Комплекстік қосылыстар. Тотығу-тотықсыздану реакциялары. Электродтық потенциалдар

[Co(NH₃)₆]∙[Cr(CN)₆]және [Cr(NH₃)₆]∙[Co(CN)₆]

Ионизацияланған изомерия бойынша аниондар ішкі және сыртқы сфералардың арасында әр-түрлі бөлінеді. Мысалы:

[Pt(NH₃)₄ Cl₂]Br₂ және [Pt(NH₃)₄ Br₂] Cl₂

[CoBr(NH₃)₅]SO₄ және [CoSO₄ (NH₃)₅] Br

 

Су молекуласы ішкі сферадан сыртқы сфераға ауысқанда гидраттық  изомерия кездеседі. Мысалы:

[Cr(H₂ O)₆]Cl_3, [Cr(H₂ O)₅ Cl]Cl_{2 ,} [Cr(H₂ O)₄ Cl₂]Cl

Катиондық комплекстердің аты ішкі сферадағы лигандлардан басталады, содан соң орталық атом аталып, оның валенттілігі көрсетіледі, ең соңында сыртқы сферадағы анион аталады. Мысалы:

[Al(H₂ O)₆]Cl₃ – гексаакваалюминий (III) хлориді

[Zn(NH₃)₄]Cl₂ – тетрааминмырыш (II) хлориді

 

Анионды комплекстердің аты сыртқы сферадағы катионнан  басталады. Содан соң ішкі сферадағы лигандлар аталып, ең соңында комплекс түзуші атом валенттілігімен көрсетіледі. Мысалы:

K₂[BeF₄]- калийтетрафторбериллаты (II)

K[Al(OH)₄]- калийтетрагидроксоалюминаты (III)

Нейтралды комплекстерде  бірінші лигандлар аталады, сонан соң комплекс түзуші атомы аталып, валенттілігі көрсетіледі. Мысалы:

[Pt(NH₃)₂C₁₂]- дихлородиамминплатина (II)

 

Комплексті қосылыстардың  ерітінділеріндегі тепе-теңдік

Нейтралды комплекстер  сыртқы сфералары болмағандықтан иондарға ыдырамайды. Катиондық және аниондық комплекстердің электролиттері иондарға ыдырап, комплексті ион түзеді. Мысалы:

[Ag(NH₃)₂ ]Cl      [Ag(NH₃)₂ ]⁺+ Cl

 

[Ag(NH₃)₂ ]⁺       Ag⁺ + 2NH₃

 

 

К_т-з= [Ag⁺] [NH₃] ₂ / [Ag(NH₃)₂ ]⁺

 

K_{т-з –} тұрақсыздық константасы

Тұрақсыздық константасы комплексті ионның тұрақтылығын сипаттайды. Оның мәні неғұрлым төмен болса, соғұрлым комплексті ион тұрақты. К_т-қ = 1/К_т-з

 

Биологиялық жүйелердегі хелаттар, олардың медициналы-биологиялық  маңызы.

Тіршілік үшін қажетті биокомплекстер – гемоглобин, хлорофилл, витамин В₁₂ хелатты қосылыстарға жатады.

Гемоглобин молекуласы гем комплексінен және глобин белогынан құралған, гем-комплексіндегі комплекс түзуші ион Fe²⁺. Оның айналасындағы алты координациялық орынның біреуінде глобин белогы, екіншісінде молекулалық оттегі орналасады. Гемоглобин оттегін өзіне қосып алып, оны қан жүйесі бойынша өкпеге және организмнің әрбір клеткаларына таратады.

HHb + O₂ = HHbO₂

Хлорофилл молекуласындағы  комплекс түзуші ион Mg^2- . Фотосинтез процесі хлорофиллдің қатысуымен жүреді.

                         Күн сәулесі

6CO₂ + 6H₂ O   C₆H₁₂O₆ + 6O₂

                            Хлорофилл

Витамин В₁₂ (цианкоболамин) молекуласындағы орталық ион Co³⁺ . ол белоктың алмасуын тездетіп, қан құрамын жаңартады. В₁₂ –ның жетіспеуінен анемия пайда болады.

Хелаттар дәрі ретінде де қолданылады. Олар организмде екі, үш валентті металдармен тұрақты комплекс түзеді, сол себепті олар организмнен улы заттарды, радиоактивті изотоптарды т.б. ығыстырып шығару үшін қолданылады. Сондай бір дәрілік препаратқа ЭДТА жатады.

Pb²⁺ + Na₂ [Ca ЭДТА] = Na₂ [Pb ЭДТА] + Ca²⁺

Сол сияқты Na₂ [H₂ Tr] немесе Na₂ [ЭДТА] (трилон Б) комплексті қан құрамындағы артық Ca²⁺ - ионын ығыстырып шығару үшін пайдаланады.

Ca²⁺  + Na₂ [H₂ Tr] = Na₂ [Ca Tr] +2 H⁺

 

Иллюстрациялы материалдар: презентация

 

Әдебиеттер:

Негізгі

1. Ё.І.Патсаев,С.А.Шитыбаев,І.Н.Дәуренбеков. Бейорганикалық және физколлоидтық химия Шымкент:Б.и., 2004.
2. Сейтембетов Т.С. Химия : Оқулық / Т. С. Сейтембетов. - Алматы : Эверо, 2010.
3. Глинка Н.Л. Общая химия. М. «Химия» 1987.
4. Ленский А.С. Введение в бионеорганическую химию М. ВШ .1989.
5. Равич-Щербо М.И. Новиков В.В. Физическая и коллоидная химия, М. ВШ. 1975.

Қосымша

1. Ахметов Н.С. Общая и неоргиначеская химия. М.ВШ 1988.
2. Некрасов Б.В. Основы общей химии. М. Химия , 1974
3. Угай Я.А. Общая и неорганическая химия. М.ВШ 1997.

 

Бақылау сұрақтары (кері байланыс)

 

1. Комплексті қосылыстар дегеніміз қандай қосылыстар?
2. Координациялық теорияның қандай қағидалары бар?
3. Комплексті қосылыстарды қандай қасиеттеріне байланысты жіктейді?.
4. Комплексті қосылыстардың номенклатурасының түрлері.
5. Комплексті қосылыстардың ерітінділердегі тұрақсыздық константасы..