Арганізацыя рамеснай дзейнасці ў Вялікім княстве Літоўскім у першай палове XVII ст

 

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УСТАНОВА АДУКАЦЫІ

“ПОЛАЦКІ ДЗЯРЖАЎНЫ  ЎНІВЕРСІТЭТ”

 

Гісторыка-філалагічны факультэт

Кафедра айчыннай і ўсеагульнай  гісторыі

 

 

КУРСАВАЯ РАБОТА

па дысцыпліне

“ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ”

на тэму:

“Арганізацыя рамеснай дзейнасці  ў Вялікім княстве Літоўскім  у першай палове XVII ст.”

 

 

 

Студэнтка                                            Іаланта Віктараўна

Групы 10-Гіс                             ______________    Гардзель

 

Навуковы кіраўнік          _______________     Дук Д. У.,

                                                                                       доктар гістарычных 

                                                                                       навук, дацэнт

 

 

 

 

Наваполацк, 2012

 

 

ЗМЕСТ

 

	Стр.
УВОДЗІНЫ…………………………………………………………………	3-4
I. ГІСТАРЫЯГРАФІЯ І КРЫНІЦЫ ……………………………………...	5-7
II. ГАРАДЫ У ВЯЛІКІМ КНЯСТВЕ ЛІТОЎСКІМ У ПЕРШАЙ ПАЛОВЕ XVII СТ…………………………………………………………	8-28
2.1. Генэзіс вытворчай структуры гарадоў ВКЛ ……………………..	8-12
2. 2. Прывілеі гарадам…………………………………………………..	12-14
2.2.1. Паходжанне і паняцце магдэбургскага права………………..	14
2.2.2. Магдэбургскае права і яго асаблівасці на Беларусі………….	14-21
2.3. Гарадскія юрыдыкі…………………………………………………	21-22
2.4. Насельніцтва гарадоў………………………………………………	22-28
III. АРГАНІЗАЦЫЯ РАМЕСНАЙ  ДЗЕЙНАСЦІ Ў ВЯЛІКІМ КНЯСТВЕ  ЛІТОЎСКІМ У ПЕРШАЙ ПАЛОВЕ XVII СТ……………...	29-37
3.1. Асаблівасці рамяства ў ВКЛ у першай палове XVII ст………….	29-32
3.2. Цэхавая арганізацыя рамяства…………………………………….	32-37
ЗАКЛЮЧЭННЕ…………………………………………………………….	38-40
СПІС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛІТАРАТУРЫ……………………………….	41-44

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

УВОДЗІНЫ

 

Рамяство – адмысловы пласт культуры, адмысловая планета. Яно паўстала з пачаткам вытворчай дзейнасці чалавека, прайшло доўгі гістарычны шлях развіцця, прымаючы розныя формы: хатняе рамяство - ва ўмовах натуральнай гаспадаркі; рамяство на заказ - ва ўмовах раскладання натуральнай гаспадаркі; рамяство на рынак. З узнікненнем рамяства на заказ і асабліва на рынак звязана з’яўленне і развіццё гарадоў як рамесна-гандлёвых цэнтраў. Дадзеная праца прысвечана вызначэнню арганізацыі рамеснай дзейнасці ў Вялікім княстве Літоўскім у першай палове XVII ст.

Аднаўленне аб’ектыўнай  гістарычнай панарамы гарадскога жыцця Беларусі належыць да ліку адной з актуальных і важных задач айчыннай гістарычнай навукі. І паўстае пытанне чаму ж актуальна вывучаць рамяство XVII ст? Па-першае: зараджэнне і фарміраванне беларускай народнасці і яе здабыткаў увасоблены  ў рамястве; па-другое: найвышэйшы росквіт рамёстваў з’яўляецца асновай тагачаснай эканомікі.

Перыяд XVII ст. характарызуецца  глабальнымі змяненнямі ў гісторыі не толькі Беларусі, але і ўсёй Усходняй Еўропы. Яны дазваляюць лічыць азначаны час якасна новым этапам у развіцці рэгіёна. Гэты этап характарызаваўся, акрамя таго, пераразмеркаваннем у  расстаноўцы асноўных сіл на міжнароднай  арэне. Працэс па палітычнаму збліжэнню  дзвюх дзяржаў – Вялікага княства Літоўскага і Польшчы, які, пачынаючы з Крэўскай уніі 1385 г., то аслабеваў, то зноў набіраў моц, прывёў у рэшце рэшт да ўтварэння Рэчы Паспалітай "двух народаў", хоць дзяржава аб'яднала землі не менш чатырох этнасаў – беларусаў, палякаў, літоўцаў, украінцаў. Пад "двума народамі" ў тыя часы разумеліся палітычныя прадстаўнікі двух суб'ектаў федэрацыі – шляхта Вялікага княства Літоўскага і шляхта Кароны Польскай.

