Шпаргалка по "Истории Беларуси"

    Пашырэнню письменнасци садзейничали  рэлигийна-асветницкия дзеячы.Напрыклад, Прадслава, унучка Усяслава Чарадзея, даведаушыся аб намеры бацьки выдаць яе замуж,у 12 лет збегла з дому у жаночы манастыр, дзе атрымала имя Ефрасиня.Яна заснавала жаночы и муж. манастыры, дзе пераписвалися царкоуныя книги.Для маладых жанч. яна адкрыла школу.Першая жанчына якую царква абвясцила святой.Турауски епискап Кирыла замуравауся у манастырскай вежы (стаупе у некальки паверхау) и жыу пустэльникам-у изаляцыи ад иншых людзей. Ён писау «словы»-звароты да верникау,малитвы-споведзи, аповесци-прытчы, якия маюць х-р павучанняу.Яго яшчэ пры жыцци празвали «Залатавустам». 

Вопрос11. Сацыяльна-эканамичныя и палитычныя перадумовы утварэння ВКЛ . Роля усходнеславянских зямель у працэссе дзяржаунага будауництва.

Перадумовы  утварэння стр.42,43,44,45.

Працэс  утварэння ВКЛ быў працяглым  і складаным. Ён адбываўся больш  за стагоддзе – з другой чвэрці ХІІІ па трэцюю чвэрць XIV ст. Аб’яднанне праходзіла рознымі шляхамі: на аснове пагадненняў паміж мясцовай палітычнай элітай і літоўскімі князямі, шляхам дынастычных шлюбаў, у некаторых  выпадках – шляхам захопу. 

Вопрос12.Сацыяльна-эканамичнае  развиццё бел зямель у складе Вкл у 14-16 ст.

Дзярж. лад Вкл пры Альгердзе,Гедымине и Витауце(1316-1430) уяуляу сабоу неабмежаваную манархию.Абавязки: абарона краины, выданне законау, распараджэнне дзярж. казной, прызначэнне на дзярж. пасады, ажыцяуленне дыплам. адносин, абъяуленне ваины и миру. Пры Аляксандры Каз. (1492-1506)  улада абмяж. Радай. У яе склад уваходзяць паны и выш. служб. асобы: канцлер, ваяводы, маршалки, гетман, падскарби-загадчык дзярж. скарбу и инш. У к 15 ст. други выш орган- агульны сойм. Таким чынам адбылося абмежаванне улады. Адзинауладдзе пераутварылася у саслоуна-прадстауничую манархию. Пры Казимиры(1440-1492) на доуги час усталявауся мир. Магчымасць заняцца уладкаваннем унутраннага жыцця.

  Гаспадарчае жыццё характарызавалася  иснаваннем и пэуными суадносинами  памиж розными саслоуями- групы  нас, якия мели свае спадчыныя  правы и абавязки.Аснову эканамічнага развіцця ВКЛ у 13-16 ст. складала с/г. Асноўным сродкам вытворчасці з`яўлялася зямля, якая належыла дзяржаве, свецкім феадалам і царкве. Вярхоўным уласнікам зямлі з`яўляўся вялікі князь. На працягу гэтага перыяду адбываўся працэс запрыгоньвання сялян.(Прывілей Казіміра(1447г.),якім абмяжоўваліся сял. пераходы з дзяржаўных на прыватнаўласніцкія землі). Наступны этап – судзебнік(1468 г.),и гэта азначала юрыдычнае афармленнне запрыгоньвання сялян. У 1557 г. Жыгімонт ІІ Аўгуст у сваіх уладаннях правёў аграрную рэформу”Валочная памера”.Уся зямля падзялялася на роуныя надзелы, валоки(21,3 га). Вынік рэформы: фальваркава-паншчынная сістэма гаспадарання. Гэты від заснаваны на працы сялян. Фальварак быў арыентаваны на рынак. За адзінку вымярэння зямлі і ў той жа час за адзінку падаткаабкладання прымалася валока. Лепшая зямля адводзілася пад гаспадарскі двор(фальварак). З гэтага часу сяляне падзял. на 2 катэгорыі(цяглых і асадных). Цяглыя сяляне павінны былі сваім інвентаром і цяглом(раб. жывёлай) апрацоўваць фальварковую зямлю. Іх асноўная павіннасць – паншчына. Асадныя павінны былі плаціць у залежнасці ад якасці зямлі ад 66 да 106 коп літоўскіх грошаў. Усе астатнія павіннасці яны выконвалі ў тых самых памерах як і цяглыя. Ва ўсходніх ваяводствах рэформа не праводзілася, бо была дрэнная глеба. Менавіта з гэтага перыяду ўсходняя частка Беларусі пачала адставаць ад заходняй у развіцці сельск. гаспадаркі(пачатак развіцця капіталістычных адносін). Зараз уся зямля, маёмасць сялян і самі сяляне сталі ўласнасцю феадала ці дзяржавы ў залежнасці ад таго, на чыёй зямлі яны сядзелі. Прынятыя ў хуткім часе Статуты ВКЛ 1566 і 1588 гг. устанавілі спачатку 10-, а потым 20-гадовы тэрмін вышуку беглых сялян і вяртання іх гаспадарам. Гэта азначала канчатковае юрыдычнае афармленне прыгоннага права на Беларусі і ва ўсім ВКЛ.

