Әйел адамды басқарушы ретінде қарастыру

     «Қырсық бикеш» (капризная барышня) - басты ерекшелік: өз-өзінде тұйықтық, бар бағыныштылардың оған тілектес емес, оған қарсы деп сезіну, бағыныштылардың жұмысының нәтижесімен мәңгі қанағаттанбау.

     «Еркек –шора» (синий чулок) - бұл басқарушының түрі бір мәнді емес. Көбіне ол жалғыз немесе жесір әйел, табынды және іскер. Ондай әйелдерде нәзіктік қасиеті мүлдем ұмытылып кеткен. Олар те ғана жұмысты, әрқашан жұмысты және тағы да  жұмысты ойлайды. Осымен, басқарушы болу-үлкен серпу, және еркек қабілеттілігін, үй жұмыстарынан шегіну сезіну керек екенін көрсетеді.

     Басқарушының тағы бір түрі «бұлғалағн стильді» десек болады, яғни ондай адамдардың даралық, өзіншелік қасиеттері әлсіз немесе тым жоқ. Ондай адамдар жоғарғы басқарушының көлеңкесенде жұмыс жасайды, яғни оның бар айтқан ой-мысалдарымен үндеседі.  
 
 

1.1 Тарихи тұрғыдан  кәсіпкерлік ер адамның жұмысы. 

     Тарихи тұрғыдан  кәсіпкерлік ер адамның жұмысы. Себебі бәсекелестік бұл жерде ер адамдардың ережелерімен, қағидаларымен орнайды. Бұл салада жетістікке жететін , осы қағидаларды ұстанып білетін, осыған шыдай алатын ғана әйел. Бірақ басқарушы дарынды, жақсы жетістіктерге жетіп тұрса, ол әйел адам ба, ер адам ба, қажеттілігі қанша? Анығында фирманың болашағы оған байланысты емес. Бұл мәселе тек ғана осы заманның дамуына байланысты туындап отыр.

     Бүгіңгі таңда психологтар төмедегідей жайттарға сүйене отырып әйел адамды басқарушы ретінде жоғары бағалайды:

• А) олар бірнеше мәселелерді бір ауқытта ойлап, шеше алады.
• Б) әйел адам табиғатынан-ұйымшыл және де тиімді жұмыс істеуге құмар, себебі әйелдер-Аналар, жауапкершілік олардың табиғаты.
• В ) әйел адам ер адамға қарағанда нысанырақ болып келеді, сондықтан олар мықты анализдейушілер және де барлық нюанстарды есептеушілер болып келеді.
• Г) әйел адам басқарушы-тіл тапқыш, сенімді мінез-құлыққы ие,  ұйымдастыру және жоспарлы функцияларын жақсы атқарады, человекоориентированный басқару түрін айқын орындайды.
• Д) әйел адам басқарушы –өз өнімін жақсарту мақсатында, нарыққа қажетті өнім өндіруде  тұтынушыларының сейфке шифрын дәл таба алады.
• Енді әйел адамның басқарушы ретінде қараңғы жақтары:
• А) әйел адам ер адамдық қасиет таныту керек, соның ішінде басқыншылық және қаттылық.
• Б) ер адамда бар-ауқымдылық қасиет, әйел адамда жоқ.
• В)  әйел адамның баққұмарлыққа берілуі, отбасының бақытына жиі кері әсерін тигізеді.

     Бүгіңгі таңда басқарудың ғылыми тұрғысында әйел адамның басқарушы ретінде 80 ге жуық оң жақ жақтары қалыптасқан, бірақ барлығынын да қараңғы, яғни теріс жақтары бар.

Бүгінде басқарушыларға арналған, мимикаға, әдемі күлкіге, дұрыс сойлеп, жүріп-тұрып, киіну этикасын үйрететін арнайы курстар бар. Айтпақшы әйел адам бұл этикеттерді интуициялық жақсы сезінеді.

