Қазақстан Республикасы газ өнеркәсібін дамыту

Қазақстанда газ өнеркәсібін  дамыту мақсатында көптеген шаралар  және жобалар қолға алынуда. Соның  бірі Атыраудағы газ-химия кешені. Бұл кешеннің жобасы отандық экономиканың қарқынды дамуына жол ашады.

 Атырау облысында ықпалдасқан  газ-химия кешенін құрудың маңыздылығы: Құны 6,3 миллиард доллар тұратын Атырау газ-химия кешенінің жобалық қуатына шығуын қамтамасыз ету қажет, ол жыл сайын 500 мың тонна пропилен мен 800 мың тонна полиэтилен шығаруды қамтамасыз етеді.

Қазақстанның, тіпті ТМД  елдерінің аумағында да дәл мұндай жоба іске асырылмағанын айтуға болады. Мәселеге осы тұрғыдан назар аударар  болсақ, Қазақстанның тәжірибесінде  газ-химия кешенін тұрғызу алғаш  рет қолға алынып отыр.

Газ-химия кешені жобасының операторы – “Kazakhstan Petrochemical Industries Inc” (KPI) компаниясының негізгі акционері «ҚазМұнайГаз» Барлау.Өндіру» АҚ саналады. Отандық мұнай-газ өнеркәсібінің көшбасындағы бұл  компания жоба операторының 51 пайыздық акциясына иелік етеді.

Елімізде  көмірсутекті шикізаттың мол қоры болғанмен, мұнай-химия  өнеркәсібі кең қанат жайған жоқ. Үкімет осы саланы өркендетудің 2008-2013 жылдарға арналған бағдарламасын қабылдады. Сонымен қатар,  экономиканы әртараптандыру мақсатымен    2010-2014 жылдарға арналған үдемелі индустриялық-инновациялық даму және бар. Мемлекеттік маңызға  ие осы бағдарламалар аясында  Атырау облысында полиолефин өндіретін  бірінші ықпалдасқан газ-химия  кешенінің жобасын іске асыру көзделген.

Еліміздегі ең ірі әрі  тұңғыш газ-химия кешенінің құрылысы 2010 жылдың 30 қыркүйегінен бері жүргізілуде. Атырау облысы аумағынан, дәлірек айтсақ, Аджип ҚКО-ның “Болашақ” зауытына жақын маңнан  463,7 гектар бөлінді. Қазір кешен құрылысы үшін бөлінген жерде инфрақұрылымдық нысандар құрылысы жүргізілуде.

Бұл жоба тек мұнайлы Атыраудың ғана емес, ел экономикасының әр саласын жаңа белеске көтеретін әлеуеттілігімен үлкен маңызға ие.

Қазақстан Республикасының  Мұнай және газ министрлігінің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында көрсетілген кешендер мен жобалар:

Республика бойынша газды  тасымалдау мен транзиті негізгі  магистралды газ құбырлары бойынша  жүзеге асырылады – «Орта Азия - Орталық» (ортаазиялық газ), «Бухара  газды өңірі – Ташкент –  Бішкек – Алматы» (ортаазиялық газ), «Қазақстан-Қытай» (ортаазиялық газ) газ құбырының 1-учаскесі, «Оренбург  – Новопсков» (ресейлік газ), «Бухара  – Урал» (ресейлік газ).

Бейнеу-Шымкент газ құбырының  салынуы Қазақстанның энергетикалық  қауіпсіздігін арттыруға ықпал  ететін болады және мемлекеттің батыс  газ өндіретін өңірлерінен оңтүстік өңірлеріне газдың айдалуын қамтамасыз етуге, сол арқылы өзбек газының  жеткізілуі тәуелділігін азайтуға мүмкіндік  береді.Газ құбырының трассасы Маңғыстау, Ақтөбе, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан  облыстарымен өтетін болады.

