Метрологияның даму тарихы. Метрологиялық қамтамасыз ету

Ішетін  су (МЕСТ 2874-82).Су қамыр дайындауда қолданылады. Ол су барлық ішетін суға қойылған гигиеналық талаптарға сәйкес келуі керек.Нан  пісіргенде судың қаттылығы жоғарлауы қамырдың физикалық қасиетіне жақсы әсерін тигізеді,оның консистенциясын жақсартады.

Қосымша шикізаттар. Қара бидайдың өлі дәнінің диірменге тартылған ірі жармасы, құрғақ фирментті және фирментті емес (СТ 18-218-81), құмшекер (МЕСТ 21-781).Фирментті препараттар бидай және қара бидайдан жасалған нанның сапасын жоғарлатады.

Май, майлы  заттар. Күнбағыс майы МЕСТ1129-73, мақта майы (МЕСТ1126-73), қыша майы (МЕСТ8307-74), соя майы (ГОСТ7825-76), жүгері майы (СТ 18-197-84), кондитерлік майы (СТ 18-197-84), кулинарлық майлар (СТ 18-197-84),  маргарин (МЕСТ240-85),  сиыр майы (МЕСТ37-87).

Жұмыртқа  өнімдері: нан пісіруде тауық жұмырқасы,жұмырқа ұнтағы (МЕСТ2858),қатырған жұмыртқа (СТ49197-83).

Сүт өнімдері: пастерленген сиыр сүті (МЕСТ13277-79), келесі түрлерге қолданылады – 2,5% пастерленген, майлылығы – 3,2 % пастерленген ,белоктың майлылығы – 1,0 % 2,5 % майлы емес емдік  сиыр сүті (МЕСТ4495-75), майсыздандырылған  құрғақ сиыр сүті (МЕСТ10970-87), қаймақ (СТ49290-83), сүт сары суы (СТ10-02-02-3-87), концентрациаланған сүт сарысуы, қайтарылған сүт  сарысуы т.б.

 

 

1.3 Ұн сапасын сынау әдістері

 

Үлгі  алу: Ұн сапасының норативті құжаттамаға  сәйкестігін тексеру үшін өнім партиясынан  сынама алады.

Сынама  көлемі ұнның партиясынан буып-түю  бірлігінің 1%-тін құрайды, бірақ 2%-інен кем емес (2-кесте).

3 кесте                                       Ұн партиясының сынама көлемінің есебі

Партия көлемі (партиядағя қап саны)	Сынама көлемі (нүктелік үлгі алатын  қаптар саны)
5-ке дейін	әр қап
6-100	5-тен кем емес
100-ден астам	Партиядағы қаптар санының 5%-нен кем  емес

  

Тігілген  қаптың бір бұрышынан, қолмен немесе сынама алғыштармен нүктелік үлгіні алады. Қысқышты қаптың ортаңғы бөлігіне қарай төмен енгізіп, содан кейін  оны 180⁰-қа бұрады да, шығарады. Барлық алынған нүктелік үлгінің салмағы 2кг-нан кем болмау керек.

Біріккен  үлгі құру үшін барлық нүктелік үлгіні таза, берік ыдысқа төгеді. Біріккен үлгісі бар ыдысқа өнім сорты мен  түрінің аты, мекеме атауы, шыққан күні, смена номері,вагон, қойма номері, партия массасы, үлгі алу күні, үлгі массасы, үлгіні алған адамның қолы көрсетілген этикетканы салады.

Талдау  жүргізетін орташа үлгі бөлігін 3 рет  араластырып, квадрат түрінде тегістейді де қалақшамен әр жерінен сынама алады.

Ұнның органолептикалық бағалауын МЕМСТ 27558-87 бойынша өткізеді.

Ұнның түсін  стандартта көрсетілген эталон немесе түстің сипаттамасымен салыстырып, көзбен қарау арқылы анықтайды.

Иісін анықтаған  кезде 20г ұн сынамасын таза қағазға  төгіп, деммен жылытады. Иісті күшейту  мақсатында сынаманы стаканға салып, ыстық  су (60⁰) үстіне құяды. Суды төгіп тастап, өнімнің иісін анықтайды.