     Ер адам көп жұмыс жасау барысында уақытылы демалуды билмейді,кернеуді баса алмайды. Әйел адамға кернеуді басу оңай, себебі ол өз құрбыларымен ашық түрде сөйлесіп, ішкі сырын ашып, жылай алады. Сол адамдармен сөйлесу барысында көптеген ойға шомылып өздеріне қажетті қызығушылықты стимул тауып, еңбектін екпінін өзгертіп, жаңа бір жұмыс орнында жұмыс істеп жатқан секілді өз-өздерін сезінеді.   
 
 
 

1.2 Әйел адам-әлсіз, нәзік жан. 

     Бүгінде әйел адам-әлсіз, нәзік жан деген ұғым бар және де ол физикалық күш тұрғысынан өте дұрыс. Бірақ рухтық-күштерге қатысты бұл даулы ұғым.    Әйел адамда бұл қасиеттер бар, әсіресе басқарушы әйел адамда . Басқарушы әйел-басқарып, жұмысты бағалап, сый беріп немесе жазалап біледі. Б ірақ осы бағыттарды ер адам қалай қабылдайды? Статистика бойынша қай елде болмасын, әйел адамның басшылығында жұмыс жасау ер адам үшін кеміту, басыну сияқты айқындалады.  Ер адам бағынушы, басқарушы әйел адаммен қалай сөйлесу керек екенінін білмейді, түсіндбейді. Қажетті затын сұрау этикетін немесе жолдарын білмейді,жай сыпайы сұраған олар үшін өзін-өзі түсірумен тең. Ал әйел адам бағынушы болса, ол ер адам басқарушымен қалай сөйлесу керек екенін тамаша біледі.

     Әріне, әйел адамдарға көптеген мамандықтар олардың психофизиологиялық қасиеттеріне байланысты оңай беріледі.

     Француздық кәсіпкерлікті зерттеушілердің мәлеметтеріне сай, әйел адам басқарушы болып отырған 22 мың фирманың жылдық табысы, ер адам басқарып отырған фирмадан екі есе жоғары. Британдық банктің зерттеуі бйынша, 1996 жылдары бастау алған әр бір үшінші фирма, әйел адамның басқаруымен жұмыс жасап бастаған және күні бүгінге дейін сақтаулы.  Бүгінгі таңда Англияда 790 мың әйел адам жеке меншікті кәсіпкерліктермен басшылық етеді  және де нарықтағы еркін қуыстарды сәтті табады. Соңғы кездерде саяси қызметіне және қорғау қызметіне әйел адамдардың енулерге коп байқалған. Мәселен қорғау қызметінде әйел адамдар, Венгрияда-13%, Ұлыбританияда-18%, Жапонияда-20%, Эстонияда-22%. Әсіресе әйел адам өзінің табиғи қасиеттері мен өздерін қаржы құрылымнда сенімді сезінеді.    Олар асқан дәл және мұқиятты ақшаны санап біледі. Шыдамдылық және асқан дәлдік, мақсаттылық және ұқыптылық, зейінділік , талдауды және бағалауды ойлауда ұғымталдылық, иілгіштік, шешім қабылдауға дайындық, қабілеттілік, тіл тапқыштық және әлеуметтік құзыреттілік. Осы әйел адамның бойында сақталған қасиеттер арқылы, ол нәзік жан, нарықтың қатал қиғидаларын ұстанып, экономикалық тұрғыдан жаңа пайда көздерін ашып отыр.

     Басқарушы әйелге мына жайт жақсы жұмыс жасауға мүмкіндік туғызады: олар «керекті» « қажетке»  айналдырады. Оларға «қажет»  деген олардың ісінде, ойында, тағдырында  бостандықты бейнелейді. Олар «керекті»  «қажетке»  айналдыру арқылы мына мәселені шешеді: «жұмысты ұзақ уақытқа алып қою» . Яғни олар жұмысты алып қойса, психологиялық тұрғыдан олар келесі іске көше алмайды. Сондықтан олар сол жұмысты сол арада мына қағидаға сүйене отырып жасап тастағанды жақсы көреді: «зіне керекті нәрсені істемейді, бірақ істейтін нәрсесі өзіне керек». Олардың ойынша осы қағиданы устанған адам ғана жетістікке жетеді.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2. Дамыған елдердегі  соның ішінде Еуропа елдеріндегі  әйел-басқарушы тәжірибесі.