Газды өндіру көлемдері аз кен орындарында газды тауарлы  жағдайға дейін жеткізу газды  кешенді дайындау қондырғыларында  жүргізіледі.

Жер қойнауын пайдаланушылардың  газды кәдеге жарату жөніндегі шараларды  орындауы, қуаттылығы 256 МВт асатын 12 газдытурбиналы электр станцияларын газды кешенді кәдеге жарату жөніндегі 12 қондырғыны және 8 млрд. куб.м. газды өңдейтін және жылына 350 мың тоннадан асатын сұйытылған газды өңдейтін газ өңдейтін зауыттардан тұратын кәдеге жаратылатын газды қолдану жөніндегі жаңа инфрақұрылымды құруға ықпал етті.

Қазақстан Республикасының  Үкіметімен Қазақстан Республикасының  елді-мекендерін газдандыру жөніндегі  іс-шараларды жүзеге асыруға елеулі назар аударылуда. 2006-2009 жылдарда республикалық  бюджеттен осы мақсаттарға 15 млрд. аса теңге бөлінді. Қабылданған  шаралар Ақтөбе, Қостанай, Батыс  Қазақстан, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан  облыстарының 80 аса елді-мекендерін, сонымен қатар Қызылорда қаласындағы 428 көпқабатты үй мен 4 мың жеке үйді табиғи газбен газдандыру мүмкіндігін  берді.

Қазіргі уақытта газ 14 облыстың 9-ына жеткізіледі.

Газ өңдеу зауыты жобасы

«Батыс – Қазақстан  облысында Газ өңдейтін зауыт  құрылысы» жобасының мақсаты  – газ өңдеудің экономикалық әсерін барынша асыру және Қазақстан  Республикасының Ресей Федерациясымен айырбас арқылы газ жеткізу нарығын  кеңінен қамту.

Жоба «Қашағанақ» кен  орнынан колемі 2 млрд 5 млрд дейн шикі газды ГӨЗ-да құрғақ тауарлы газына, сұйытылған көмірсутегі газына және газ конденсатына өңдеуді қарастырады.

Газ өңдеу заутының орналасу жері Батыс-Қазақстан облысындағы  Қарашағанақ кен орны қасынан  жобалануда

Жобаның экономикасын жақсарту мақсатында, оның күрделі шығындарын едәуір азайту қажет, сондықтан күрделі  және оперативті шығындар сметасын есептеу  барысында (құрылыс жұмыстарының көлемі, сатып алынатын материалдар мен  жабдықтардың құны және т.б.) қахақстандық өндірістердің әлеуеті барынша  қолданылады.

Қазіргі танда жобаның  экономикалық бөлігін қайта есептеу  жұмыстары жүргізілуде, себебі Дженезис компаниясының ұсынылған бұрынғы  есебі ГӨЗ құрылысының жобаланған және күтілген сомасын аса қымбат болды.

 

 

Сондай ақ өз нәтижесін  берген жобалардың арқасында ауылдар  газбен қамтылуда атап кетсек:

ҚР Президенті Нұрсұлтан  Назарбаев «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту Қазақстан дамуының басты  бағыты» атты Жолдауында: «Үкіметке  елдің орталық өңірін газдандыруды қамтамасыз ететін құбырлық өткізгіш желісін жоспарлап, жүзеге асыруға  кірісуді тапсырамын. Бұл көп қаржыны қажет ететін маңызды жұмыс. Газға тәуелділіктен арылу біз оны жасауымыз керек. Қазақстан мұнай мен газ өндіретін ел. Біз елімізді газдандыруға міндеттіміз» деп нақты тапсырма берген еді. Осы игі бастаманың айқын көрінісі әлемдік экономикадағы кейбір қиындықтарға қарамастан ауылдық жерлерде газ құбырлары жүргізілуде.

Ең басты жоба – Елбасы тапсырмасына сәйкес, “Қарашығанақ-Орал” газ құбырының құрылысы толығымен аяқталды. Бүгінде барлық аудан орталықтары табиғи газ желісіне қосылған.

