Ладдзя роспачы

Выліваха маўчаў.

- Дзякуй за  самы дарагі дар, - урэшце сказаў  ён.

- Кінь, - сказала  Смерць. - Што ты зробіш за іх?

- Вып'ю з  ёю апошні кубак... Каб ты здохла  і каб такія, як ён, не звяліся  на нашай зямлі... Хадзем, людзі. 

- А я?! - спытаў  раптам поп. 

- А ты заставайся  ў сваім эдэме, хлус, - сказаў  Палачанін. 

- Не, - глуха  сказаў поп. - Не... Не!

Людзі праходзілі паўз яго.

- Стойце, - сказаў  Выліваха. - Грэх пакінуць тут  жывую яшчэ душу. Ён дурань. Ён  не будзе больш. Праўда ж,  не будзеш?

- Не, - сказаў  поп і агледзеўся. - Усё, што  хочаце, толькі не гэта. Бедаваць, пісаць ерэтычныя вершы... Рабаваць багатых... каб потым крумкачы пілі твае вочы на коле... на Замкавай плошчы. Толькі вазьміце мяне з сабой.

- То што, - сказаў  Гервасій. - Давайце зноў скідацца. Дальбог, нібы не апраметная, а  карчма, калі ў прапойцаў ваўкі  выюць у кішэні.

У цішыні, што легла пасля ягоных слоў, усе пачулі раптам глухія і цяжкія крокі па каменных плітах падлогі.

Перавозчык  ішоў да апошніх дзвярэй.

Увесь абмяклы, увесь грузлы, ён ішоў... ішоў... ішоў і спыніўся толькі каля павуціння. Павярнуўся. Абвёў людзей сінімі вачыма.

- Не трэба, - сказаў ён. - Я дам. Я аддам.  Бо я аднаго толькі прагну. Забыцця... Забыцця... Забыцця. 

І ён прагна, са стогнам працягнуў рукі. Арахна кінулася ўніз і схапіла яго. У наступнае  імгненне ён знік. Знік, быццам яго і  не было. Пачуўся яшчэ толькі шолах, нібы вызвалены ўздых.

Смерць глядзела ў зямлю, хутаючы свае старыя косці.

- Да скорай  сустрэчы, Выліваха, - урэшце сказала  яна. 

- Да скорай  сустрэчы, - усміхнуўся ён і абняў  плечы дзяўчыны.

...Праз некалькі  хвілін вада выкінула іх на  паверхню Святога возера, што непадалёк ад Рагачова. Мужык, які вёў паіць каня, раптам убачыў чатыры дзесяткі людзей, што купаліся ў поўнай вопратцы, і сярод іх аднаго папа, перажагнаўся, а потым узваліўся на каня і, ляпаючы яго чорнымі пяткамі, паскакаў так, нібы за ім гналіся падатныя начальнікі. Увечары ён бажыўся ў карчме, што рагачоўскія радцы зноў перапіліся і разам з духоўным айцом і ў поўным адзенні ці то асвяжаліся вадою, ці то хадзілі з брэднем.

Паколькі такое  не было ў навіну - яму паверылі.

А былыя весляры ладдзі Роспачы тым часам ішлі ўсё далей і далей, і вопратка высыхала на гарачых іхніх грудзях, якія аж дымелі пад добрым сонцам.

Трапятаў на межах залаты баркун, залатыя пчолы  гулі над свепетамі, а ў небе, у  палючым святле, звінелі між аблокамі беларускія жаўрукі.

Людзей меншала  і меншала, бо яны ішлі ўпрочкі  і рабіліся ўрэшце толькі жывымі кропкамі на лоне зямным. І ўрэшце Выліваха з  дзяўчынай і Палачанін засталіся  ўтраіх.

- Чаму ты  адказаў «да скорай сустрэчы»,  а сам усміхаўся, Выліваха?

- Наўрад ці сустрэча апошняга майго нашчадка і яе адбудзецца скора.