     Басқару өте күрделі процесс  және де ол әр елде әртүрлі  жүретіні бәрімізге мәлім. Біздер  дамушы ел болғандықтан дамыған  елдердің тәжірибесіне қарап  жұмыс жасаймыз. Ал дамыған мемлекеттер ретінде әрине Еуропа елдері тамаша мысал болары сөзсіз.

     Әлемде дамыған мемелекеттер арасында келесідей сенім ерекшеленеді: «кез келген кәсіпорындарда, жетістіктің негізін қалайтын-жоғарғы класс менеджерлері». Яғни қандай қызмет саласы болмасын, басты көңіл басқаруға бөлінеді. Ағылшындар: «кәсiпкерлiкте ер-әйелдер  жоқ, iскер әрiптестер бар»,- деп айтады. Шынында да, ол елдерде әйел адам мен ер адамның құқығының теңдігі фармалды түрде ғана, арнайы кодекстерде жазу ретінде ғана емес,  айқын көрінеді.

     Бүгінгі таңда батыс елдері  тәжірибелеріне сай, әйел адамның кәсіпкерлікті басқаруға қатысуының екі бағытын ерекшелеп көрсетуге болады:

• Басқару қызметіне әйелдерді тарту;
• Жеке меншіктік кәсіпорындардың көптеп ашылуы.

     Басқару қызметіне әйелдерді тарту-көбіне бұрыннан қалыптасқан, яғни басқарушысы әйел адам болып табылатын кәсіпорындар. Ескеретін бір жайт, әйел адам, әйел адамды жұмысқа аладрда, ер адамға қарағанда өте сыншыл критичный болып келеді. Ал жеке меншіктік кәсіпорындардың көптеп ашылуы-әрине бүгінгі күнде экономиканың дамуымен сипатталады. Яғни жекеменшік кәсіпорындарын ашуда мемлекет тарапынан көптеген қолдаулар көрсетіліп жатыр. Мәселен салықтың ставкаларының пайыздық қойылымының аздығы немесе күнделікті несие беру.

    Батыс елдерінің психологтарының зерттеу нәтижелері бойынша, бақарушылық қарым-қатынас кезінде, әйел адам ер адам басқарушыға қарағанда мейірбан, жұғымды болып келеді. Әйелдер адамға сенім факторын өте оңай қолдана алады, яғни әйелге сенім көп артылады. Әйел адамдар қызмет көрсету, сауда саласында  ала даулы жағдайда, клиент әрқашанда дұрыс айтады, деген ережені ұстану арқылы өз –өздерін ақылдырақ көрсете біледі.

    АҚШ елдерінде әйел адамның  басқаруындағы жеке меншік кәсіпорындарда  банкротка ұшырау ықтималдығы төменірек. Мәселен кәсіпорындарды бақарушы-әйелдердің пайда болуымен жұмыс орындарында иiлгiштiк және жұмыс орындарында тыныш жағдай орнауымен инновациялардың енгiзуi немесе олардан өтеуден қашуда жұмысшылардың ақырынға шыдамдылығы пайда болғаны анықталған. Әйел адам басқарушы бола бастағаннан бастап, басқарудың пирамида құрылымдары, басқару деңгейлердiң сандарын кiшiрейттi, қалған деңгейлерге менеджмент дербестiгі көбiрек орын алды, өндiрiстiк және коммерциялық сұрақтардың шешiмi, қызметкерлер және клиенттер туралы қамдар көбiрек айқындала бастады.

     80-жылдары АҚШ-та жұмыс жасайтын тұрғындардың 5% әйел адамдар құраған. Әйелдер юриспруденция, дәрiгерлiк, кәсiпкерлiк, инжиниринг сияқты қызметтiң бағыттарын елеулі толтырған. Мысалы, дамыған еуропалық елдердегi 1999 жылында және Америкада басқаруда әйел адамдардың қызметінің пайыздық мөлшерлемесі келесідей: (1-кесте) 

(1-кесте)

     АҚШ-та әйел адамдар кез келген бағыттағы, кез келген қызмет түрін таңдауға мүмкіншілігі бар. Мемлекеттiк және әкiмшiлiк орындарда әйел адамдар көптеп  жұмыс жасайды, және де олар мәртебелi орындарға ие болады. Әйелдер  жоғарғы соттар, басқа елдердегi елшiлерi, сенаторлар және министр мүшелері бола алады.

