Гендерлік саясат

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

   М.Х.ДУЛАТИ  АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

 

ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ,

«ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ» КАФЕДРАСЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: Гендерлік саясат – қазіргі заманның теңсіздік белгісі

 

 

 

Балтабаева Диана Ғабитханқызы ІІ курс, 5В072000-«Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы мамандығы»

 

Жетекшісі: Омирзакова Динара Дуйсеновна, аға оқытушы, саясаттану магистрі

       МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ.................................................................................................3

НЕГІЗГІ БӨЛІМ....................................................................................5

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................14

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ....................................15

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Гендерлік саясат – бұл жыныс белгілері бойынша дискриминацияны жою және эгалитарлы қоғамды қалыптастыру үшін жүзеге асырылатын саясат. Сондықтан гендерлік саясат ел дамуының басты бағыттарының бірі және оның кешенді модернизациясы болып табылады. Азаматтық қоғамның мемлекеттік құрылымдары мен ұйымдарының өзара ықпал етуінің кешенді механизмін құру гендерлік саясатты және әйелдердің құқықтарын қорғау және халықаралық тәжірибемен алмасудың маңызды тұсы болып табылады. Ал гендерлік теңдік дегеніміз - бұл жынысына тәуелсіз қоғамның саяси, экономикалық, әлеуметтік, қоғамдық және мәдени саласына қатысу үшін өз мүмкіндіктерін еркін пайдалануға мүмкіндік тудыратын  ерлер мен әйелдердің тең құқықтық мәртебесі мен құқықтарын жүзеге асыруда теңдей мүмкіндіктер

Қазақстан Республикасындағы гендерлік саясаттың негізгі принциптері ерлер мен әйелдер үшін Қазақстан Республикасы Конституциясымен кепілдендірілген тең құқықты және бостандықты орнатады.

Аталған жобада қазіргі таңда Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан гендерлік саясаттың өзектілігі мен оның бізге қаншалықты қажет екендігі баяндалады. Жоғарыда аталған мәселелерді зерттеуде, төмендегідей мақсаттар қойылды:

- елімізде жүргізілетін гендерлік саясаттың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау;

-   гендерлік саясаттың қазақ ұлтының менталитетіне керағар және ұқсас тұстарын анықтау.

Аталған ғылыми жобаны жаңалығы : гендерлік саясаттың әйел адамдарға  барлық салаларына қатысуды  және тең қол жетімділікті қаншалықты қамтамасыз ететіндігі анықталынды. Әйелдер мен ерлердің қоғамдағы ролі мен атқаратын қызметтерінің ара-жігі айқындалды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Тәуелсіздік алғанымызға 25 жылдан астам уақыт болса да еліміздің жаһандық саясатта шеберлік танытып, халық пен ел абыройын еселеуде көптеген жерлерде жеңіске жетіп, үлгі-өнеге көрсетіп жүргенін дөңгеленген дүниенің барлық сырынан хабардар мемлекеттер жақсы біледі. Сондықтан да әлем елдерінің алдындағы оң саяси имиджімізді бұдан да мықтырақ ету үшін демократиялық қағидаттарға негізделген гендерлік саясаттың арнасын кеңейтуіміз керек.

Қазақстанда гендерлік саясат жүргізу жөніндегі жұмысты Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия үйлестіреді. Оның негізгі міндеті отбасына, әйелдер мен ерлердің теңдігіне қатысты кешенді мемлекеттік саясатты іске асыру болып табылады.

Мемлекеттік гендерлік саясат базалық гендерлік заңдарға және Мемлекет басшысының Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясына (бұдан әрі – Стратегия) сәйкес жүзеге асырылды. Онда Мыңжылдық даму мақсаттары мен Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы Конвенцияның қағидаларына сай Қазақстан үшін гендерлік индикаторлар анықталған. Олар мемлекеттік органдар әзірлейтін бес жылдық мерзімге арналған аумақтарды дамыту бағдарламалары мен стратегиялық жоспарларына енгізіледі.

Гендерлік саясат ретінде Еуропа елдері феминизімді жүргізді, оның соңы демографиялық дағдарысқа апарды  деген пікір бар. Жалпы, мұндай қауіп бізге де төніп тұр деу қате. Кеңестік кезеңде бізде бала туу мәселесі дұрыс жүйеде болған, кейін экономикалық қожырауға ұшырағанда бұл жағы өте төмендеп, соңғы 2-3 жылда оның деңгейі қайта көтеріліп келе жатыр.