2008 жыл – облыс тұрғындарын  көгілдір отынмен қамтудағы бетбұрыс  кезең болғандығы көпшілікке  аян. Жыл ішінде жалпы ұзындығы 156,3 шақырым болатын газ құбыры  тартылды. Нәтижесінде облыс тұрғындарының  көгілдір отынмен қамтылуы 73 пайызды  құрап үлгерді.

 Аталмыш шаруа 2009 жылы  да қарқын ала түсті. Ұзындығы 197,2 шақырымдық құбыр тартылып, халық  саны 21 мыңнан асатын 20 елді мекенге  газ жеткізілді. Бөлінген қомақты  қаржының толықтай игерілуі нәтижесінде  жалпы тұрғыны 22,6 мыңнан асатын 19 ауыл-аймаққа газ жеткізілді.

Қазақстанның газбен жабдықтау  жүйесі – әлеуметтік-экономикалық мәні зор маңызды инфрақұрылымдық  кешен. 2002 жылы Елбасы Н. Ә.Назарбаевтың тапсырмасымен және тікелей қолдауымен «ҚазТрансГаз» АҚ ел ішіндегі газ  тасымалымен және газ саудасымен айналысатын құрылым ретінде  «ҚазТрансГаз Дистрибьюшн» ЖАҚ (кейіннен «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ болып өзгертілген) құрған болатын.

«ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ қазіргі  кезде – 19 мың шақырымнан астам  газ тасымалдау және тарату құбырлары  мен тиісті инфрақұрылымға ие ірі  кешен. Өткен жылдар ішінде компания отандық газбен қамтамасыз ету нарығында тозығы жеткен желілерді айтарлықтай қысқартып, дағдарысты жылдарда бөлшектеніп кеткен жүйені қайта қалпына келтірді және ең бастысы, өндіріске инновациялық өзгерістер мен технологиялар енгізу арқылы даму жолына түсті.  

– Компания еліміздегі газдандырылған 9 аймақтың 7-інде табиғи газды тасымалдау және сату, ірі инвестициялық жобаларды  іске асыру, республикамыздың қалаларын, кенттері мен ауылдарын газдандыру, Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда  және Жамбыл облыстарында газды тарату желілерін жаңғыртумен айналысады. 

«Басты бағытымыз –  қызмет ететін аймақта тауарлық газбен үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз ету.

«ҚазТрансГаз» АҚ компаниялар  тобының бірлесіп, жұмыла әрекет етуі арқасында барлық тұтынушыларды  газбен үздіксіз жабдықтау ісін толық  тұрақтандыруға қол жеткізілді, –  деп атап өтті «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ бас директоры Қайрат Шәріпбаев.

«ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ өз қызметімен Қазақстандағы тауарлы  газды өткізу нарығының 75 пайызын  қамтып, көгілдір отынды Оңтүстік Қазақстан, Қостанай, Жамбыл, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Маңғыстау облыстарына  жеткізеді әрі газды сату көлемін  тұрақты түрде ұлғайтып келеді. Мысалы, 2011 жылдың қорытындысы бойынша бұл  көрсеткіш 7 664 миллион текше метрге жетіп, 2009 жылмен салыстырғанда 2 есеге, ал нарықтағы үлес 25 пайызға артқан.  Айта кетерлігі, ҚТГА операторлық етіп отырған газдың басым бөлігі Қазақстанның өзінікі, ал 36 пайызы Ресей мен Өзбекстаннан тасымалданады.

  Компания қолданыстағы  өндірістік активтерді кеңейту,  қайта құру және техникалық  қайта жабдықтау, сондай-ақ жаңа  өндірістік активтер құруға аса  мән беріп, осы мақсатқа  белсенді  түрде қомақты инвестиция салып  келеді. Соңғы 4 жыл ішінде газды  тарату желілеріне  жылдық капиталдық  салымдар көлемі 4,5 есеге ұлғайды,  осылайша 2011 жылдың қорытындысы  бойынша оның көлемі 7 млрд 995 млн  теңгеден асты.