Ұнның ылғалдылығы  МЕМСТ 9404-88 бойынша анықталады. Ылғалдылықты 2 параллельді сынаманы ауа –  жылу әдісі арқылы анықтайды. Әдістің  негізі ұндағы ылғалдылықты кептіру  шкафта 130-140⁰С 40 минутта жою болып табылады.

Өнімнің ылғалдылығын (Х) мына формуламен анықтайды, %:

                                      Х=m₁-m₂/m

Мұндағы: т₁ – кептіргенге дейінгі сынама массасы;

                 т₂ – кептіргеннен кейінгі сынама массасы.

Ұнның күлділігі  МЕМСТ 27494 бойынша анықталады. Ұнның  күлділігін ұнды өртеп, жанбайтын қалдықтың  массасы арқылы анықталады. Оның нөтижесі мына формуламен есептеледі:

Мұндағы : m₃ – күлдің массасы, г;

                          m₄ – қн сынамасының массасы, г;

                         W – ұн ылғалдылығы %.

Ұндағы  клейковинаны МЕМСТ 27839-88 стандарты  бойынша анықтайды.

Анықтау әдісі келесі:

13см суға  25 г ұн қосып илейді. Қалыңдығы 1,0-1,5 мм етіп жайып 1 дм суға 10 минутқа салып қояды. Осыдан кейін үлгіні жақсылап илеп 6 бөлікке бөліп МОК-1 қондырғысында жуады. Жуылған клейковинаны сорғытып өлшейді, 20 минут жабық ыдыста жұмсартады. Осы клейковинадан 4 г үлгі алынады, оны қалыңдығы 3мм қылып жаяды, соңынан дөңгелек шарға айналдырады. Шарды 18-20С суға 10-15 минут қояды.

Есептеу.

Х –    М_к х 100

                М_м

Мұндағы:  М_к  - шикі клейковинаның салмағы, г;

М_м – алынған ұнның салмағы.

Есеп 0,01 дәлдікке дейін есептеледі. Өткізілген анықтаулардың айырмашылығы клейковинадан 2%, клейковина сапасынан 5 көрсеткіштен артық болмауы керек.

Ұн және ұн өнімнің сапасы желімшенің сапасы мен мөлшеріне байланысты болады. Ол МЕМСТ 27839 бойынша анықталады.

20 минут  18⁰С тұрған 25 г ұн мен 13 мл судан иленген қамырды жуу жолымен ішкі желімшенің мөлшерін анықтайды.

 

2. Нан

 

2.1Нан  сипаттамасы

 

Нан құндылығы  – адам организіміне қажетті тағамдық заттардың құндылығымен анықталады. Оларға: ақуыз амин қышқылдары, витаминдер, минералдық заттар, калориясымен адам организімін өзіне үйрете алуы.Сонымен  қатар нанның тағамдық қуаттылығына  мынандай көрсеткіштер әсерін тигізе алады: сапасы, дәмі иісі, сыртқы түрі.

Көптеген  елдерде  тұрғындардың нанды тұтыну нормасы әр адамға шаққанда 150-500г. Кейбір халықтар арасында  нан ең негізгі  тамақтанатын тағам болып табылады. Осыдан да біз нанның тағамдық құндылығымен  оның тамақтануда алатынын қарастырайық.

Көміртек. Нанның құрамында 45% көміртек болады. Нанның құрамындағы көміртек негізінен  крахмалдан тұрады. Крахмал бұл –  күрделі қант (полисахарид), құрамында  көптеген жай қантар бар. Амилонетикалық ферменттердің әсерімен жай қантарға ыдырайды. Крахмал қамырды дайындауда суды сақтау,ал нанды пісіргенде суды байланыстыру қасиетімен ерекшеленеді.

Ақуыздар. Нанның бағалылығы оның энергетикалық құндылығымен бітпейді. Адам организіміне қажетті белоктың 9\1 бөлігін нан өнімдері жеткізеді. Белоктың негізгі құндылығы  басқа тағамдық заттармен ауыстырылмайды. Организмге келіп түсетін экзогендік аминқышқылдары, адам организіміне қажетті белок синтездейді. Және бірнеше қажетті функцияларды орындайды. Мысалы: энергетикалық тасымалдайтын, энергетикалық реттейтін қызметтерді атқарады. Адам организімінде белоктар қорға қалмайды,сондықтан олар адам организіміне күнде түсіп тұруы қажет. Егер протеин қажетті мөлшерден аз болса, онда зат алмасу процесіне қажет витаминдер мен минералдық заттар болмай қалады.