  У ХІV – ХVІ стст. назіраўся  значны рост гарадоў і гарадскога  насельніцтва. Гарады былі цэнтрамі  рамяства і гандлю. Па памерах  яны адрозніваліся, большая частка  з іх былі невялікія. Найбольш  буйнымі гарадамі на тэрыторыі  Беларусі ў гэты час былі  Вільня, Полацк, Магілёў, Віцебск,  Мінск, Брэст, Гародня, Слуцк,  Новагародак. Павялічваліся і  паселішчы гарадскога тыпу –  мястэчкі. Гарады і мястэчкі ўзнікалі  як на дзяржаўных, так і на  прыватнаўласніцкіх землях. Мястэчкі  ў асноўным належалі феадалам. Каля 40% усіх гарадоў былі прыватнаўласніцкімі Жыхары гэтых гарадоў неслі феадальныя павіннасці на карысць свайго гаспадара. Разам з прыватнаўласніцкімі былі і дзяржаўныя, ці велікакняжацкія гарады. Іх насельніцтва лічылася асабіста вольным. З канца 14 ст. дзярж. улада ў ВКЛ пайшла на дараванне гарадам магдэбургскага права,або права на самакіраванне.Паводле яго гараджане вызвалялися ад феадальнай залежнасци и стварали свій орган улады – магістрат, а таксама суд, а рамесники- свае рамесныя абъяднанни.Магистрат зъяуляуся выбарным органам гарадскога самакиравання. Ён складаўся з Рады, якую выбирали сами гаражане і лавы-орган па судовых справах. На чале Рады стаяў войт, як правіла, прызначаны вялім князем, и бурмистр. Месцам знаходжання Рады ў гарадах былі пабудаваныя для гэтай мэты будынкі – ратушы. Сярод жыхароў гарадоў большасць (каля 80%) складалі беларусы. Акрамя таго тут жылі рускія, украінцы, літоўцы, палякі, яўрэі, немцы, татары. Большую частку насельніцтва складалі рамеснікі і гандляры. Жыхары гарадоў і мястэчак называліся мяшчанамі. У ХІV – ХVІ стст. развіваўся ўнутраны і знешні гандаль на беларускіх землях. Таргі і кірмашы сталі атрыбутам гаспадарчай дзейнасці гарадоў і мястэчак. Такімі былі асноўныя асаблівасці сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі ў ХІV – ХVІ стст. Мацнела феадальная залежнасць сялян ад феадалаў. Ішоў працэс іх асабістага запрыгоньвання. Цэнтрамі культурнага жыцця, развіцця рамёстваў і гандлю станавіліся гарады. Узрастала іх роля ў эканоміцы Беларусі 