Сюды можна аднесці  эканамічны ўздым, што выявіўся ў вялікай аграрнай рэформе і росквіце гарадоў, актывізацыю знешнепалітычнай дзейнасці Рэчы Паспалітай, змены ў рэлігійнай палітыцы кіраўніцтва дзяржавы, якое перайшло ад цярпімага стаўлення да прадстаўнікоў розных канфесій да курса на контррэфармацьно і актыўную падтрымку каталіцтва і г. д.

Аб’ектам даследавання з’яўляецца сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў першай палове XVII ст. Прадметам даследвання – арганізацыя рамесніцкай дзейнасці ў Вялікім княстве Літоўскім першай паловы XVII ст.

Мэтай дадзенай працы з’яўляецца характарыстыка арганізацыі рамеснай дзейнасці ў Вялікім княстве  Літоўскім у першай палове XVII ст. З пастаўленай мэты вынікаюць наступныя задачы:

• Прааналізаваць гістарыяграфію вызначанага перыяду;
• Апісаць горад ВКЛ ў першай палове XVII ст.;
• Вызначыць асаблівасці рамеснай дейнасці ВКЛ у першай палове XVII ст.

У разглядаемы перыяд гарады Беларусі выконвалі некалькі функцый: гаспадарчую, адміністрацыйную, культурную, духоўную і ваенную. Першая не вычэрпвалася роляй цэнтра рамяства і гандлю. Асобным гарадам былі ўласцівыя адмысловыя выгляды эканамічнай дзейнасці.

Буйныя, а таксама некаторыя  сярэднія і малыя гарады і мястэчкі былі цэнтрамі кірмашовага гандлю. Малыя гарады і мястэчкі, размешчаныя на ажыўленых гандлёвых шляхах – «гасцінцах» - ператвараліся ў месца пастою купецкіх абозаў.

У сацыяльна-эканамічным  развіцці гарадоў сур'ёзнае значэнне мелі дараваныя граматы, у якіх вярхоўная ўлада даравала ім правы і гарантыі, якія забяспечвалі іх жыццядзейнасць цэнтраў рамяства і гандлю, а таксама што ўсталёўвалі месца і становішча гараджан як саслоўяў феадальнага грамадства.

Гарадское самакіраванне ў гарадах Беларусі ўяўляла сабою даволі складаную ўстанову. Яго галоўнымі структурнымі элементамі з'яўляліся войт, лентвойт, лаўнікі, бурмістры, радцы. Для ажыццяўлення сваіх функцый самакіраванне размяшчала побач службовых асоб, якія дзейнічалі па ўказанні і ў адпаведнасці з рашэннямі рады, але непасрэдна падпарадкоўваліся распараджэнням войта і бурмістраў.

Яшчэ з XV стагоддзя гарадское  насельніцтва называлася мяшчанствам. А мяшчанства ўключала ў свой склад  розныя катэгорыі грамадзян: рамеснікаў, гандляроў-купцоў, домаўладальнікаў і  інш. 

Існаванне горада ў якасці самастойнага сацыяльна-эканамічнага фактару феадальнага грамадства і цэнтра развіцця культуры стала  магчымым дзякуючы ператварэнню яго  ў цэнтр рамяства і гандлю. XVII стагоддзе стала часам, калі гэты працэс выявіў сябе найболей досыць у  параўнанні з папярэднімі і наступнымі стагоддзямі феадальнай эпохі 

Адным з галоўных фактараў росту феадальнага горада было развіццё рамяства шляхам пашырэння вытворчасці, удасканаленні тэхнікі і далейшай спецыялізацыі.

