Автор работы: Пользователь скрыл имя, 05 Октября 2009 в 18:05, Не определен
Биография
генерала, ён стаў ганаровым грамадзянінам Амерыканскіх штатаў, але
ад'язджаў з Новага Свету такім жа, бадай, бедным, як і нрыехаў.
Пакуль Касцюшка адсутнічаў, Людвіка Сасноўская па волі бацькі сталася
княгіняй Любамірскай.
У гэты ж час на Беларусі каталікі і уніяты будавалі касцёлы і цэрквы.
Адукацыйная камісія стварыла тут 200 пачатковых школ, піяры ад-чынілі
дзверы 20 школ сярэдніх. Выдатны вучоны, ураджэнец Гродзеншчыны, Марцін
Пачобут-Адляніцкі адкрыў пры Віленскім універсітэце астранамічную
абсерваторыю. Але ў сацыяльным і палітычным жыцці Рэчы Паспалітай нічога не
змянілася — панаваў той жа моцны прыгнёт, і тая ж самая магнацкая анархія
штурхала краіну ў процьму. 3 рэспублікі, дзе перамагла дэмакратыя, Касцюшка
трапіў у шляхецкую рэспубліку, з будучага ў даўніну, дзе сялянства лічылася
быдлам, а палова «народа» (шляхты) была наёмнай і мусіла прыслужваць сваім
заможным «братам». Тагачасны публіцыст А. Паплаўскі пісаў пра стан
сялянства: «Нічога ў краіне яны не маюць уласнага, нават уласнай асобы,
якую мы звыкліся ацэньваць на грошы. Ніякай абароны з боку закона; адзінае
для іх выратаванне ва ўцёках, галечы і міласэрнасці. У нас хлоп усё роўна
што быдла, якое мы прадаем, купляем, ганяем на працу, як нам уздумаецца...
Ніводнае чалавечае грамадства не мелася б стаць шчаслівым, калі б было
заснавана на падобнай няроўнасці ці, барзджэй, несправядлівасці, бо яму
давялося б тады захоўваць і пагаджаць паміж сабой такія незлучальныя з'явы,
як гвалт і бяспека, вайна і хатні спакой, прыстойная свабода і
грамадзянская няволя».
Нядаўні рэспубліканскі генерал, галоўны інжынер амерыканскай арміі,
Касцюшка глыбока адчуваў ганебнасць такога ладу жыцця, ды і сам быў
немаёмным. Апошняя акалічнасць, дарэчы, адбілася на другім яго каханні,
якое ён памятаў да канца дзён. Закахаўся Касцюшка ў Тэклю Журоўскую, дачку
брэсцкага харунжага. Апошні хоць і не вылучаўся заможнасцю, але быў не
меней фа набэрысты і пыхлівы, чым ваявода Сасноўскі. На бацькоў каханак
Касцюшку сапраўды не шанцавала. Ён пасватаўся, але пан Журоўскі наравіўся,
як бык. «Валацуга! — даводзіў ён суседзям.— Гойсаў па Амерыцы, як татарын
па стэпе, нічога не прыдбаў. І да таго ж злодзей — хацеў пана ваяводы
Сасноўскага дачку ўкрасці! Хаты не мае, дзе жонку трымаць!» Тэклюся рыдала
і ўсё жыццё потым трымала ў медальёнчыку выяву свайго любага і кудзярок яго
валасоў. Касцюшка таксама пакутаваў і да апошняга дня лічыў найкаштоўным
скарбам лісты Тэклюсі. Аднак наезд на пана харунжага не зрабіў і дачку ў
бязлітаснага бацькі сілай не ўзяў. Можа, у старэчыя бяссонныя ночы ён і
шкадаваў аб гэтым, бо яго пазнейшыя пісьмы да пані Тэклі працятыя
старасвецкай сентыментальнасцю і замілаваннем перад памяццю аб днях
вялікага шчасця.
Неўзабаве Касцюшка атрымаў патэнт генерал-маёра, а потым — генерал-
лейтэнанта. Францыя ўжо святкавала другія ўгодкі рэвалюцыі.