Қазақстан Республикасының «Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктері туралы» Заңында ер мен әйелдің мынандай тең құқықтары мен мүмкіндіктері келтірілген:

• жыныстардың теңдігін қамтамасыз етудің құқықтық базасын қалыптастыру, осы бағыт бойынша Қазақстан Республикасының заңнамаларын жетілдіру және дамыту;
• мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік құқықтық актілерге, мемлекеттік және салалық бағдарламаларға гендерлік сараптама жүргізу;
• ерлер мен әйелдердің гендерлік теңдігіне қол жеткізуге және жыныстық дискриминацияны жоюға бағытталған мемлекеттік мақсаттық бағдарламаларды өңдеу, қабылдау және жүзеге асыру;
• ерлер мен әйелдердің тең құқықтық мәдениетіне тәрбиелеу және насихаттау, жыныстық белгілері бойынша дискриминацияға бағытталған ақпараттардан, насихат және үгіттерден қоғамды қорғау шараларын қабылдау;
• мамандық бойынша жұмыстарға ерлер мен әйелдердің теңдей қатысуын ынталандырушы шараларды қабылдау және т.б.

2003 жылдың 27 қарашасында  біздің гендерлік саясаттың негізгі  бағыттарын анықтаған ҚР-ның гендерлік  саясатының Тұжырымдамасы бекітілді:

• саяси салада ер мен әйелдің қатысуының тең қолжетімділігі;
• әйелдерге зорлық-зомбылық көрсетумен күресу;
• кәсіпкерлікті дамытуға тең қолжетімділік;
• әйелдердің экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ету;
• қызметте теңдей және әділ көтерілу;
• отбасыда құқық және міндеттерді жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай жасау.

Демократияның бір белгісі – гендерлік теңдік. Яғни,  әйелдерді түрлі ауыртпалықтан босатып, 100 % теңдік ала алмай жүрген, әйелдер үшін еркіндік беру деген сөз.  

 2006 – 2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік стратегиямызда еркектердің түйткілді мәселелері де қамтылған:

1. Еркектердің орташа өмір сүру жасы әйелдерден әлдеқайда төмен. Орта есеппен әйелдер 72 жыл өмір сүрсе, еркектердікі одан 11 жасқа төмен.
2. Бірінші көтерілген мәселені зерттеп, оны дұрыс  шешуді қолға алмай, біз демографиялық мәселені шешпейміз. Әйел қаншама бала тууға дайын болғанмен, еркектердің оған қабілеті болмаса (артынан ұрпақ қалдыруға, отбасын толық қамтамасыз етуге т.б.) нәтиже болмасы анық нәрсе.

Демек, еркектердің өмір жасының төмен болу себептерін саралап көрелік:

• Олар еңбектің ауыр түрімен айналысқандықтан;
• Билік басында жұмыс істеп, жүйке жүйесінің тозуынан. Әлемдік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтеріне сүйенсек, еркектер арасында көбіне жүрек – қантамырлары (инфаркт, миокард, инсульт т.б), жүйке жүйесі аурулары (невроз, психоз т.б), жыныстық аурулар (белсіздік, простатит т.б) алдыңғы қатарда. Өкінішке орай мұндай жағдай біздің мемлекетте де белең алып отыр.
• өмірдің қиын проблемаларын шеше алмай нашақорлыққа, ішімдікке үйір келуі.

     Мысалы, былтырғы  жылы Қазақстан Республикасының  Мемлекеттік хатшысы Гүлшара  Әбдіқалыкованың төрағалық етуімен  ҚР Президенті жанындағы Әйелдер  істері және отбасылық-демографиялық  саясат жөніндегі ұлттық комиссияның  кезекті отырысында мемлекет  басшысының «Нұрлы жол – болашаққа  бастар жол» атты Жолдауын  іске асыру аясында ел экономикасының индустриялық-инновациялық дамуына қатысу белсенділігін арттыру мәселелері қаралды. Ұлттық экономика, Инвестициялар және даму министрліктері басшылары өз сөздерінде индустрияландыру бағдарламасының бірінші бесжылдығында 770 жоба іске қосылғанын атап өтті. Бұл жобаларға 63 мың адам тартылса, оның 18 мыңы (29%) – әйелдер. Тұтастай алғанда, әйелдердің еліміздегі ІЖӨ-ге қосқан үлесі шамамен 40% болады.

