Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі 

“Сырдария”  университет

 
 
 
 
 
 
 

 “Филолгия -тарих”  факультеті 

“ Тарих   ” кафедрасы 

“Алғашқы қауымдық құрылыс” пәні бойынша

Тарих   мамандықтарының студенттері үшін

Кредит: №1 
 
 

 

ЛЕКЦИЯНЫҢ   ҚЫСҚАША   КУРСЫ

 

                       
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Жетісай-2005 ж 
 
 

1-тақырып

Кіріспе

Қарастырылатын  мәселелер:

1. Алғашқы тұрмыс тарихының пәні және оның маңызы.
2. Алғашқы тұрмыс тарихының шежіресі мен дәуірленуі

 

Пайдаланатын  әдебиеттер:

1. Першиц А.Н., Монгайт А.Л., Алексеев В.П. История первобитного общества. Высшая школа 1982 г.
2. Алексеев В.П. Перешиц А.Н. История первобытного общества. Высшая школа 1990 г.
3. Кнышенко Ю.П. История первобытного общества. Издательство Ростовского университета. Ростов на Дону 1973.
4. История первобытного общества. Общие вопросы. Проблемы антропогенеза. М. 1983.
5. История первобытного общества. Эпоха первобытной родовой общины. М. 1985 г.
6. История первобытного общества. Эпоха классообразования. Рагинский Я.Я. Антропогенеза. М.1996 г.

 

  Адамзат тарихына біркатар бірін-бірі дәйекті  ауыстырып отырған қоғамдық экономикалық формациялар алғашқы тұрмыстық  қауымдық құл иеленушілік, феодалдық  капиталистік коммунистік формациялар мәлім. Алғашқы тұрмыс тарихының зерттеу пәні жер бетінде адамның пайда болуына таптық қоғамдар мен мемлекеттердің туына дейін бүкіл орасан үлкен уақыт кезенің қамтитын осы формацилардың алғашқы болып санады.

  Алғашқы тұрмыстық қоғам тарихы адамның шығуы оның шаруашылық және қоғамдық қызметінің тууы мен бастапқы дамуы мен, оның материалдық және рухани мәдениетінің пайда болуы мен алғашқы кадамдарын зерттейді. Алғашқы тұрмыстық қоғам тарихының аса маңызды міндеті алғашқы тұрмыстың қауым құрылысының негізгі ерекшелікгерін анықтап табу, оның қалыптасуының, дамуы мен ыдырауының жалпы заңдылықтарын ашып көрсету, оның таптық қоғамға айналу жағдайлары мен формаларын зерттеу болып табылады.

  Алғашқы тұрмысты қауым құрылысына өндіргіш кұштер дамуьшың өте-мөте төменгі дәрежеде болуы тән. Оның бүкіл дамуы бойында дерлік карулар, жасау үшін басты материал болып тас қала берді, бұдан жетудіруге зорға дегенде кенетін тек қаңа ең қарапайының ғана  жасауға болатын еді. Сондай-ақ алғашқы тұрмыс адамдырының еңбек дағдылары мен өндірістік тәжірибелері де мейлінше жетілдірген еді. Техникалық жағынан нашар жабдықталған,  өзінің жеке басының күшін нашар білетін алғашқы тұрмыс адамы табиғат алдында бір өзі қорғаныссыз болды. Осыдан келіп алғашқы тұрмыс адамдары тіршілік ету жолында бірігіп күресуі үшін коллективтік еңбек пен еңбек құралдарына және өнімдеріне коллективтік меншіліктін сөзсіз бірігу қажеттігі туды. Алғашқы жеке меншікті адамды адамның қанауын және халықтан бөлінген күштеу, өкіметін білмеді. Бұл тапқа дейінгі мемлекетке дейінгі немеса оны сондай-ақ В.И.Ленин атағандай, алғашқы тұрмыстық коммунистік қоғам еді.

      Алғашқы турмыстык кауым қурылысының осы аса маңызды ерекшелігін оны зерттеудің неге тек танымдық қана емес сондай-ақ үлкен дүниеге көзкарастық манызы да болатынын түсінікті етеді. 

      2-тақырып

      Алғашқы тұрмыс тарихиграфиясы

Қарастырылатын  мәселелер:

1. Ежелгі замандағы және орта ғасырлардағы алғашқы тұрмыс туралы ұғым этнографиялық білімдердің қорланып жиналуы.
2. Алғашқы тұрмыс тарихының шығуы.

 

Пайдаланатын  әдебиеттер:

1. Першиц А.Н., Монгайт А.Л., Алексеев В.П. История  первобитного общества. Высшая школа  1982 г.

2. Алексеев  В.П. Перешиц А.Н. История первобытного  общества. Высшая школа 1990 г.

3. Кнышенко  Ю.П. История первобытного общества. Издательство Ростовского университета. Ростов на Дону 1973.

4. История первобытного  общества. Общие вопросы. Проблемы  антропогенеза. М. 1983.

5. История первобытного  общества. Эпоха первобытной родовой  общины. М. 1985 г.

6. История первобытного  общества. Эпоха классообразования. Рагинский Я.Я. Антропогенеза. М.1996 г. 