     Жақында өткізілген US Census Bureau зерттеулер нәтижесі бойынша, 1997-2002 жылдар аралығында жекеменшік кәсіпкер болып табылатын әйелдердің пайыздық мөлшерлемесі 20% құраған. (GEM ) The Global Entrepreneurship Monitorлер, кәсiпорындардың кәсiпкерлiк жағдайын зерттеуде алдынғы базарғасы болып табылған серiктестiгінің зерттеуі бойынша, әрбiр 100 кәсiпкер-ер адам, әрбір 89 кәсіпкер-әйел адам басқару қызметін жүргізіп отыр. Ұлыбританияда бұл көрсеткіш сәл аз шамада, әрбiр 100 кәсiпкер-ер адам, әрбір 46 кәсіпкер-әйел адам. Fortune журналының пайымдауынша штаттардағы әрбір 500 серіктестіктердің басшылығында әйел адамдырдың пайыздық қойылымы-13% құрайды. Еуропада әйелдер, 20-30% аз және орташа кәсiпорындарға басшылық етедi; (26% ) Словакиялда,  (20% ) Литвада ( бұған iрi фирмаларға және де отбасылық кәсiпорындарынан бастау алған кәсіпорындаржәне де жаңа кәсiпорындардың негiздеушiлер және менеджерлерi кiредi. (22% ) Чехияда. /1/

    Азия елдерімен салыстырғанда,  Еуропа елдеріне әйел адамдардың  басшы болуға деген құмарлығы  жоғары. Мәселен Жапонияда басқарушылық  қызметін атқарып отырған 10-шақты  әйел-басқарушылар арасында жүргізілген  сауалнама бойынша, мынадай қорытындылар анықталған:       

• Жапондық  әйелдердің ойынша-Жапония қоғамы-ер адамдар қоғамы, яғни бұл қоғам  тек ғана ер адамдардың басшылығымен жүреді;
• кәсіпкрелік қоғам мүлдем әйел адамға лайықты емес, себебі Жапонияда ешбір ер адам, әйел адамды басшы ретінде қарамайды.
• Американдық психологтардың зерттеу нәтижелері бойынша,Американдық әйел-кәсiпкерлердiң басқарушы болуға ұмтылу себептерi келесідей:
• Өз-өзіне ие болу немесе тәуелсіздікке талпынысы;
• Ниеті қалаған жұмысты алу;
• Өмірде қандайда болмасын жетістікке жету;
• Кәсіпкерліктен жақсы ақша мүмкіндігін ашу;
• Өз күшін көрсету;
• Бұрынғы жұмыспен қанағаттанбаушылық;
• Өзі қызмет көрсететін саладағы жұмыстың тәжірибелілігі және мүддесі;
• Қазiргi әйелге  тән психологиялық сызықтары.

     Ал ен негізгі анықталатын  үш фактор: ақша, қызығушылық, өз дегенiн iске асыру. Бұл уш фактор экономиканың дамуына зор әсерін тигізеді. Ақша, ақшаға деген құмарлық әйел адамның бойында мақсатқа жету, тактикалық жұмыс жасау сияқты,  көптеген кәсіпорынның дамуына пайдалы қасиеттерді ашады. Қызығушылық, өз жұмысын құмарлықпен жасаған адам, әрине жұмыс үшін қажетті бар күшін салады. Өз дегенін іске асыру, бұл әйел затына тән нәрсе. Әйел адамы табиғатынан ойлаған ісін әрқашан жүзеге асырады. Бұл айтылған өмірлік жайттар өз құзіретінде әйел-басқарушы болып отырған кез келген қызмет көрсету саласының дамуын көздейді, ал ол өз кезегінде қандайда болмасын елдің экономикасына үлкен ықпалын көрсетеді.