Газ тарату саласын да инновациялық әдіспен, технологиялармен алға жылжытуға  болатынын дәл осы ҚазТрансГаз  Аймақ компаниясы дәлелдеді. Мысалы, компания енгізген автокөліктердің  қозғалыс орнын, жылдамдығын, бағытын  анықтауға мүмкіндік беретін  және бағдарламаға енгізілген 3 нөмір  мен шұғыл шақыру түймесі арқылы хабар беру, және шақыру қызметін атқара алатын – GPS-трекерін алайық. Осы жаңалық  енгізілуден автокөліктердің жүруі  – 40 пайызға, оларға жұмсалатын шығын  – 30 пайызға кеміді. 60 миллион теңгеге  қосымша техника сатып алу  қажеттігі жойылды. Жаңалық енгізілген 1 жылдың ішінде қосалқы бөлшектер  мен жанар-жағар май сатып алуда 100 млн теңге үнемделеді деп күтіліп  отыр. Келешекте 2018 жылға дайін компания инновациялық технологиялар мен материалдар енгізуге 20 миллиард теңгеден астам қаржы салуды жоспарлап отыр. Соның 70 пайызы құбырларды ауыстыруға жұмсалатын болады. Бұл жердегі ең маңызды  мәселе – болат құбырлардан бас тартып, олардың орнына технологиялық сенімді әрі экологиялық таза өнім ретінде  полиэтиленді құбырларды пайдалану.

Тағы бір жаңалық, жөндеу, қалпына келтіру және құрылыс  жұмыстарын сапалы жүргізу үшін «ҚТГАймақ» АҚ  америкада шығарылған DD-3238 көлденең көлбей бұрғылау қондырғысын сатып  алды және Шымкент қ. газ тарату желілерін  жаңарту жұмыстарын жүргізу кезінде  қазіргі заманғы технологияны пайдалануды  бастады.

 Көлденең көлбей бұрғылау  қондырғысы (ККБ) жолдың беткі  қабатын қазбай-ақ, автокөлік жолдарының, темір жол тораптарының астынан,  өзен және өзге табиғи тосқауылдардың  астыңғы қабатын бұрғылау әдісімен  газ құбырларын (өзге де коммуникацияларды)  төсеуге мүмкіндік береді. ККБ  арқылы газ құбырын салғанда  ландшафт, тас және қара жол,  газондар, тротуарлар және жаяу  жүргіншілер жолы бұзылмайды.

бүгінгі күні  Қазақстан  аумағының  64 пайызы газдандырылған.

 «ҚазТрансГаз Аймақ»  АҚ  Елбасының әлеуметтік мәселелерді  шешу жөніндегі басты тапсырмаларының  орындалуында ерекше орын алатын  компания. Келешекте де компания  алдына көп міндеттер қойылып  отыр.

Соңғы жылдары «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ абоненттерінің саны 6,6 есеге – 112 мыңнан 740 мың абонентке өскен.

      Қазақстан Республикасында мұнай-газ секторын дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарламасы

      Бағдарламаның атауы:

Қазақстан Республикасында  мұнай-газ секторын дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған бағдарлама      

     Әзірлеу негіздемесі:  

«Қазақстан Республикасын  үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама туралы»  Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы.