Вопрос13.Цэнтрализатарская палитыка и умацаванне уладывяликих князёу литоуских.Крэуская уния

  У к. 13 ст. пры Вицени (1293-1316)удалося  дасягнуць адзинства дзяржавы. Аб’яднанне праходзіла рознымі шляхамі: на аснове пагадненняў паміж мясцовай палітычнай элітай і літоўскімі князямі, шляхам дынастычных шлюбаў, у некаторых выпадках – шляхам захопу. Пры Гед. увайшла большая частка сучасных бел. зямель.Прынцып яго дзярж. жыцця: «Не рушыць даунины, не уводзиць навизны». Ён азн. паважливыя адн. да зям. уладанняу феад. и захав. гист. традыцый, пераемнасць у палит.и грам. жыцци.

  Умацаванне адзинауладдзя пры  Гедзимине(1316-1347). Уся яго дзейнасць  была накиравана на далейшае  умацаванне Вкл и пашыр. яго  тэр. 1323- сталица Вильня. Ён упершыню  ўвёў тытул “вялікі князь літоўцаў  і рускіх”. Пал. разв. пассля  яго смерци звязана з дзейнасцю  яго стар. сына Альгерда(1345-1377).Ён  пашырыу межы ВКЛ.

       У ліку першых, хто павёў барацьбу за цэнтраліза-цыю вялікакняскай улады, быў Ягайла (1377-1392). Прызначэнне яго вялікім князем пасля смерці Альгерда выклікала незадавальненне яго зводнага брата - Андрэя, які княжыў у Полацку. У 1381 г. супраць Ягайлы выступіў Кейстут і прымусіў яго адрачыся ад трона. Толькі на наступны год Ягайлу з дапамогай крыжакоў удалося аднавіць уладу. Яг. асцярагауся саперництва Кейст. и Андр. за вяликакн. уладу, бо  Ягайлу як вялiкага князя не прызнау. Яг. запрасиу Кейстута разам з яго сынам Витаутам ў Крэўскі замак. Тут К. быў задушаны, Вітаўту удалося уцячы. У выніку дынастычная барацьба ўскладніла праблему цэнтралізацыі дзяржаўнай улады. У той самы час кандыдатура Ягайлы стала сур'ёзна разглядацца ў якасці прэтэндэнта на польскі трон. У 1382 г. пасля смерці караля  яго спадкаемцам заставалася непоунагад. дачка Ядзвига. Яг. имкнууся замацаваць сваю великакняж. ул. у ВКЛ и различвау на падтрымку Польскага кар. Так сама, знеш. небяс. з боку крыжакоу рабила неабх. зближэнне ВКЛ и Польшчы. 14 жнiўня 1385 г. было закл. Крэускае пагадненне. Адной з умоу стала каб Яг.(36 лет) ажаниуся з Ядвигай(13 лет).Яшчэ павинен прыняць каталицкую веру и ахрысциць у катал. Литву. И дагавор абавязваў вялікага князя «назаўсёды далучыць свае Лiтоўскiя i Рускiя землi да каралеўства Польскага». Крэўская ўнiя была зацверджана ў 1386 г. пасля каталіцкага хры-шчэння Ягайлы, яго шлюбу з Ядзвiгай i урачыстай каранацыi у Кракаве. Ён набываў імя Ўладзіслаў. Ён выдау прывилей-грам., якая надавала дадатк. правы и вольн. феад. катал. веравызн. и не распаусюджвалася на правасл. феад.

