты, дәл нұсқау бойынша немесе шығармашылықпен) іске асыруы мүмкін. Бұл жерде  технологияны жүзеге асырушының тұлғалық компоненті, белгілі  бір ерекшеліктері елеулі  түрде әсер етеді, сонымен бірге оқушы әрекеті – оның  қабылдауы, ынтасы, құштарлығы негізгі рөл атқарады.

Технология – бұл қандай  да  болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың  жиынтығы.

М.В.Кларин: «Педагогикалық  мақсатқа  қол жеткізу  жолындағы  қолданылатын барлық қисынды ілім, амалдар мен әдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу  реті», - деп жазады.

«Педагогикалық  технология тәжірибеде жүзеге асырылатын  белгілі  бір педагогикалық  жағдайға сай  қолданылатын  әдіс-тәсілдер, оның құрамды бөлігі  ғана»,- деп В.П. Беспалько анықтама береді.

Педагогикалық жүйе ретінде  ол оқушының жан-жақты қалыптасуына ықпал ететіндей  оқытудың  әдіс, құрал, үрдестердің мақсатты жиынтығын қарастырады.

В.В. Воронов: “ Педагогикалық технология – бұл тиімді  оқыту жүйесін құрумен айналысатын жаңа бағыт”,- деп есептейді.

В.М. Шепель: «Технология – бұл  өнер, шеберлік, ептілік, іскерлік, әдістердің жиынтығы, жағдайдың өзгеруің,– десе, М. Чошанов: «Технология – бұл дидактикалық жүйенің құрамды бөлігің  деп анықтамасын береді.

Жоғарыда аталған авторлардың пікірі бір-біріне онша ұқсамайды.

Дидактикалық процесті В.П. Беспалько мотив, танымдық қызмет және басқару компоненттерінің бірлігіне тұратын жүйе ретінде қарастырады. Ол ұсынған педагогикалық  технологияның анықтамасын толықтырып тұрған педагогикалық  жүйені жобалауға қойылатын мына шарттардың жиынтығы. 

1. Педагогикалық технология оқытудағы  педагогикалық экспроттарды жоюы  қажет. Оқу процесінің болуына 100%  кепілдігі беру қажет .
2. Әрі оқушының  өз бетімен жасайтын  оқу танымдық  қызметінің  құрылымы мен мазмұнын анықтайтын  оқу-тәрбие процесінің жобасына негізделуі қажет.
3. Оқу мақсатын диагностикалық түрде нәтиже  беретін жолмен  анықтап  оның меңгерілу сапасын дәл тексеріп, объективті  түрде бағалау қажет.
4. Дидактикалық процестің толықтығы қамтамасыз етілуі тиіс.

Оқу процесі оқушылардың денсаулығына  зиян келтіруі  үшін  Ресей  ғылымдары М.М. Поташкин, А.М. Моисеев  т.б. оқушының денсаулығын  қорғайтын  оқыту технологияларын  енгізуді ұсынды. Мұндай технологиялар жоғарыда  келтірілген дидактикалық талаптарға  қосымша мынандай  4 шартты қанағаттандыруға  тиісті .

1. Оқушының жеке бас ерекшеліктерінің (интелекті, мотивациялық, эмоциялық, т.б ескерілу, оқу материалын  қабылдау сипатының, темпераментінің, еске сақтау қабілетінің) ескерілуі.
2. Оқу материалын меңгеру кезінде жүйкеге күш түсіретін интеллектуалдық, эмоциялық  әскерлерден  аулақ болу, оқушының уақытты аз жұмсап, тиімді нәтижелер алуына жағдай жасау.
3. Сабақтың  сынып ұжымына  жайлы  моральдық – психологиялық климат жағдайында өтуін  қамтамасыз етіп дөрекі  қатынастарға жол бермеу.
4. Оқу процесінде оқушы денсаулығына  зиян келтірмейтін тәсілдерді қолданумен  қатар оларды өзін-өзі психологиялық қорғауға  үйрету.