 

 

 

 

 

 

 

 

I. ГІСТАРЫЯГРАФІЯ І КРЫНІЦЫ

 

Навука функцыянуе ў грамадстве як вельмі складаны і шматгранны сацыяльны  феномен. Яна з'яўляецца, па-першае, шматузроўневай сістэмай ведаў, па-другое, формай грамадскай свядомасці, па-трэцяе, спецыфічным выглядам творчай дзейнасці  чалавека. Ва ўмовах навукова-тэхнічнага прагрэсу

выяўляецца і сцвярджаецца арганічная сувязь змястоўных аспектаў навукі з дзейнасцю чалавека і сістэматызаванымі ведамі. Сувязь гэта шматгранная, супярэчлівая і далёкая ад эвалюцыйна-лінейнага ўяўлення пра навуковы прагрэс, якое было у мінулы перыяд. Навуковая дзейнасць увесь час уносіць нешта новае ў склаўшуюся сістэму ведаў, тым самым руйнуючы гэту сістэму і ўзнаўляючы яе зноў, зразумела, на больш высокім узроўні.

Навуковыя даследаванні становяцца ўсё больш складанымі, узмацняецца інтэграцыя і дыферэнцыяцыя навуковых накірункаў, іх узаемасувязь і ўзаемазалежнасць. Інтэнсіўна нарастае працэс паглыблення даследаванняў, іх «фундаменталізацыя», а разам з тым распрацоўка актуалій гісторыі нацыянальнай навукі.

Даследаванне гісторыі феадальных гарадоў Беларусі прыцягвае ўсё большую ўвагу навукоўцаў. Гэта выклікана не толькі тым, што распрацоўка дадзенай праблемы ў значнай ступені дапамагае ўразуменню важнейшых бакоў гісторыі феадальнага грамадства. Важлівымі пісьмовымі крыніцамі для даследавання рамяства з’яўляюцца актавыя кнігі гарадскіх магістратаў [9], гісторыка-юрыдычныя матэрыялы [23] і інш.

Гісторыя феадальных гарадоў  Беларусі прыцягвала ўвагу шматлікіх  дарэвалюцыйных даследчыкаў дваранска-буржуазнага лагера, як рускіх, так і польскіх (В. Б. Антановіч [3], В. К. Стукаліч [47], І. Д. Бяляеў [5], М. К. Любаўскі [35], А. П. Сапуноў [45], Е. Ф. Арлоўскі [41], і інш.). Адны галоўным чынам прытрымваліся тэорыі заняпаду гарадоў Беларусі, злучаючы гэты заняпад з заменай вечавога ладу магдэбургскім правам, з занявольваннем гараджан польскімі і літоўскімі феадаламі і з наступам каталіцкай царквы на праваслаўную, якая была нібы абаронцам гараджан. Іншыя наогул не разглядалі эканоміку гарадоў, а апісвалі галоўным чынам падзеі рэлігійнай барацьбы ў Беларусі з канца XVI ст. У іх працах не было гаворкі пра заканамернасці развіцця феадальнага грамадства як вызначанай сацыяльна-эканамічнай фармацыі. Амаль не вывучалася гісторыя гарадоў Беларусі XVII і XVIII стст.

Розным бакам гісторыі беларускіх гарадоў прысвечаны артыкулы і асобныя заўвагі ў працах беларускіх навукоўцаў 1920-30-х гадоў: М. В. Доўнар-Запольскага [18], В. Д. Дружчыца [19], Д. І. Даўгялы [17]. Яны імкнуліся па-новаму асвятліць гісторыю беларускіх гарадоў XVI – XVII стагоддзяў,прыводзілі дадзеныя пра рамесную і гандлёвую дзейнасць гараджан, гарадскі лад. Іх працы з'явіліся першым крокам у распрацоўцы сацыяльна-эканамічных праблем гісторыі беларускіх феадальных гарадоў.

Першай абагульняльнай працай па гісторыі рамяства на Беларусі ў  Сярэднявеччы прынята лічыць кнігу  Фёдара Кліменкі „Западнорусские цехи ХVI—ХVIII вв.“, якая была выдадзена ў  Кіеве ў 1914 г. [28]. У ёй аўтар абмежаваўся толькі канстатацыяй і разглядам прававых нормаў у цэхавых статутах, не даў аналізу дынамікі зменаў у гарадской эканоміцы і, перш за ўсё, унутранага рынку як галоўнай умовы паступовага развіцця рамеснай вытворчасці.