Княжанне  Вит. звязана з имкненнем захаваць дзярж. самаст. Вкл. Барацьба супраць  акаталичвання. У выніку 4 жніўня 1392 г. у Востраве, што непадалёк ад Лiды, паміж варагаваўшымі бакамі было падпiсана пагадненне. ВКЛ было гарантавана адасобленае дзяржаўнае існаванне, але ў саюзе з Польшчай і пад верхаўладдзем польскага  караля. Ягайла прызнаў Вітаўта вялікім  князем літоўскім (1392 – 1430). Витаут спрабавау  разарв. васальныя адн. з Яг. Адстаяўшы  незалежнасць ВКЛ, Вітаўт разам з  тым вымушаны быў згадзіцца на пашырэнне каталіцкага ўплыву. У 1413 г. Вітаўт і Ягайла падпісалі Гарадзельскую  унію, якая, з аднаго боку, юрыдычна аформіла палітычную самастойнасць  ВКЛ (але найвышэйшым князем літоўскім  па-ранейшаму заставаўся польскі  кароль Ягайла), а з другога, пашырыла правы каталіцкай  шляхты. У Вкл  уводзиуся администрацыйны падзел- дзяленне тэр. дзярж. на частки. Так  Гарадзельскі прывілей яшчэ больш паглыбіў раскол у грамадстве, што вылілася пасля смерці Вітаўта ў грамадзянскую  вайну 1432 – 1436 гг. У ходзе яе адбыуся  распад на дзве дзяржавы: Вялікае княства  Літоўскае на чале з Жыгімонтам Кейстутавічам  і Вялікае княства Рускае на чале са Свідрыгайлам Альгердавічам.

  Абранне  новым кіраўніком дзяржавы 13-гадовага  Казіміра Ягелончыка (1440-1492) здавалася  кампрамісным варыянтам, тым больш,  што праз 4 гады яму была прапанавана  і польская карона. Палітычнай  стабілізацыі паспрыяў прывiлей,  выдадзены Казiмiрам у 1447 г., паводле  якога князi, паны i баяры ўсяго  ВКЛ, незалежна ад веравызнання, набывалі асабiстую недатыкальнасць,  мелі права самастойна судзіць  сялян і не выконвалі павiннасцей  на карысць дзяржавы.

  Такім  чынам, ураўнанне ўсёй шляхты  ў палітычных правах і іх  значнае пашырэнне прадухіляла  міжусобныя войны і спрыяла  цэнтралізацыі дзяржаўнага кіравання. 

Вопрос14.

У пач. 13 ст. на бел землях пач. барацьба з нямецкими рыцарами-крыж., якия, пашыраючы каталицкую веру, пачали захоп чужых тэр., так званы  нациск на Усход.Ствар. ордэн Мечаносцау(1202) и Тэутонски(к.12 ст.).У 1237 г. яны абъядн. и стварыли дзяржаву са сталицай у  Мальбарку.

  У 1331 г. пры Гедзимине адбылася  пераможная битва войска Вкл  з Тэут.орд. на рацэ Акмяне.

   Рашаючае знач. з праникненнем  крыжакоу на Усход мела Грунвальдская  битва.Галоунай падзеяй вайны  стала битва под Грунв. 15 липеня 1410 г.(Дуброуна на тэр. суч. Польшчы)  памиж абъяднаными силами польска-лит-бел  войска и Тэутонским ордэнам.  Войски ВКЛ налич. 40 харугвау-баявыя  атр. к-цю ад 60 да 600 копъяу.Капъё-баявая тройка:рыцар-вершник, збраяносяц-парабак и лучник.Узначалиу Витаут.Пол. кар. выст. 50 харугвау. Агульнае кираун. ажыцяуляу пол. кар. Ягайла. У абъядн. войску были харугвы з Украины, рус. дружына з Ноугарада, атрад з Чэхии пад кирауництвам Яна Жыжки и татарская конница. Па падликах войска наличвала каля 40 тыс. чал.