- Твая праўда, - сказаў Палачанін. - Дый ці вымруць  яны наогул, такія гарластыя?.. Дай  кветку, брат.

Ён узяў трохі  прывялую кветку і пасадзіў яе, як мятлушку, на шыпшынавыя хмызы. І дзіўна, астатнія кветкі адразу сталі цямнейшыя. І  з таго самага часу над Дняпром расце цёмная шыпшына, якая цвіце ўсё лета, каб ніхто не застаўся без роднай кветкі, калі прыйдзе час адыходзіць з нашай добрай зямлі, каб у кожнага была кветка.

- Бывай, брат  Палачанін. 

- Бывай, лыцар,  бывай, дзяўчына.

Трэці пайшоў на поўнач і скора знік у гарачым святле. А яны пайшлі сваёй дарогай і скора ўбачылі замчышча і Дняпро, а ўбаку - старую камяніцу Вылівахі.

Цвіла каля яе брызгліна; белыя аблокі глогавых агароджаў  дурманілі зайца, што салодка  спаў у іхніх нетрах, каліна выкінула свае пяшчотныя парасоны. А Выліваха ішоў, і рука ягоная лажала на дзявочым плячы.

Жыццё вярнула  яму адзіную. І дзякаваць Богу, што не пакінула з ім той, а дало яму лепшую, чыстую і адданую, сапраўднае дзіця гэтай зямлі.

На паваротцы  сцежкі, дзе шалеў сіні бэз, перад ім вывернулася шэсце. Наперадзе ішлі сумныя сябры на чале з Ірай Францічкам, а за імі подбегам неслі пустую труну людзі з прытча, спрачаліся аб нечым поп і пробашч, і крочылі з удавана-поснымі лычамі радцы і замкавыя людзі.

Выліваха чуў  адны галасы:

- Гора, хлопцы.

- Памянём бедалагу.

- Такое ўпартае,  такое моцнае жыццё. Прыдушанае - а жыццё. 

Але чуў ён і іншае:

- Ці даруе  яму вышэйшая сіла?

- Скажу я  вам, чысцец наўрад ці адпусціць  такую закаранелую душу.

- Які чысцец?! Усё гэта вашы рымскія выдыганні.

- А пан схізмат! 

- Супакойцеся.  Пагадзіцеся на тым, што гэта  вы - добрыя людзі, а ён...

- І не месца  яму сярод лепшых людзей.

- Вяд-дома. Ні  грошай у яго не было, ні  глыбокай пашаны да ўлад, ні  надзейнасці. Ані дабрабыту. Ані  маралі.

І тады Выліваха выйшаў на сцежку і адрэзаў сваёй постаццю адны галасы ад другіх.

- Вы можаце  вярнуцца, - сказаў ён. - Вас ніхто  не прасіў сюды.

У кашталяна  адвісла ніжняя сківіца:

- Т-ты... ж-жывы?

- Вядома. І  стану жыць я ёю. Пакуль не  памру ў адзін з ёю час... Можаце ўзяць гэтую труну для кашталяна: па-мойму, ён ужо смярдзіць.

- Як жа...

- А вы што,  думаеце, мы смяротныя і лёгка  паміраем?.. Ідзіце, ідзіце. Пакіньце  віно нам. Хлябчыце воцат і  жоўць, перавозчыкі. У нас - свой эдэм. Не для вас. 

І ён узяў дзяўчыну за руку, а сябры абнялі іх. І ўсе яны, кінуўшы на сцежцы людзей над пустою труной, пайшлі ў зарасці глогу і адвечнай, як гэтая зямля, шыпшыны.

І заяц з глогавых нетраў не кінуўся ўцякаць ад іх, а павараціўся задам да пакінутых  і пачаў так рагатаць, што ў яго трэснула верхняя губа.

А глог цвіў над  зямлёю, і гэта было сапраўды як эдэм, у якім гучаў ціхі і пяшчотны смех, ці то зайцаў, ці, можа, самога жыцця.