Практикаға енгізілген педагогикалық технологияларға жасалған талдау –   олардың құрлымының төмендегідей компоненттерден тұратынын көрсетті.

1) Оқу материалын оқушылардың  меңгеруін  байқау мақсатында  алдын-ала жүргізілетін  диагностика  және  оқушыларды  қабілеттеріне  қарай іріктеу. Мысалы, 1-сыныпқа  келген оқушылар  оқи, санай, жаза білу  қабілеттеріне  қарай дайындық  деңгейлері әр түрлі  сыныптарға бөлінеді.

2) Мотивация және оқу танымдық  қызметті  ұйымдастыру. Қай технология  болмасын оқушының осы технологияға  сәйкес дайындалған  оқу құралы  мен өз бетінше ізденіс жұмысын  жасауды қажет ететін болғандықтан, оқушының  қызығушылығын, ынтасын туғызу – танымдық қызметті ұйымдастырудағы аса маңызды шаралардың бірі болып табылады.                               

3) Оқу құралдарымен жүргізілген  іс-әрекет. Бұл компонент оқыту технологиясымен жүзеге асырылатын оқу процесінің негізгі бөлігін құрайды. Оқу-таным процесі оқушының қолданылып отырылған технология талаптары негізінде жасалған дидактикалық құралдармен ( пәнді оқытудың календарлық жоспары, танымдық әрекеттердің бағдарлық негізін салуға арналған нұсқаулар, әр модуль бойынша өздік жұмыс тапсырмалары, өзін-өзі  тексеруге арналған және  бақылау жұмысына арналған тестер жүйесі, т.б.) жүргізілген танымдық қызметі арқылы жүзеге асады.

Жалпы технологиялық негізде  құрылған сабақта, негізінен, оқушы дидактикалық құралдармен  ғана жұмыс істеп, ал мұғалім ізденіс – таным  процесін  ұйымдастырушы рөлін атқарады.

Оқу материалын меңгеру сапасын бақылау. Технологиялық негіздегі оқу процесін бақылау  мен  іс-әрекетке  қажет болған жағдайда  түзету (коррекция) енгізуге  аса үлкен мән беріледі. Оқушының әр модульді (бөлімді) меңгеруі сәйкесті бақылау  жұмысын (әр түрлі формадағы) жүргізу арқылы бағаланады. Оқу материалын меңгере  алмаған оқушылар  үшін қосымша  нұсқаулар беріліп, қайта бақылау  жұмысы жүргізіледі. Оқушының  оқу материалын меңгере  алмауы себептері  қаралады  және қажетті коррекциялық  әрекеттер  жасалады. Оқу мақсаттары  диагностикалық түрде қойылған  жағдайда  жаңа квалиметриялық негізде білім сапасын бағалауға болады.

       Толық  меңгерту технологиясы.  Бұл технологияның авторлары -  американдық ғылымдар Б. Блум мен  Дж.  Кэрролл. Аталмыш технологияның  дәстүрлі  сынып-сабақ  жүйесінен  басты  айырмашылығы – оның міндетті түрде көзделген  нәтижеге жеткізуінде. Толық меңгеру  технологиясында  барлық оқушыларға  бірдей деңгейдегі білім, білік, дағды қалыптастыру көзделсе де, әр оқушыға  жұмсалатын  уақыттың, оқыту әдістері мен формаларының  олардың жеке бас ерекшеліктеріне сәйкес болуы қарастырылған.

 Бұл технологияны ерекшелейтін  басты анықтауыш – толық меңгертудің  эталоны  саналатын  барлық оқушылар  меңгеруге  тиісті оқытудың жоспарланған  нәтижелері  болып табылады. Толық меңгерту  эталоны  мақсаттар таксономиясы  арқылы беріледі. Таксономия  дегеніміз –иерархиялық түрде  өзара  байланысқан  педагогикалық  мақсаттар жүйесі.