ҚР-ның 2012 жылға арналған ақша-кредит саясаты

Көрсеткіштер	Айналымдағы карточкалар саны (мың бірлік)			Карточка ұстаушыларының саны(мың адам)			Қолданылған карточкалардың саны(мың бірлік)
	дебеттік	кредиттік	өзге	дебеттік	кредиттік	өзге	дебеттік	кредиттік	өзге
Барлығы ҚР-да	9 309,5	1 898,3	184,7	8 546,0	1 629,2	178,1	5 429,3	269,5	101,6
Маңғыстау облысы	421,3	5,7	14,4	384,2	5,5	14,2	245,0	1,6	7,5

                               www.nationalbank.kz.

 

2 және 3 кестеде көрсетілгендей ҚР-да  айналымдағы карточкалардың саны 11 392,6 оның ішінде дебеттік карточкалар 9 309,5 кредиттік 1 898,3 және өзге карточкалар 184,7 данаға жетті.Ал олардың иелерінің саны 10 353,4 оның ішінде дебеттік карточкалардың иелері 8 546,0 кредиттік 1 629,2 және өзге карточкалардың иелері 178,1 мың адамға жетті.

Ал Маңғыстау облысы бойынша карточкалардың саны 441,4 оның ішінде дебеттік карточкалар 421,3 кредиттік 5,7 және өзге карточкалар 14,4 дананы құрайды.Карточка иелерінің саны Маңғыстау облысы бойынша 10 353,3 оның ішінде дебеттік 8 546,0 кредиттік 1 629,2 және өзге карточка иелері 178,1 мың адамға жетті.

      2012 жылғы 1 қыркүйегіндегі жағдай бойынша төлем карточкаларын шығаруды іс жүзінде 24 банк және «Қазпочта» АҚ жүзеге асырады. Аталған ұйымдар халықаралық жүйелердің төлем карточкаларын шығарады және таратады (олардың үлесі - 95.7%): VISA International, MasterCard Worldwide, American Express Internationa және, China Union Pay.

     Бұдан басқа Қазақстан  банктері жергілікті жүйелердің  төлем карточкаларын шығарады: Altyn Card –  «Қазақстан Халық Банкі» АҚ; SmartAlemCard – «БТА Банк» АҚ және Ситибанк Қазақстан жергілікті карточкасы  - «Ситибанк Қазақстан» АҚ.

     2012 жылғы 1 қыркүйегіндегі жағдай бойынша банктер 11.4 млн. төлем карточкаларын шығарды, ал бұл карточкаларды ұстаушылар саны –  10.4 млн. адам болды (2011 жылғы осындай күнгі жағдаймен салыстырғанда – тиісінше 25.1% және 22.4% өсу). Барынша таралған карточкалар дебеттік карточкалар болып табылады, олардың үлесі 87.1%, кредиттік карточкалардың үлесі – 16.7%. Кредиттік лимиті бар дебеттік карточкалардың және алдын ала ақысы төленген карточкалардың үлесіне тиісінше 1.4% және 0.2% сәйкес келеді.

     2012 жылғы тамызында қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын пайдалана отырып жасалған транзакциялардың көлемі 484.8 млрд. теңге болды (2011 жылғы тамыз айымен салыстырғанда өсу 38.5%). 2012 жылғы тамызында транзакциялар саны 15.9 млн. транзакция болды және 2011 жылғы тамыз айымен салыстырғанда 28.9% ұлғайды. Бұл ретте қолма-қол жасалмайтын төлемдер санының және сомасының өсуі 31.3% (3.4 млн. транзакция) және 28.8% (66.7 млрд. теңге), ал қолма-қол ақшаны алу бойынша операциялардікі тиісінше 28.2% (12.5 млн. транзакция) және 40.2% (418.1 млрд. теңге) болды.

     Қолма-қол жасалмайтын төлемдердің негізгі үлесі POS-терминалдар (қолма-қол жасалмайтын төлемдердің жалпы санынан және көлемінен 47,1% және 65,7%) және банкоматтар (тиісінше 39,8% және 22,8%) арқылы жасалды. Қолма-қол ақшаны беру операциялары негізінен банкоматтар арқылы жасалды (қолма-қол ақшаны беру бойынша операциялардың жалпы санынан және көлемінен 98,0% және  89,3%).

Қазақстандағы төлем карточкалары нарығының дамуы туралы толығырақ мәліметтер  4 кестеде келтірілген.