У Варшаве трэці год працягваўся вальны сейм. Нарэшце, пад уплывам
французскіх падзей сейм прыняў шэраг рэформаў, а 3 мая 1791 года зацвердзіў
Канстытуцыю, якую склалі Сапега, Малахоўскі, Калантай і Патоцкі. Звод
законаў абвяшчаў спадчыннасць праўлення і свабоду веравызнання, знішчаў
«ліберум вета», уроўніваў перад законам усе саслоўі, у тым ліку і сялян,
шляхце дазваляў гандляваць, мяшчанству — займаць ваенныя і свецкія пасады,
у склад сейма ўводзіў прадстаўнікоў гарадоў. Але на шляху ўвасаблення
Канстытуцыі 3 мая ў жыццё паўсталі магутныя перашкоды. Вось што пісаў пра
гэта Фрыдрых Энгельс: «Французская рэвалюцыя 1789 года адразу ж знайшла
свой водгук у Польшчы. Канстытуцыя 1791 года, якая абвясціла правы чалавека
і грамадзяніна, сталася сцягам рэвалюцыі на берагах Віслы, зрабіўшы Польшчу
авангардам рэвалюцыйнай Францыі, і як раз у той момант, калі тры дзяржавы,
аднойчы ўжо абрабаваўшыя Рэч Паспалітую, аб'ядналіся, каб пайсці на Парыж і
задушыць рэвалюцыю. Хіба маглі яны дазволіць, каб у цэнтры кааліцыі моцна
звіла сабе гняздо рэвалюцыя? — Ні ў якім выпадку. Зноў накінуліся яны на
Полыычу, на гэты раз з намерам канчаткова пазбавіць яе нацыянальнага
існавання».
Але каб
накінуцца, патрабаваліся
стала, бо заўжды на гэтым свеце добрыя перамены сустракаюць зацятых ворагаў
і здраднікаў. Рэакцыйная групоўка магнатаў, у якой тры-малі вяршэнства
Ксаверы Браніцкі, Шчэнсны Патоцкі і Севярын Ржэвускі, стварыла ўзброеную
канфедэрацыю і звярнулася за дапамогай да Кацярыны II. Акт канфедэрацыі,
напісаны пад пільным назіраннем расійскай імператрыцы і абвешчаны ў
мястэчку Таргавіца Кіеўскай губерні, заклікаў змагацца супраць Канстытуцыі
3 мая за абарону
вольна-сцяў шляхты і
рускае войска ў 32 тысячы салдат на чале з генерал-майорам Крачэтнікавым
уступіла на Беларусь. Другая руская армія, якую вёў генералмаёр Кахоўскі,
рухалася на Польшчу з Украіны. За імі пасоўваліся таргавіцкія канфедэраты.