  Нандағы  белоктың жалпы құрамы оның  ұн сортына байланысты болады. Қара нан құрамында белок аз,ал  бірақ бидай ұнынан алынған  нанда белок көп болады.

  Тамақтағы  белоктың физиологиялық және  тағамдық құндылығы, ондағы аминқышқылдарының  құрамына байланысты. Аминқышқылдары: триптофан, лейцин, фениламин адам  организімінде синтезделмейді. Сонымен  қатар адам организіміне келіп  түсетін аминқышқылдары белок  сапасына байланысты.

 

 

 

 

 

 

 

 

4 кесте                                        Белокты құрайтын аминқышқылдары

Қажетті аминқышқылдары	Аминқышқылдарының құрамы(100г)
	бидай	қара бидай
Триптофан Лейцин Изолейцин Валин Треонин Лизин Метаоин Фенеланин	1,24 6,90 4,40 4,33 2,72 2,70 1,27 4,50	1,06 6,08 3,89 4,81 3,19 3,74 1,30 4,50

 

Витаминдер. Олар тағамда аз мөлшерде болады,организімге аз мөлшерде әсерін тигізеді,зат алмасу процесін реттеп отырады.

Табиғи  өнімдегі витаминдер өзіндік қасиетіне  қарай 2-ге бөлінеді.Суда еритін (В витаминдерінің көп тобы, С және Р витаминдері) майда еритін (А, Д, Е, К).

Нан организмге  В₁, В₂, және РР витаминдерін жеткізуші қор болып табылады. В₁ витаминдері организімде көміртектің алмасуынан қалыптасады. Организмде  неғұрлым  көміртек  көп болса, соғұрлым В₁ витаминін қажет етеді.

В₂ витамині ағзалардың тыныс алу процесіне қатысады,организмде энергияның бөлінуіне үлесін қосады. Ал РР витаминінемесе неолетин қышқылы организмде биологиялық қышқылдану процесіне өте қажет. Витаминнің пайда болуы, оның ұндағы мөлшерімен анықталады. РР витамині бидай дәнінде 3-4,5 есе көп болады, бір-бірімен салыстырғанда  В2 витамині қара бидай дәнінде бірнеше есе көп болады. Тағы бір айта кететін жағдай,төменгі сортты ұннан жасалған нанда витаминдер қөп болады

Минералдық  заттар. Тағамда қажетті мөлшерде кальций, фосфор, темір, калий, магний, мыс, йод және тағы басқа қосындылар болуы тиіс. Олар организмдегі көптеген физиологиялық процестерді реттеуші болып табылады. Нан фосфорға, темірге, калийге, магнийге бай. Нанда минералды  заттардың болуы ұнның сортына  байланысты. Неғұрлым нан сорты төмен  болған сайын , нанда минералды заттар көпболады.

Нан және нандық өнімдердегі минералды заттардың  мөлшері ұн сортына ғана байланысты емес, сонымен қатар дайын өнімнің  ылғалдығына да байланысты болады.

Иісі  және түсі. Наның иісі мен түсі қолданылған  шикізаттың кұрамы мен қасиетіне,қамырдың ашуына,пісуіне байланысты. Нанның иісі мен түсіне нанды сақтау жағдайлары да әсерін тигізеді. Ашу процесінде қамырдың құрамында этил спирті, органикалық қышқыл, эфирлер жиналады, әрине оларда  нанның иісі мен түсіне өз әсерін тигізеді.

Нанның  тағамдылық құндылығын арттыру үшін мал өнімдерін, өсімдік өнімдерін  қолдануымызға болады. Мысалы: сүт. Тағы да нанның биологиялық кұндылығын жоғарлатудың бір түрі табиғи және синтезделген қоспалар қосу.