     Қазақстандық эмитенттердің шығарған төлем карточкаларының Қазақстан Республикасы аумағында және одан тыс жерлерде қолданылуы (қазақстандық банктер тарататын Visa International, MasterCard Worldwide және American Express International карточкалары бойынша айналымдар есепке алынбады)

                                                                                                                    4-кесте

	Тамыз
Көрсеткіштер	Қолма-қол ақшасыз төлемдер	Қолма-қол ақша алуға байланысты операциялар
2011 жыл
Саны (мың транз.), оның ішінде	2 616.0	9 722.2
Visa International	2 010.7	7 925.9
MasterCard Worldwide	433.9	1 219.0
Көлемі (млн. теңге), оның ішінде	51 806.4	298 288.3
Visa International	35 603.5	240 478.6
MasterCard Worldwide	11 609.8	34 421.6
2012 жыл
Саны (мың транз.), оның ішінде	3 434,8	12 466,4
Visa International	2 620,5	9 847,6
MasterCard Worldwide	605,1	1 722,1
Көлемі (млн. теңге), оның ішінде	66 703,2	418 111,6
Visa International	50 400,3	327 845,3
MasterCard Worldwide	9 610,4	56 135,9
Өзгерісі (%)
Саны	31,3%	28,2%
Visa International	30,3%	24,2%
MasterCard Worldwide	39,5%	41,3%
Көлемі	28,8%	40,2%
Visa International	41,6%	36,3%
MasterCard Worldwide	-17,2%	63,1%

 

   4-кестеде. Қазақстандық эмитенттердің  шығарған төлем карточкаларының 2011 жылдың тамызы мен  2012 жылдың  тамызында қолма-қол ақшасыз төлемдер  және қолма-қол ақша алуға байланысты  операциялардың көрсеткіштері көрсетілген.2011 жылы қолма-қол  ақшасыз төлемдерінің саны 2 616,0 мың транзит болса бұл көрсеткіш 2012 жылы 3 434,8 мың транзитті құрады.Ал қолма-қол ақша алуға байланысты операциялар 2011 жылы 9 722,2 мың транзит болса,2012 жылы 12 466,4 мың транзит болды.

     Қолма-қол ақшасыз  төлемдердің саны 2011 жылға қарағанда, 2012 жылы 31,3%-ға өзгерсе,көлемі 28,8%-ға  өзгерді.Ал қолма-қол ақша алуға  байланысты операциялар саны 2011жылға  қарағанда,2012 жылы 28,2%-ға өзгерсе,көлемі 40,2%-ға өзгерді. 

 Қолма-қол ақшалары келесі есеп-айырысуларды қамтамасыз етеді:

• тауарлар мен қызметтердің айналымын;
• жалақы төлеуді;
• бағалы қағаздарға табыстар төлеуді;
• коммуналдық төлеулерді жасауда.

 

5-кесте.ҚР 12.2011-08.2012жж. аралығында ақшалай  айналысының салыстырмалы көрсеткіштері

