Шпаргалка по "Истории Беларуси"

Вопрос 15.

  +15. Эвалюцыя дзяржаунага ладу ВКЛ(ад адзинауладдзя да саслоуна прадстауничай манархии)

  Дзярж. лад Вкл пры Альгердзе,Гедымине и Витауце(1316-1430) уяуляу сабоу неабмежаваную манархию-уладу аднаго кирауника у дзярж. Яго ўлада нiчым i нiкiм не абмяжоўвалася. На ім замыкалiся ўсе функцыi кiравання дзяржавай.Абавязки: абарона краины, выданне законау, распараджэнне дзярж. казной, прызначэнне на дзярж. пасады, ажыцяуленне дыплам. адносин, абъяуленне ваины и миру. У 1413 г. паводле Гарадзельскай унии- саюз памиж ВКЛ и Польшчай- У Вкл уводзиуся администрацыйны падзел- дзяленне тэр. дзярж. на частки для больш зручнага киравання ёю: княствы падзялялися на ваяводствы, ваяв. на паветы(стараста), пав. на воласци(войты). Спатрэбiлася ўтварэнне спецыяльных пасад. З цягам часу на ўсе больш ці менш важныя дзярж. пасады маглі прызначацца толькі феадалы-шляхцічы хрысціянскай веры і ўраджэнцы ВКЛ. Дзяржаўная пасада разглядалася як сродак атрымання даходаў, таму буйныя феадалы займалі адразу некалькі пасад.

   Пры Аляксандры Каз. (1492-1506)  улада абмяж. Радай-спачатку тольки дарадчым, а потым заканадаучым и распарадчым органам дзярж. улады у ВКЛ. “Паны-рада”.У яе склад уваходзяць паны и выш. служб. асобы: канцлер, ваяводы, маршалки, гетман, падскарби-загадчык дзярж. скарбу и инш. З-за частых ад'ездаў Казiмiра, рада адасобилася у сам. и незалежны ад вяликага князя орган улады. Пачала выконваць функцыi вярхоўнай улады.

   У к 15 ст. други выш орган-  агульны (вальны) сойм.На соймах  вырашалися пыт. аб вайне и  миры, аб падатках и законах,  аб выбранни вял. князя.

   Поўнае юрыдычнае замацаванне ролi гаспадарскай рады як дзяр-жаўнага органа зафiксавалi прывiлеi Аляксандра Казiмiравiча ад 1492 i Жыгiмонта Старога ад 1506 гг. З канца ХV да сярэдзіны ХVI ст. канчаткова зацвердзiўся яе склад: усе ваяводы i старасты, валынскi мар-шалак, канцлер i падканцлер, гетман, маршалак земскi i дворны, падскарбi. З духоўных асоб у лік паны-рады ўваходзілі толькі 4 біскупы.

    На пачатку ХVI ст. ясна вызначылiся i паўнамоцтвы рады. Яна вяла дыпламатычныя  адносины дзяржавы, займалася абаронай i фiнансавымi пытаннямi, а таксама  справамi шляхецтва, кантралявала  раздачу земляў і выконвала  шэраг судовых функцый. Дзяржаўныя  пасады займаліся толькi з ведама  паноў-радных. Ні адзін дакумент  не мог уступіць у сілу без  дзяржаўнай пячаткі, якая захоўвалася  ў канцлера, і без яго подпісу. Iм жа належала i права выбару  вялiкага князя.

    Таким чынам адбылося абмежаванне  улады князя за кошт пашырэння  роли феад.. Адзинауладдзе пераутвараецца  у саслоуна-прадстауничую манархию. Роля рады и сойму становицца  вышэй за ролю вял. князя.  Ён заставауся першай асобай  аднак ужо не быу самауладцам  и падпарадкоувауся воли паноу-рады. 
 

Вопрос16. Асабливасци развицця к-ры бел. зямель у  складзе ВКЛ у 14-16 чт.

стр.71-79

Працэс  фарміравання бел. народнасці заняў  дастаткова працяглы пер-яд і адбываўся  пад уплывам геагр.-клім, сац-эканам,палітычных, царкоўна-рэлігійных фактараў, а таксама  агульнаеўрапейскіх этнічных тэндэнцый. Вытоки фарм. бел. народнасци звязаны  перш за усё з засяленнем пэунай тэр. Тэр.,на якой фарм. бел. нар. укл. земли, дзе у 8-9 ст. склалися абъяднанни плямён усх. славян:…

У працэссе зас. славянскими плям. адб. асимиляцыя(слав. балтау).У вынику склалися перадумовы фарм. бел. нар.