Манаграфія А.П. Ігнаценкі «Рамесная вытворчасць у гарадах Беларусі ў XVII-XVIII стст.» утрымлівае грунтоўную характарыстыку гарадскіх рамёстваў, аднак, спроба аўтара паказаць эвалюцыю рамяства, заснаванага на феадальных адносінах, да капіталістычных рамесных майстэрняў выглядае вельмі непераканаўча. Так, аўтар робіць выснову, што «нароўні з дробнымі рамеснымі майстэрнямі, у якіх працавалі цэхавыя рамеснікі, у другой палове XVIII ст. у гарадах Беларусі ў асобных галінах рамеснай вытворчасці сталі зараджацца зачаткавыя формы капіталістычнай мануфактуры» [22].

Абецэдарскі сабраў вялікі матэрыял аб перасяленні беларусаў у Маскву і Замаскварэцкі край у другой палове ХVІІ ст., якое не заўсёды лічыў добраахвотным. У манаграфіях «Беларусы ў Маскве в ХVІІ в.: З гісторыі русска-беларускіх сувязяў» (1957 г.) [1], «Беларусія і Расія: Нарысы руска-беларускіх сувязей другой паловы ХVІ – ХVІІ стст.» (1978 г.) [2] даследчык раскрыў ролю беларускіх рамеснікаў, якія былі пераселены ў Маскву, у развіцці рамеснай вытворчасці, стварэнні шэдэўраў культуры расійскай сталіцы.

У манаграфіях «Эканамічнае развіццё гарадоў Беларусі ў ХVI – першай паловы ХVII стст.» (1966 г.) [30], «Сацыяльна-эканамічнае развіццё гарадоў Беларусі ў ХVI – першай палове ХVII стст.» (1975 г.) [31] З. Ю. Капыскі прааналізаваў становішча 37 дзяржаўных гарадоў і больш за 300 мястэчак. Пры гэтым аўтар памылкова бачыў наяўнасць капіталістычных з’яваў у гарадскім рамястве яшчэ ў ХVІІ ст., што сведчыла аб пэўнай мадэрнізацыі гістарычнага працэсу. Ён лічыў з’яўленне скупшчыкаў рамесных вырабаў, ліхвярства і крэдыту пацвярджэннем генезісу буржуазных адносін.

А. П.  Грыцкевіч у працы “Прыватнаўласніцкія гарады Беларусі ў XVI— XVIII стст. (сацыяльна-эканамічнае даследаванне гісторыі гарадоў)” разглядае сацыяльна-эканамічнае развіццё гарадоў Беларусі, якія належалі магнатам і складалі звыш 40% беларускіх гарадоў. З іх: Слуцак, Быхаў, Горкі, Нясвіж, Давыд-Мястэчка, Клецк, Тураў, Шклоў, Маладзечна, Копыль і інш. У кнізе паказана спецыфіка эканамічнага і грамадскага жыцця прыватнаўласніцкіх невялікіх гарадоў у параўнанні з буйнымі (каралеўскімі) гарадамі Беларусі. Упершыню ў гістарычнай літаратуры аналізуецца роля прыватнаўласніцкіх гарадоў-крэпасцяў як ваеннай апоры магнатаў і выкарыстанне магнатамі гарадскіх апалчэнняў падчас міжусобіц [15].

Cярод айчынных гісторыкаў трэба таксама адзначыць В. М. Ляўко [33], [34], А. К. Краўцэвіч [32], І. Марзалюк [37], [38], Д. У. Дук [20], [21], М. А. Ткачоў [50], якія ў сваіх працах звярталі ўвагу на станаўленне і развіццё гарадоў, а таксама на спецыфіку і асаблівасці рамяства.

Дадзенаму перыяду прысвечаны таксама энцыклапедыйныя выданні. Сярод іх можна адзначыць “Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т. 3. Беларусь у часы Рэчы Паспалітай (XVII-XVIII стст.)”. У дадзенай працы разглядаецца мінулае нашай Бацькаўшчыны ў перыяд знаходжання беларускіх зямель у складзе Рэчы Паспалітай. Адлюстраваны важнейшыя пытанні ўнутранага і знешнепалітычнага жыцця дзяржавы "двух народаў", якія тычыліся беларускіх зямель, асноўныя напрамкі сацыяльна-эканамічнага і культурнага развіцця Беларусі [12].