Ферменттік  препараттар бидай және қара бидайдан жасалған нанның сапасын жоғарлатады. Ферменттік препараттар биохимиялық  және микробиологиялық процестерді  активтендіреді, қышқыл жиналуды тездетеді, жартылай фабрикат дайындауда уақытты  қысқартады.

Химиялық  жақсартулар. Оларға: оттек, кальций  перекисі жатады.

Нанның  тағамдылық құндылығын арттыру үшін  қазіргі кезде тағы басқа  көптеген заттар қосылады. Нан өндірісінде  нанның тағамдық құндылығын арттыру  үшін минералдық жасанды химиялық қосылыстар дайындайды.

Бидай мен  қара бидайдың беретін ең басты өнімі  – ұн . Сондықтан оның тартуға  жарамдылығы деп оның шикізат  пен (астықпен) энергияны аз жұмсап, көбірек және сапалы ұн беру қабілетін  айтады.

Халықты жоғарғы сапалы тағамдармен қамтамасыз ету ең негізгі кезек күттірмейтін міндет. Сондықтан барлық тағамдар, оның ішінде астық және оны өңдегенде  алынатын өнімдер барлық жағынан  алға қойылған шартқа сәйкес болуы  керек. Ол шарт мемлекеттік стандарттарда (ГОСТ-тарда) көрсетілген. Жоғары сапалы астықтан  жоғары сапалы өнімдер  алынады және одан түскен түсім де көп болады. Сондықтан стандарт халық  шаруашылығында маңызды орын алады. Сол арқылы халық шаруашылығының барлық салалары бірімен-бірі байланысады. Міне сондықтан мемлекет көлемінде  астықтың сапасы қатал тексеріледі. Ол тексеру барлық мекемелерге бірдей құжат – стандарт арқылы жүргізіледі.

Стандарт  деген сөз ағылшынның «standart» - норма,өлшем  деген сөзінен шыққан. Стандарт халық  шаруашылығының барлық салаларына бірдей міндетті талап,шарт. Ол барлық астықты  өзінің сапасына қарай тиімді пайдаланып,одан барынша көп және жақсы өнімдер  алуға арналған. Бұл өте қатал  заң. Оны бұзған адам немесе мекеме заң алдында жауап береді. Барлық жерде оны баспаханада басылып  шыққан формасында пайдалану керек,яғни көшірмесін пайдалануға болмайды.

Стандарт  тауардың сапасын, оны сақтау, өңдеу  жөніндегі барлық шарттарды, түсініктерді қарастырады.

Стандартты  халық шаруашылығы мен ғылымның ең соңғы  жетістіктерін пайдалана  отырып жасайды. Оны жоғарғы үкімет органдары бекітеді.

Стандарттар өзара категория және түрлерге бөлінеді. Категорияға мемлекеттік стандарттар, салалық, республикалық, мекемелік  және техникалық шарт жатады. Мемлекеттік  стандарттар ТМД елдерінің барлық аймақтарында бірдей пайдаланылады, салалық  стандарттар тек сол салада, республикалық  стандарттар тек республика көлемінде, мекемелік стандарттар сол мекемеде ғана қолданылады,ал техникалық шарттар  болса, ол мемлекеттік стандарттардың бір тарамы ретінде, оның кейбір тармағын, әрбір жеке аймақтың жағдайына қарай бөле-бөлек шарттарды қолдануды қарастырады.

Мемлекетте  нанның сапасы халық шаруашылығында маңызды орын алады. Халықты жоғары сапалы азық-түлікпен қамтамасыз ету  – тамақ өнеркәсібі саласының  ең басты міндеті. Осы міндетті орындауда  мемлекеттің де үлесі  өте зор.

Нан сапасы  ең бірінші астық түріне, сапасына байланысты. Астық өндірісінде оның сапасы бірінші орынға қойылады. Астықтың сапасы өте күрделі фактор. Ол ауыл шаруашылығында себілген тұқымнан бастап, оны мемлекетке тапсыру, тазалау, өңдеу. Ең ақыры тамақ өнеркәсібінде  нан т.б. пісіру процесімен  аяқталады. Осы процестерге көптеген адам күші, техника мен аппараттар қатысады.