  Народнасць-гист. супольнасць людзей, якая скл. на аснове агульнай  тэр., мовы, к-ры, агульнасци гасп. жыцця.  Нар. прых. на змену роду и  племю. Працэс складвання нар.  садзейничае паяуленню адзинай  мовы, самасвядомасци, умацаванню дзяржаунасци. Складв. бел. нар. праходзила у  13-16 ст.

Паходжанне  назвы “Белая Русь”. 1) геаграф. фактар: белы колер-усход 2)нас. насила белае палатнянае адзенне, светлыя валасы, белы твар. 3)религийнае станов.: белая-праваслауная “чыстая” 4)знешнепал. абставины: частка Б., якая не была зах. ни крыж. ни татарами заставалася вольнай. назва“Белая Русь(БР)” узникла у 12 ст. и адн. да Уладзимира-суздальскага княства, потым(12-15) да зямель ПН-УСХ Руси, з 16 ст. да Усх. ч. Б.У 14-15 ст. жыхары Б вылучыли сябе сярод иншых народау ВКЛ.(“беларусцы”-Паддзвинне и Паддняпруе(Виц и Маг вобл.), лицвины-Верхняе Панямонне (Гродн. вобл.), палешуки-Палессе(Брэс. и Гом. вобл.)).

  Продки бел. прытрымливался язычництва  да 10-11.Пасля уваходжання бел зямель  у склад ВКЛ праваслауе было  пануючай верай да Крэускага  пагаднення 1385 г.У сяр. и др. п. 15 ст Казимир и Аляксандр патцвердзили  ураунаванне у маёмасных правах  праваслаунай и каталицкай царквы.

   Разв. дойлидства у 14-15 ст звязана  з палитычными абставинами жыцця  ВКЛ, якия патрабавали абарончыя  збудаванни. Будавалася шэраг замкау, якия у ЗахЕур. архитэктуры называюцца  замки-кастэли и належаць Раманскаму  стюлю (масиунасць, суровасць, крэпасныя  рысы, паукруглая арка). Самым стар. и буйным зъяул. Навагрудски  замак. Значным помникам бел.  абарончай архитэктуры зъяул.  Гродз. замак (Буд. пач. у  11 ст.; Витаут-замак з канструкцыяй  маста.)У царкоуным буд. 14-15 ст. на  змену раманскаму прыходзиць  гатычны(востраканечныя вежы, вузкия  вокны, стральчатыя арки). Прыклад-касцёл  Троицы у в.Ишкалдзь у 1472 г.);ук.15-пач.16 ст. перабуд. у храм-крэпасць Сафийский  сабор у Полацку; 1407г-падобная  у в.Сынковичы Свята-Михайлауская  царква).

   Прыкладам жывапису зъяуляюцца  фрэски-росписы вадзяными фарбами  па свежай тынкоуцы на сюжэты  Новага запавету, и абразы. У14-15 ст. у касцёлах зъяуляюцца драуляныя,  размаляваныя розными фарбами  скульптуры.(Ранни помник-“Распяцце”). З 14 ст. шырокае распаусюджваецца  кафля-керамичная плитка.

  Выдатными узорами книжнай справы  зъяул. рукап. Лаурышаускае и  Друцкае Евангелли 14 ст., Жыровицкае 15 ст., якия змяшчаюць минияцюры-  невяликия малюнки. У 15 ст. разв. летаписанне.У гэты час у 16 ст. жыу гуманист, першадрукар и  асветник Францыск Скарына,Ягоо  паслядоуниками личацца С.Будны(у  1562 выдау першую на Б старабеларускую  друкаваную книгу “Катэхизис, а  т.с. “Апрауданне грэшнага чал.  перад Богам””). Прадстауником лацинамоускай  паэзии зъяул. Микола Гусоуски  “Песня пра зубра”.

   Систэма адукацыи на Б уключала  пачатковыя школы пры прав. брацтвах  и пратэстанцких зборах, школы  пры каталицких ордэнах францысканцау,  бернардзинцау, аугусцинцау, езуицкия  калегиумы. У 1579 г езуицкая  акадэмия- найстар. навуч. установа  на тэр. Б и Литвы, якая  мела университэцки статус. 