Адпор гэтым сілам узначалілі Панятоўскі і Касцюшка. Але вельмі хутка арміі
Крачэтнікава і Кахоўскага захапілі Падолле і Валынь, большую частку
Беларусі, Гродна і Вільню. Пасля няўдачных бітваў пад Мірам і Брэстам
войскі Вялікага княства перайшлі Буг. Гэта адбылося 23 ліпеня, а назаўтра
кароль зразумеў, што вайна прайграна і далучыўся да таргавіцкай
канфедэрацыі. Супраціўляцца тым болып было немагчыма, бо адначасна з
рускімі арміямі
супраць Польшчы выступіла
У верасні таргавіцкія канфедэрацыі Кароны і Княства аб'ядналіся ў
«Найсвятлейшую канфедэрацыю абодвух народаў». Рэформы, прынятыя
Чатырохгадовым сеймам, і Канстытуцыя 3 мая страцілі сілу. Скасаванне
Канстытуцыі Карл Маркс пазней тлумачыў так: «У 1793 годзе, калі Расія,
Аўстрыя, Прусія дзялілі паміж сабой Полыпчу, гэтыя тры дзяржавы спасылаліся
на Канстытуцыю 1791 года, якая была аднадушна асуджана за яе нібыта
якабінскія прынцыпы. Што ж яна абвяшчала, гэтая польская Канстытуцыя 1791
года? Усяго толькі канстытуцыйную манархію: перадачу заканадаўчых функцый у
рукі народных прадстаў нікоў, свабоду друку, свабоду сумлення, галоснасць
судаводства, адмену прыгнёту і г. д. І ўсё гэта менавалася чысцейшым
якабінствам». А паколькі менавалася, дык і не меліся «Найсвятлейшая
канфедэрацыя» і царскі ўрад такі грэх дараваць. Сотні прагрэсіўных дзеячаў,
тысячы сумленных патрыётаў мусілі пакінуць краіну. У 1793 годзе адбыўся
другі падзел Рэчы Паспалітай. Прусія ат-рымала Торн і Гданьск з землямі. Да
Расіі адышлі Валынь, Падолле, Менскае ваяводства агульнай плошчай 4550
квадратных міль і з насельніцтвам у тры мільёны чалавек. 27 сакавіка ва
ўсіх цэрквах і касцёлах прылучаных зямель абвясцілі Маніфест генерал-аншэфа
Крачэтнікава, які тлумачыў гэтым тром мільёнам, што з імі здарылася:
«Участне ее величества императрицы всероссийской, прнемлемое в делах
польских, основывалось всегда на ближайших, коренных н взаимных пользах
обоих государств. Что не только тщетны были, но и обратились в бесплодную
тягость и в такое же понесение бесчисленных убытков все ее старания о
сохранности в сей соседней ей области покоя, тишины и вольности, то
неоспоримо и ощути-тельно доказывается 30-летнею испытанностью. Между
неустройствами и насилиями, происшедшими из раз-доров н несогласий,
непрестанно республику Польскую терзающих, с особливым соболезнованием ее
императорское величество всегда взирало на те притесненни, которым земля и
грады, к Российской империи прилеглые, некогда сущим ее достоянием бывшие н
единоплеменниками ее населенные, созданные и православною христианскою
верою просвещенные и по сие время оную исповедующие, подвержены были, ныне
же некоторые недостойные поляки, враги отечества своего, не стыдятся
возбуждать правление безбожных бунтовщиков в королевстве французском и
просить их пособий, дабы обще с ними вовлещи Польшу в кровавое междоусобие.
Тем вящая от наглости
их предстоит опасность как
веры, так н самому благоденствию обитателей помянутых земель от введения
нового пагубного учения, стремящегося к расторжению всех связей гражданских
и политических, совесть, безопасность и собственность каждого
обеспечивающих, что помянутые враги и ненавнстники общего покоя, подражая
безбожному, неистовому и развращенному скопищу бунтовщиков французских,
стараются рассеять и распространить оное по всей Польше и тем самым навеки
истребить, как собственное ее, так и соседей ее спокрйствие...
И потому имеет все и каждый, начиная от знатнейшего дворянства,
чиновников и до последнего, кому надлежит, учинить в течение одного месяца
торжественную присягу в верности при свидетельстве определен-ных от меня к
тому нарочных людей. Если же кто из дворянства и нз дру-гого сословия,
владеющий недвижимым имением, небрежа о собственном своем благополучии, не
захочет присягать, тому дозволяется на продажу недвижимого своего имения и
добровольный выезд вне границ 3-месячный срок, по прошестви которого все
остающееся инмение его секвестровано и в казну взято быть имеет.
Духовенство высшее и нижнее долженствует подать собою, яко пастыри
душевные, первый во учении присягн пример и в повседневном господу богу
публичном принесении теплых молитв о здравии ее императорского величества
всемилостивейшей государыни и дражайшего ее сына и наследника цесаревича
вели-кого князя
Павла Петровича и всего
тем формам, которые им для сего употребления дадут». Каб прылучэнне зямель
і ўрачыстыя прысягі, і «теплые молитвы о здравни императрицы, цесаревича и