     Г.Әбдіқалықова  әйелдердің ел экономикасындағы  санын арттырудың маңызына тоқталып, Халықаралық валюталық қор сарапшыларының  сөзімен айтқанда, «Еңбек нарығында  әйелдер барынша көп араласқан  сайын, әлемдік ІЖӨ мейлінше өсетінін, бірқатар елдерде нәзік жандылар  қауымы экономиканың өсуін 30%-ға  жеделдете алатынын» атап көрсетті.

     Статистикалық  деректер арқылы еліміздегі халық  санының 2016 жылғы жағдайы бойынша  көрсеткіштер төмендегідей

 

Жынысы бойынша халық саны

жыл басына, мың адам

	Барлық халық	Соныңішінде		Барлықхалыққапайызбен		1000 ергешаққандакелетінәйелдер
		әйелдер	ерлер	әйелдер	ерлер
2012	16673,1	8631,8	8041,3	51,77	48,23	1073
2013	16909,8	8750,9	8158,9	51,75	48,25	1073
2014	17 160,8	8 876,0	8 284,8	51,72	48,28	1 071
2015	17 417,7	9 003,2	8 414,5	51,69	48,31	1 070
2016	17 670,6	9 128,1	8 542,5	51,66	48,34	1 069

 

 

 

 

 

 

Қазақстан халқының жыныс-жас құрылымы

2016 жылғы1 қаңтарға, мың адам

Жас топтары бойынша әйелдер мен ерлер

 

Жасы, жылдар	2015			2016
	әйелдер	ерлер	1000 ерге шаққанда келетін әйелдер	әйелдер	ерлер	1000 ерге шаққанда келетін әйелдер
Барлығы	9 003 150	8 414523	1070	9 128 098	8 542 481	1 069
0-4	914 597	967447	945	929 009	983 694	944
5-9	758 125	801593	946	801 740	847 444	946
10-14	580 093	609722	951	600 822	632 966	949
15	106 091	111656	950	109 517	114 157	959
16	109 254	114596	953	105 934	111 496	950
17	110 518	114796	963	109 162	114 508	953
18	118 984	123984	960	110 414	114 662	963
19	126 530	131785	960	118 941	123 820	961
15-19	571377	596817	957	553 968	578 643	957
20	135 966	141 532	961	126 482	131 600	961
21	139 500	144 919	963	135 897	141 331	962
22	147 031	151 110	973	139 455	144 702	964
23	154 640	154 677	1000	146 887	150 875	974
24	165 126	161 536	1022	154 491	154 429	1 000
20-24	742 263	753 774	985	703 212	722 937	973
25	166 566	163 033	1022	165 034	161 324	1 023
26	170 386	164 726	1034	166 440	162 719	1 023
27	166 583	163 619	1018	170 216	164 336	1 036
28	162 842	160 330	1016	166 395	163 128	1 020
29	154 705	150 541	1028	162 489	159 844	1 017
25-29	821082	802249	1023	830 574	811 351	1 024
30	148987	147789	1008	154 328	150 103	1 028
30-34	688 617	677 145	1017	708 367	694 413	1 020
35-39	617 809	591 841	1044	626 950	604 262	1 038
40-44	583 453	544 535	1071	587 245	545 608	1 076
45-49	541 160	491 608	1101	544 032	498 332	1 092
50-54	567 060	496 711	1142	559 203	488 413	1 145
55-59	474 228	385 861	1229	501 591	412 793	1 215
60-64	376 435	274 495	1371	384 549	282 838	1 360
65-69	253 158	166 644	1519	290 415	189 404	1 533
70-74	178 996	101 631	1761	153 968	89 055	1 729
75-79	195 383	98 266	1988	207 919	103 577	2 007
80-84	78 843	33 742	2337	80 757	34 437	2 345
85+	60 471	20 442	2958	63 777	22 314	2 858

 

Статистикалық деректер арқылы еліміздегі гендерлік теңдіктің 2016 жылғы жағдайы бойынша бірқатар маңызды көрсеткіштеріне тоқталайық.