Вопрос17. Канфесийная ситуацыя на бел землях у 14-16 ст.Рэфармацыя и контррэфармацыя.Брэсцкая царкоуна-рэлигийная уния 

Крэуская  уния 14 жниуня 1385 г.Иснаванне 2 канфесий.

Праваслаунай  веры прытрымливалися у 16 ст. Усхславянскае  нас.(беларусы, украинцы), катал. пашыралася и замацоувала свае пазицыи на бел. землях. Пасля Люблинскай унии 1569 г. прав. страчвае сваё вядучае становишча.

   У к. 16-пач. 17 ст. узникаюць брацтвы-нац.-рэл.  арганизацыи праваслаунага нас.З  др. пал 16. паяуляюцца езуиты- члены  таварыства Исуса Хрыста,праз  пашырэнне асветы имкнулися замацаваць  пазицыи каталицкай ц. Заснаваныя  ими школы пераутваралися у  калегиумаы, якия давали высоки  узр. адук. у параунанни з пач.  школами пры брацтвах. Шляхта  имкнулаяс да атрымання вышэйшай  адукацыи у Цэнтр. и Зах.  Еур., адкуль пачали праникаць  идэи Рэфармацыи.

Рэфармацыя-шыроки грам.-пал. рух, накирав. супраць усеуладдзя кат. ц. Прыхильники выступали за рэфармаванне кат.ц., за богаслужэнне на роднай мове, выказали пратэст супраць  царквы як буйнога землеуласн и пышных кат. набажэнствау, адмауляли неабходнасць царквы як пасрэдника памиж Богам  и людзьми.

Найбольш  адметным прадстауником рэф. руху, якога  наз. “бацькам Рэфармацыи у ВКЛ”, стаупрадстауник  магнацкага роду Микалай Радзивил Чорны(пра  яго паданне). Вынікам рэфармацыі стала стварэнне з пачатку 16 ст. шэрагу пратэстанцкіх цэркваў, якія адасобіліся ад каталіцтва. У ВКЛ  у 16 ст. з усих пратэстанцких плыняу найбольшае распаусюджванне атрымау  кальвинизм.  (нельга прымусиць верыць чал. у ш-н, кожны чал валодае  права на свабоду сумлення(веры)-идэя Марцина Лютэра). Чорны садзейничау  заснаванню друкарни у Нясвижы. Тут  С.Будны выдау книгу “Катэхизис”. Ён личыу што у адносинах памиж  верникам и Богам не павинна стаяць царква, а галоуным для их зъяул. вера у Бога, а не пакланенне яму  у касцёле. Хуткае распаўсюджванне  пратэстантызму  разгарнула рэлигийна-пал. рух супраць Рэфармацыи-контррэфарм. Гал. удзельники-езуиты. У першую чаргу  яна была накіравана на ўмацаванне пазіцый каталітызму ў свеце. Трэба адзначыць, што ўплыў Контррэфармацыі  адчуваўся ва ўсім свеце. Найбольш вядомымі негатыўнымі праявамі яе ажыццяўлення сталі: бязлітасная дзейнасць судоў  інквізіцыі ў Іспаніі, а таксама  Варфаламееўская ноч у Францыі(23-24жніўня 1582 г.), калі былі забіты тысячы французскіх  пратэстантаў(гугенотаў).

  Наступленне каталицтва У РП  васобилася у закл. у 1596 г Берасцейскай  царкоунай унии, якая абъяднала  правасл. и катал. у адзиную  грэка-каталицкую(унияцкую). У 1439 на  Фларэнтыйским саборы такая уния  была абвешчана, але не была  падтрымана з боку правасл.  нас.Прычыны утв.: *прав.ц.:спроба  дабицца узвышэння и вярнуць  былую моц, для гэтага умовай  было захоув. правасл. царк. абрады. *кат. ц.: имненне атрымаць перамогу  над првасл. и пашырыць сваю  веру,умовай было прызнаць вяршэнства  папы рымскага.