      Алғашқы тұрмыстық қоғамның тарихы – тарихы ғылымның бір шама жас саласы. Ол өткен ғасырдың екінші жартысында пайда  болып әрі, тек жүз жылдай уақыттан бері ғана өмір сүріп келеді. Алайда, бұл бұрын адамдар адамзат тарихының бастапқы кезі туралы ұғымды көз алдына келтіруге әрекет жасамады деген ынта қою адамдарда өз дамуының өте ерте кезеңдерінде-ақ туған. Қалай болған күнде де этнографтар зерттеген ең артта қалған халықтар да өздернің алыстағы өткеншағы тұралы ата бабалары іс әрекеттері мен ерліктері тұралы рулар мен тайпалардың шығуы жайына аузекі әнгіме-аңызда табылған. Санау ежелгі заманды көршілерінің тіршілік еткен шағын қадағалау олардың өткен шағына көз жіберу әрекеттері де жатады.

      Орта ғасырларда шіркеу мен схоластика ғылымды жаншып басып келді. Осы кезде ежелгі заманға қарағаннан гөрі адамдардың өткен шағы туралы және беймәлім елдердің халыктары жайында, барып тұрған қисынсыз ойдан шығарылған қаусеттер таратылды. Орта ғасырдағы географтар мен шежірешілер ит басты адамдар (киноцефалдар) туралы немесе көрпе сиякты өзінің орасан үлкен құлақтарына оранған фанезийліктер жайындағы аңыздарды шын деп білді. Адамзаттың шығуы жене оның ауел бастапқы тарихи проблемаларыны келетін болсақ, бұл жөнінде бәрі де библия (інжіл) аңыздарында айтылып қойылған деп саналды. Ал, қалайда осы қиын жағдайлардын өзінде де жер және оны мекендеген халықтар жайындағы білім молайып кеңейе түсті. Осы білімдер кейініректе алғашқы тұрмыс тарихын зерттеудің көзі де болды. Араб географтары Шығыс Европа мен Азия халықтарының сипаттамасын құрастырды. XIII ғасырдағы орта азия халықтары туралы тамаша деректертер географ Чан-Чуньнің сапар жазбаларынды сақталған. Сауда байланыстарын орнату үшін Шығысқа аттанған саяхатшылар (Плано Корпини, Рубрук, Мерко Поло және басқалары) европалықтардык Шығыс халықтарымен таныстығын кеңейте түсті.

      Европада  этнография білідердің қорланып жиналуындаға нағыз төнкеріс  ХV ғасыр ұлы  география жаналықтар ашылған көздерден  басталады.

      XVIIІ  – ғасырдың өзінде-ақ шотланд философ Адам Фергюсон (1723-1816 жж.) өзінің “Азаматтық қоғам” тарихы очеркінде 1767 жылы белгілі дәрежеде этнографиялық мариалда құрып адам мәдениеті дамуының жалпы концепциясын жасауға тірісті. 
 

3-тақырып

      Алғашқы тұрмыс тарихы ғылымының шығуы.

      Қарастырылатын  мәселелер:

1. Алғашқы тұрмыс тарихының маркстiк концепциясының  жасалуы.
2. ХIХ ғасырдың аяғында 20 ғасырда алғашқы тұрмыс тарихының дамуы.
3. СССР да алғашқы тұрмыс тарихының ғылымы.                                                                                                                                                                                  

 

Пайдаланатын  әдебиеттер:

1. Першиц А.Н., Монгайт А.Л., Алексеев В.П. История первобитного общества. Высшая школа 1982 г.
2. Алексеев В.П. Перешиц А.Н. История первобытного общества. Высшая школа 1990 г.
3. Энгельс Ф. Роль труда в процессе превращения обезьяны в человека. К. Маркс, Ф. Энгельс. Сочинение том 20
4. Бромлей Ю.В. Этнос и этнография .М., 1973

 

 Алғашкы тұрмыс қоғамын зерттеуде бұрын  аталып та өткен көрнекті американ ғалымы Льюиус Генри Морганның (1818 - 1881 жж.) аса маңызды еңбегі бар. Ол өзінің ілімін «Көне қоғам» деген еңбекте (1877 ж.) неғұрлым толық баяндаған; сондай-аң Морганның «Туысқандық және қасиет системасы» (1870 ж.) және «Американ жергілікті халыктарының үйлері және үй іші тіршілігі» (1881 ж.) деген еңбектерінің маңызы зор болды. Онын қорытындылары этнографиядан, археологиядан, әрі жер шарының барлық бөліктерінің тарихынан көптеген фактілерге негізделді, бірақ солтүстік америка үндістер ирокездеріндегі коғамдық қатыкастарды Морганнын зерттеуі мен ирокез руының реконструкаиясы ерекше  маңызға ие  болды.

      Морган  ілімінің негізіне адамзат пен оның мәдениеттнің прогрессивті дамуының тутастық принципі алынған, бірақ басқа эволюционистерден айырмашылығы, Морган әрқашан да дәйекті болмағанымен бұл прогрестің себептерін қоғам дамуының материалдық жағдайларыны деп білді, бұл ол жасаған алғаш тұрмыс тарихының дәуірленуінен керінеді. Морган идеализмнен толык қол үзеалмайды (ол, мәселен, меншіктіктің емес, «меншіктік идеясының» дамуы болып жатады деп санады), бірақ оның ақырғы қорытындылары стихиялық материалистік қорытынды еді. Морған алғашқы тұрмыстық қауымдык, құрылыстың негізгі ұясы ең арғы аналық формадан ал кейінгі әкелік формаға карай дамыған ру екендігін көрсетті. Ол алғашқы тұрмыстық қоғамның экономикасы қауымдық меншікке негізделгенін және коллективизмнің бұл принципі алғашқы тұрмыс халықтарынын, қоғамдық өмірінің, басқа жақтарын да, соның ішінде олардың семьялық некелік үйымдарының бастапқы формаларын да анықтағаны тапты.