    Бағдарламаны әзірлеуге және іске асыруға жауапты мемлекеттік орган:

Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлігі

     Бағдарламаның мақсаты:

Мұнай-газ саласын теңдестірілген және тиімді дамыту

     Міндеттері:

-  Мұнай және газ конденсатын өндіру мен экспорттау бойынша белгіленген көрсеткіштерді орындау; 

- мұнай өнімдері мен газға  ішкі нарықтың қажеттіліктерін  қамтамасыз ету;

• барланған көмірсутек қорларының өсімін қамтамасыз ету және өндіру деңгейін тұрақты жоғары деңгейге шығару;
• отандық көмірсутек шикізатын (мұнай/газ) өңдеу тереңдігі мен көлемдерін ұлғайту; 
• мұнай мен газ тасымалдаудың экспорттық бағыттарын әртараптандыру; 
• қосылған құны жоғары мұнай-химия өнімін экспорттау көлемін ұлғайту;
• саланы техникалық реттеу нормаларын үйлестіру; 
• мұнай-газ компанияларындағы қазақстандық үлес деңгейін ұлғайту;
• еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыратын жағдайларды қамтамасыз ету;
• еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету және қоршаған ортаға жағымсыз әсерді азайту     Іске асыру мерзімі:

2010 - 2014 жылдар

   

Мақсатты индикаторлар:  

• шикі газ өндіру көлемін 2014 жылы 55,8 млрд. тек.м. дейін ұлғайту (2009 жылға қарай 155,0 %);
• құрғақ газ экспортының көлемін 2014 жылы 14,6 тек.м. дейін ұлғайту (2009 жылға қарай 280,5 %);мұнай өндіру көлемін 2014 жылы 85,0 млн. тоннаға дейін ұлғайту (2009 жылға қарай 111,1 %); 
• мұнай экспортының көлемін 75,0 млн. тоннаға дейін ұлғайту (2009 жылға қарай 110,1 %); 
• барланған көмірсутек қорларын ұлғайту 2015 жылға қарай шамамен 300 млн. тоннаны құрайды; 
• Каспий теңізінің қазақстандық секторының жағадағы инфрақұрылымының басым объектілерінің тізбесіне сәйкес жағадағы
• инфрақұрылымының объектілерін салу; 
• 2014 жылы қазақстандық мұнай өндіру зауыттарында мұнай өңдеу көлемін 15,1 млн. тоннаға дейін ұлғайту (2009 жылға қарай 124,8 %);
• мұнай өңдеу тереңдігін 87-90 % дейін жеткізу; 
• отандық мұнай өнімдері сапасын экологиялық саты-3 сапа стандарттарына дейін жеткізу;
• мұнай өнімдерін тұтыну құрылымын болжамды өзгертуді қанағаттандыруға бағытталған шығарылатын өнім түрлерін оңтайландыру және ұлғайту; 
• 2014 жылы газ тасымалдау көлемін жылына 129,3 млрд.текше м. дейін, оның ішінде «Бейнеу-Бозой-Ақбұлақ» («Бейнеу-Шымкент») газ құбыры бойынша жылына 5,0 млрд. текше м дейін ұлғайту (2012 жылы жылына 3,6 млрд.текше м дейін); 
• мұнай құбырларының өткізу қабілетін жылына 87 млн.тоннаға дейін ұлғайту: Каспий Құбыр Консорциумы (бұдан әрі - КҚК) - жылына 67 млн.тоннаға дейін, Қазақстан - Қытай - жылына 20 млн.тоннаға дейін; 
• газдың халықаралық транзитінің көлемін 2014 жылы жылына 101,1 млрд. тек.м. дейін ұлғайту;
• 2012 жылға қарай жылына 500 мың тонна көлемінде, оның ішінде Ақтау қаласында жылына кемінде 420 мың тонна битум өндіру бойынша қуаттарды енгізу;
• хош иісті көмірсутектер өндіру көлемін - бензолды жылына 133 мың тоннаға дейін, параксилолды жылына 496 мың тоннаға дейін ұлғайту;
• 2015 жылдан бастап базалық мұнай-химия өнімінің өндірісін полиэтиленді жылына 800 мың тонна және полипропиленді жылына 500 мың тонна көлемінде өндіру;
• мұнай-газ саласы ұйымдарының техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілермен және нормативтік техникалық құжаттармен қамтамасыз етілуін ұлғайту;