	12.11	01.12	02.12	03.12	04.12	05.12	06.12	07.12	08.12
1. Ақша базасы (резервтiк  ақша)	2 836 110	3 384 140	3 469 472	3 282 665	3 490 230	3 304 523	3 454 684	2 951 901	2 809 970
айдағы өзгеріс, %	- 4,3	19,3	2,5	- 5,4	6,3	- 5,3	4,5	- 14,6	- 4,8
жылдың басынан бергі кезеңдегі өзгеріс, %	10,3	19,3	22,3	15,7	23,1	16,5	21,8	4,0	- 1,0
оның iшiнде:
1.1 ҚҰБ-нен тыс қолма-қол  ақша	1 548 166	1 483 816	1 468 570	1 492 278	1 524 936	1 531 051	1 578 851	1 591 455	1 612 091
1.2 ЕДБ-дiң және басқа  ұйымдардың
ҚҰБ-дегі депозиттерi	1 287 944	1 900 324	2 000 902	1 790 387	1 965 294	1 773 472	1 875 833	1 360 446	1 197 879
Ақша базасы (тар мағынада)	2 739 327	3 167 658	3 286 759	2 927 870	3 170 720	3 097 798	3 310 638	2 798 001	2 701 777
айдағы өзгеріс, %	- 3,4	15,6	3,8	- 10,9	8,3	- 2,3	6,9	- 15,5	- 3,4
жылдың басынан бергі кезеңдегі өзгеріс, %	27,8	15,6	20,0	6,9	15,7	13,1	20,9	2,1	- 1,4
оның iшiнде:
ЕДБ-дiң ҚҰБ-дегі резервтiк депозиттерi	631 460	1 091 545	1 215 195	806 384	1 183 188	1 096 117	1 245 427	732 578	656 104
2. МО
(айналыстағы қолма-қол  ақша)	1 365 698	1 301 396	1 291 276	1 307 762	1 341 433	1 350 136	1 389 424	1 398 763	1 405 179
айдағы өзгеріс, %	10,6	- 4,7 - 4,7	- 0,8	1,3	2,6	0,6	2,9	0,7	0,5
жылдың басынан бергі кезеңдегі өзгеріс, %	18,9		- 5,4	- 4,2	- 1,8	- 1,1	1,7	2,4	2,9
3. М1	3 844 996	3 614 004	3 762 159	3 886 272	3 725 310	3 812 954	3 993 464	3 888 499	3 732 979
айдағы өзгеріс, %	8,7	- 6,0	4,1	3,3	- 4,1	2,4	4,7	- 2,6	- 4,0
жылдың басынан бергі кезеңдегі өзгеріс, %	23,4	- 6,0	- 2,2	1,1	- 3,1	- 0,8	3,9	1,1	- 2,9
оның iшiнде:
3.1 халықтың теңгедегi аудармалы депозиттерi     3.2 банктік емес заңды  тұлғалардың	296 807	262 837	272 902	284 395	303 980	299 923	326 537	321 080	314 401
теңгедегi аудармалы депозиттерi	2 182 491	2 049 771	2 197 982	2 294 115	2 079 897	2 162 895	2 277 503	2 168 656	2 013 400
4. М2	7 967 502	7 783 105	8 050 932	8 418 579	8 618 624	8 454 048	8 490 391	8 602 644	8 409 751
айдағы өзгеріс, %	2,7	- 2,3	3,4	4,6	2,4	- 1,9	0,4	1,3	- 2,2
жылдың басынан бергі кезеңдегі өзгеріс, %	21,3	- 2,3	1,0	5,7	8,2	6,1	6,6	8,0	5,6
оның iшiнде:
4.1 халықтың теңгедегi басқа  депозиттерi
және шетел валютасындағы
аудармалы депозиттерi	1 332 203	1 351 834	1 382 704	1 418 215	1 497 246	1 499 367	1 478 703	1 496 522	1 522 210
4.2 банктік емес заңды  тұлғалардың
теңгедегi басқа депозиттерi
және шетел валютасындағы
аудармалы депозиттерi	2 790 303	2 817 267	2 906 069	3 114 092	3 396 068	3 141 727	3 018 224	3 217 622	3 154 562
5. М3 (ақша массасы)	9 752 236	9 622 127	9 911 587	10 293 056	10 393 216	10 334 946	10 405 602	10 582 891	10 328 235
айдағы өзгеріс, %	1,5	- 1,3	3,0	3,8	1,0	- 0,6	0,7	1,7	- 2,4
жылдың басынан бергі кезеңдегі өзгеріс, %	15,0	- 1,3	1,6	5,5	6,6	6,0	6,7	8,5	5,9
оның iшiнде:
5.1 халықтың шетел валютасындағы
басқа депозиттерi	1 095 174	1 121 549	1 134 042	1 138 068	1 141 496	1 156 385	1 207 406	1 240 022	1 249 345
5.2 банктік емес заңды тұлғалардың
шетел валютасындағы
басқа депозиттерi	689 560	717 473	726 613	736 409	633 096	724 513	707 804	740 226	669 138

                                       www.nationalbank.kz.

5-кестеге  қарағанда ақша массасы 2011 жылдың желтоқсанындағы өзгерістер 1,5 % болса,2012 жылдың тамыз айында -2,4 %-ға өзгерді.Ал жылдың басынан бергі кезеңдегі өзгеріс 2011 жылы 15,0 % болса,2012 жылы бұл көрсеткіш 5,9 %-ға өзгерді. Ақша базасының 2011 жылдың желтоқсанындағы өзгерісі  -4,3% болса,2012 жылдың тамыз айында -4,8%-ға өзгерді.Ал жылдың басынан бергі кезеңдегі өзгеріс 2011 жылы 10,3 % болса,2012 жылы бұл көрсеткіш -1,0 %-ға өзгерді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ АҚША ЖҮЙЕСІН РЕТТЕУДІҢ НЕГІЗГІ  БАҒЫТТАРЫ

 

3.1.Қазақстан Республикасының  2012 жылға арналған ақша-кредит саясаты

Сыртқы нарықтарда ахуалдың дамуының тұрақсыздығына байланысты, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүргізетін ақша-кредит саясатының қысқа мерзімді саясатын ескере отырып Қазақстан Республикасының ақша-кредит саясатын  2012 жылғы шеңберде ғана әзірлеуге шешім қабылдады. Ақша-кредит саясатының және төлем балансының негізгі өлшемдері, оның ішінде ақша-кредит саясатының кейінгі жылдарға арналған шаралары  2012 жылдың нәтижелері бойынша нақтыланатын болады.