   У 1595 г папа у Ватыкане урачыста  абвясциу унию прав. и кат. царквы. Папа Рымски прызнавауся кирауником. Адным з арганизатарау стау  епискап Ипаций Пацей. Падрыхтоука  унии доужылася з 1590-1596(падр. 8 варыянтау тэкстау унии).У к  16-пач 17 ст унияцтва як новая  рэл. нярэдка навязвалася гвалтоуна:  прамус. зачын. правасл. ц. и  школы, выкарыстанне польскай  замест старабелар. мовы.З др. боку  прав. царкоуники настроивали прахажан  супраць унии.Выник: ун. не абъядноувала, а разъядн. нас. ВКЛ. Пад к  17 ст каля ¾ нас. были униятами. Берасц. уния была ликвид. на Б  у 1839 шляхам узъяднання униятау  з правасл, адрадз. у Зах Б  у 1920-ыя иснавала да 1940. 

19.Люблинская  уния. Утварэнне Рэчы  Паспалітай.Эвалюцыя  форм дзяржаунага  и са-пал. ладу  на бел землях.

У 1562 г. пад Віцебскам адбыўся сойм. Яго удзельнікі звярнуліся да караля і вялікага князя літоўскага з  просьбай збіраць агульны з палякамі сойм, на якім сумесна выбіраць караля, вырашаць пытанні абароны дзяржавы, а таксама карыстацца аднолькавымі правамі. Імкненне шляхты ВКЛ, у тым  ліку і беларускай, да больш цеснага  збліжэння з Польшчай выклікала  сур`ёзную заклапочанасць трымаючых  уладу буйных феадалаў. Аднак ім не ўдалося змяніць прапольскі настрой  шляхты: пытанне заключэння уніі было прадвызначана. 10 студзеня 1569 г. пачаўся  Люблінскі сейм, які працягваўся  амаль 6 месяцаў.Так сама склаліся спрыяльныя знешнія ўмовы распачатку Любл унии. У 1558 г. Расія пачала вайну з Лівонскім ордэнам. ВКЛ было ўцягнута ў гэтую вайну. Вайна выцягнула са скарбу ўсе сродкі, патрабаваўся саюзнік. Позірк быў кінуты на захад, таму што княства мела значны вопыт сужыцця з Польшчай.

Кожны з бакоў уносіў свае прапановы, якія не прымаліся супрацьлеглым бокам. Калі паслы Вялікага княства ўбачылі  пагрозу гвалтоўнага заключэння уніі на непрымальных для іх умовах, яны 1 сакавіка 1569 г. пакінулі Люблін. Тады скарыстаўшы цяжкае знешнепалітычнае становішча княства Польша дабіліся ад Жыгімонта Аўгуста выдання  указаў аб далучэнні да Каралеўства  Польскага Падляшша, Валыні, Падолля  і Кіеўшчыны. Тэр-рыя княства звузілася  да межаў Беларусі і Літвы. Пры  гэтым на значнай іх частцы гаспадарыла  маскоўскае войска. У такіх умовах прадстаўнікі ВКЛ зноў вымушаны былі сесць за стол перагавораў. 1 ліпеня 1569 г. быў падпісаны акт Люблінскай уніі. Згодна з ёй, ВКЛ і Польшча злучаліся ў адзін дзяржаўны арганізм – Рэч Паспалітую на чале з адным выбарным гаспадаром. Абранне павінна было адбывацца ў Варшаве, а каранацыя—у Кракаве. Абранне вялікага князя літоўскага спынялася, хаця тытул “вялікі князь літоўскі і рускі” і назва “Вялікае княства Літоўскае” захоўваліся. Спадчыннае права на княства перадавалася Польшчы. Вышэйшым яе органам абвяшчаўся агульны сейм, які мог збірацца толькі на тэр-рыі Польшчы. Асобных соймаў як для каралеўства, так і для ВКЛ не прадугледжвалася. Выбіраўся адзіны манарх. Незалежна ад месца пражывання дазвалялася свабоднае набыццё зямельнай уласнасці на ўсёй тэр-рыі Рэчы Паспалітай. 

+20. Сац-экан развиццё  бел зямель у  др пал 16-18 ст.

Напярэдадні Люблінскай уніі на Беларусі пражывала 1 800 тыс. жахароў, якія па свайму сацыяльна-эканамічнаму становішчу адносіліся да чатырох саслоўяў: шляхты, сялян, мяшчан, духавенства. Шяхецкае саслоўе дзялілася на групоўкі паводле  сваёй эканамічнай моцы. Найбольш буйнымі былі магнаты. Самай шматлікай была група дробнай шляхты. Ніжэйшым пластом была пешая шляхта,якая не мела сялянских гаспадарак.