Республикада әйелдердің жалпы саны (9,1 млн.адам) ерлердің санынан (8,5 млн.адам) шамалы асады және 1000 ер адамға 1069 әйелден келеді. Дегенмен, соңғы жылдары жыл сайын туылатын ер балалардың саны қыз балалардың санынан артып түсіп отырғандығы көңіл аудартады (100 қыз балаға 105 ер баладан келеді). Халықтың жыныс-жас құрылымын қараған кезде (графикті қарау), тепе-теңсіздік 20-24 жастан асқаннан кейін басталатыны байқалады. Бұл жерде ерлердің саны едәуір төмендей түсетіндігін көреміз. Міне, осындай факторлар нәтижесінде қазіргі уақытта әйелдер арасында орташа жас 33-ті, ал ерлер арасында 30 жасты құрап отыр.

 

Мамандық топтары бойынша студенттердігендерлік аспектіде бөлу

 

Кестеде көрсетіліп тұрғандай ЖОО-да оқитын білімгерлер саны бойынша да әйелдер көш бастап тұр, әсіресе білім беру, денсаулық сақтау және гуманитарлық ғылымдар мамандықтары бойынша.

Осы «Гендерлік саясат» «Әйел теңдігі» мәселесі қайдан шықты? Батыста ХІХ ғасырдың орта шеңіне дейін әйелді адам құрлы көрмеген. Өйткені, өз діндеріндегі сенім бойынша Адам Атаға тыйым салған жемісті жегізіп, бүкіл адам баласын жұмақтан шығарған, олардың жер бетіндегі барша күнәларына себепкер болған Хауа ана болғандықтан  батыс әйелдерді лағынеттеп, оларды жек көрген. Міне, осы қорлыққа намыстанған әйелдер, еркектердің алдында тұқырмаудың жолын қарастырып, «феминизм», «әйел теңдігі» деген ұғымдар мен ұрандарды шығарды. Ал, бізге оның түкке де керегі жоқ еді. Біз әрдайым әйел баласын, ананы қадір тұтып, құрметтей білген елміз. Батыс бүгінде мұның зардабын тартудай-ақ тартып отыр.Иә, «менің еркектен қай жерім кем, өзімді өзім асырай аламын, еркектің маған қажеті шамалы, тіпті, мына ғылым дамыған заманда еркексіз-ақ балалы бола аламын» деп желігіп  жүрген әйелдер де кездеседі. Мысалы, төменде көрсетілген кестеде экономикалық тұрғыдан белсенді және енжар халықтың жынысы туралы 2015 жылғы статистика көрсеткіштері мынадай:

2015 жылы экономикалық  тұрғыдан белсенді және енжар  халықтың жынысы бойынша саны

	15 және одан жоғары  жастағы халық
	барлығы	оныңішінде
		әйелдер	ерлер
Экономикалықтұрғыданбелсендіхалық, мыңадам	9074,9	4430,7	4644,2
Экономикалықбелсенділікдеңгейі, пайызбен	71,1	65,8	77,2
Жұмыспенқамтылғанхалық, мыңадам	8623,8	4177,8	4446,0
Жұмыспенқамтылудеңгейі, пайызбен	95,0	94,3	95,7
Жалдамалықызметкерлер, мыңадам	6294,9	3105,9	3188,9
жұмыспенқамтылғанхалықсанындағыүлесі, пайызбен	73,0	74,3	71,7
Өзбетіншежұмыспенқамтылғандар, мыңадам	2328,9	1071,9	1257,0
жұмыспенқамтылғанхалықсанындағыүлесі, пайызбен	27,0	25,7	28,3
Жұмыссызхалық, мыңадам	451,1	252,9	198,2
Жұмыссыздықдеңгейі, пайызбен	5,0	5,7	4,3
Ұзақмерзімдіжұмыссыздықдеңгейі, пайызбен	2,4	3,1	1,8
Экономикалықтұрғыданенжархалық, мыңадам	3680,1	2306,3	1373,8
Экономикалықенжарлықдеңгейі (әрекетсіздік), пайызбен	28,9	34,2	22,8