2012 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүргізетін ақша-кредит саясаты қызметінің басым бағыты баға тұрақтылығын қамтамасыз ету, яғни жылдық инфляцияның төменгі деңгейін, барабар қалыптасқан макроэкономикалық алғы шарттарды қолдау болып қала береді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі негізгі мақсаты ақша-кредит саясаты болғандығына қарамастан баға тұрақтылығын айқындады,инфляциялық таргеттеу қағидаттарына өту барынша ұзақ перспективаларға ауыстырылады. Таяу перспективада негізгі күштер ақша-кредит саясаты құралдарының тиімділігін жетілдіруге және арттыруға, сондай-ақ қабылданатын шаралардың ақша нарығының жай-күйіне ықпалын күшейтуге  шоғырландырылатын болады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының ақша-кредит саясатын жүргізу кезінде экономикадағы ақша ұсынысын икемді реттеу бойынша шаралар қабылдайтын болады. Ақша нарығында қысқа мерзімді өтімділік тапшылығы туындаған жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өтімділікті беру бойынша операциялар көлемін ұлғайтатын болады.

Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі  монетарлықты құрайтын қызметтің оңтайлы деңгейде болуын және қосымша инфляциялық қысым көрсетпеуге тырысатын болады.

Қысқа мерзімді ноталар шығару және екінші деңгейдегі банктердің депозиттерін тарту Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі үшін банктердің артық өтімділігін айықтыру, сондай-ақ қаржы нарығындағы сыйақы ставкаларын реттеу бойынша негізгі құралдар болып қала береді.

2012 жылы  ақша нарығындағы өтімділікпен  ахуал түбегейлі өзгермейді. Осыған  байланысты, осы құралдардың мерзімін мынадай нақты деңгейде сақтауды болжамдайды: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталар бойынша – 3, 6 және 9 ай, банктерден тартылатын депозиттер бойынша – 7 күн және 1 ай.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің шаралары Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ставкалары дәлізінде қысқа мерзімді құралдар нарығында пайыздық саясаттың реттеуші ролін арттыруға және  нарықтық ставкаларды ұстап тұруға бағытталатын болады.

Бұдан басқа, ашық нарықта операцияларды барынша тиімді пайдалану мүмкіндігі (open market operations) қаралады, банктерге берілетін өтімділіктің оңтайлы өлшемдеріне (операциялардың көлемдері, мерзімдері, кепілмен қамтамасыз ету түрлері) талдау жүргізіледі. Осы мақсатта Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ең үздік шетелдік практиканы одан әрі қолдану мүмкіндігі бар дамыған елдердің тәжірибесін зерделейді.

Тұтастай алғанда, бұл өтімділікті басқару мен реттеудің тиімділігін арттыруға, сондай-ақ ақша нарығындағы қаржы құралдары бойынша қисық кірістілікті қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Қажет болған жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі банктердің қысқа мерзімді өтімділігін қолдау үшін қайта қаржыландыру заемдарын береді. Бұл ретте Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі осы ресурстарға сұраныстың айтарлықтай өсуін күтпейді. Осы операциялардың мерзімі 1 жылдан аспайды.

2012 жылы  Қазақстан Республикасының Ұлттық  Банкі  ең төменгі резервтік талаптар тетігін оны қолдану тиімділігін арттыру бөлігінде одан әрі жетілдіру жұмысын жалғастырады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің валюта саясаты Қазақстан экономикасының ішкі және сыртқы бәсеке қабілеттілігінің арасындағы балансты қамтамасыз етуге бейімделген. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бағам саясатын жүргізу кезінде үнемі өзгеріп отыратын әлемдік конъюнктура жағдайларында ұлттық валютаның нақты бағамының отандық өндірістің бәсеке қабілеттілігіне теріс ықпал ететін айтарлықтай ауытқуларына жол бермейді.

Айырбас бағамының саясаты әлемдік бағаның өзгеруіне, сыртқы сауда жағдайларына осы арқылы, ішкі экономиканы дамытуға негіз құра отырып, барабар сезінетін болады. Мемлекет жаңа технологиялар, жабдық пайдалану, еңбек сапасын арттыру сияқты осындай факторлармен байланыстағы осы саясатты қатаң қолдай отырып, жедел даму траекториясына шыға алады.