   Войска крыж. мела больш за 30 тыс.  воинау, у их было лепшае узбраенне.  Киравау магистр Ульрых Фон  Юнгинген. Битва пачалася з атаки  конница Витаута. Крыж. адыйшли  да бамбардау- гармат, што страляли  каменными ядрами.Аднак гэта не  спын. конницу Витаута. Тады крыж. кон. нанесла удар у адк.  и прымус. адступиць частку. Палки  Смаленскае кн. праяв. стойкасць, 2 з их потым злуч. з харугвами  польскага войска, якое перайшло  у наступленне.Войски саюзн. акружыли  рыцарау и нанесли рашучае  паражэнне.Паражэнне Тэут. орд. азначала  крах 200-гад. крыж. агрэсии у Еуропе. Перамога павысила аутарытэт  ВКЛ и Польшчы

З маскоускай дзяржавай

З другой паловы ХV ст. ускладніліся адносіны ВКЛ з Крымскім ханствам, якое ў 1480 г. заключыла антылітоўскі саюз з  Вялікім княствам Маскоўскім. З канца ХV ст. адбываецца канфлікт з Вялікім княствам Маскоўкім. Масква прад’яўляла прэтэнзіі не толькі на тыя рускія княствы, якія пакуль яшчэ заставаліся самастойнымі, але і на землі ВКЛ, населеныя праваслаўным, рускім па тагачаснай тэрміналогіі, насельніцтвам. Акрамя таго, пачынаючы з канца ХV ст., маскоўскі вялікі князь Іван ІІІ абвясціў сябе абаронцам інтарэсаў праваслаўнага насельніцтва ВКЛ, умешваючыся тым самым ва ўнутраныя справы заходняга суседа. А з 1492 па 1494 г. доўжылася ўжо першая маскоўска-літоўская вайна. У выніку яе да Маскоўскай дзяржавы адышлі Вяземскае княства і землі ў вярхоўях Акі. ВКЛ адмовілася ад прэтэнзій на Пскоў, Ноўгарад, Цвер. Мірная дамова 1494 г. была замацавана шлюбам вялікага князя Аляксандра з Аленай, дачкой вялікага князя маскоўскага Івана ІІІ. У 1500 г. пачалася чарговая маскоўска-літоўская вайна, якая доўжылася да 1503 г., калі было абвешчана 6-гадовае перамір’е і вызначаны новыя межы паміж дзяржавамі. Да Масквы адышла прыкладна трэцяя частка тэрыторыі ВКЛ з 19 буйнымі гарадамі, у т. л. Гомелем, Бранскам, Чарнігавам, Ноўгарад-Северскім, Старадубам і г.д.

    Пры Жыгімонце Старым войны з Маскоўскай дзяржавай аднавіліся. Вайна 1507 – 1508 гг. нікому не прынесла поспеху (ВКЛ вярнула толькі Любеч і пяць смаленскіх валасцей) і скончылася т. зв. “вечным мірам”, які доўжыўся толькі 4 гады. У 1512 г. вайна аднавілася. Яна цягнулася 10 гадоў. У ходзе яе 31 ліпеня 1514 г. быў страчаны Смаленск, а 8 верасня 1514 г. адбылася знакамітая бітва пад Оршай, у якой гетман ВКЛ князь Канстанцін Астрожскі дашчэнту разбіў больш чым удвая пераважаючае маскоўскае войска. У 1522 г. было падпісана 5-гадовае перамір’е, па ўмовах якога Смаленская зямля засталася за Масквой, шматлікі “маскоўскі палон” – за ВКЛ. Але мір так і не быў падпісаны з-за спрэчак наконт Смаленска. Таму перамір’е было прадоўжана ў 1527 і 1532 гг. У 1534 г. пачалася чарговая вайна, якая доўжылася да 1537 г., калі было падпісана 5-гадовае перамір’е, якое затым працягвалася ў 1542 і 1548 гг. (да 1562 г.). У выніку яе ВКЛ вярнула Гомель, аднак страціла шэраг тэрыторый на поўначы. У сярэдзіне ХVІ ст. ВКЛ сустрэлася з дамаганнямі Івана ІV ужо на сучасныя беларускія і ўкраінскія землі. Гэта сведчыла аб пагрозе існаванню ВКЛ. З 1559 г. ВКЛ аказалася ўцягнутым у чарговы ваенны канфлікт, які меў самыя страшныя наступствы для яго далейшага лёсу. Барацьба гэта прывяла да значных тэрыторыяльных страт і прымушала ВКЛ шукаць лепшага паразумення са сваім партнёрам па уніі – Польшчай.