Контрольная работа по "Гісторыя дзяржавы і права Беларусі"

     Вышэйшы суд (у яго склад  уваходзіў старшыня і 11 членаў) скла-          даўся  з трох аддзяленняў: асобай  падсуднасці, крымінальнага і  гра-мадзянскага аддзяленняў. Па  першай інстанцыі Вышэйшы суд  раз-         глядаў  крымінальныя і грамадзянскія  справы, аднесеныя да яго пад-         суднасці, а таксама з'яўляўся судом касацыйнай і нагляднай інстан-                  цыі для ўсіх народных судоў рэспублікі  [2, c.233].

     Вышэйшы касацыйны суд (складаўся  са старшыні і двух членаў)      з'яўляўся касацыйнай і нагляднай  інстанцыяй па справах, разгледжаных  Вышэйшым судом. Яго рашэнні  былі канчатковымі і маглі  быць ад-                     менены толькі Прэзідыумам ЦВК БССР. Такім чынам, рэформа ўво-                         дзіла   адзіную   сістэму   судовых   органаў   [2, c.233].

     У красавіку 1923 г. была праведзена новая рэформа. Згодна з Па- лажэннем аб судовым ладзе, зацверджаным у сакавіку 1923 г. ІІ се-             сіяй ЦВК БССР IV склікання, з 15 красавіка 1923 г. стваралася трох-       звенная сістэма судовых органаў: народны суд, Вышэйшы суд і Вяр-        хоўны суд. Апошні быў утвораны замест Вышэйшага касацыйнага               суда. А для рашэння арганізацыйных пытанняў дзейнасці народных            судоў і тлумачэння заканадаўства быў створаны таксама Пленум Вы-шэйшага суда  [4, c.213].

     З 1 жніўня 1924 г. уводзіцца новае палажэнне аб судовым ладзе             БССР, у якім быў улічаны новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны         паддзел рэспублікі (былі ўведзены акругі). З 1 кастрычніка 1925 г.         замест Вышэйшага суда сталі дзейнічаць акружныя суды ў Мінску,    Віцебску, Магілёве, Бабруйску і Мазыры з функцыямі быўшага Вы-    шэйшага суда. Аднак у сувязі з новай адміністрацыйна-тэрытарыяль-                 най рэформай (знікненне акруговага дзялення) у 1930 г. адбываецца         чарговая рэарганізацыя судовых органаў, у выніку якой ліквідуюцца акруговыя суды, уводзіцца двухзвенная судовая сістэма, пашыраюцца функцыі народных судоў, якія сталі разглядаць усе грамадзянскія і крымінальныя справы, апрача падсудных Вярхоўнаму суду, таварысц-       кім, сельскім і местачковым судам.

     Змены ў судовай сістэме рэспублікі  замацавала новае Палажэн-                      не аб судовым ладзе БССР, якое  пачало дзейнічаць з 1 мая 1931 г.                  У ім былі вызначаны асноўныя  задачы судоў: падаўленне супраціў-        лення класавага ворага, умацаванне  грамадска-працоўнай дысцып-                ліны, пільная ахова сацыялістычнай уласнасці. Справы аб крадзяжах сацыялістычнай маёмасці суды павінны былі разглядаць у першую              чаргу і ў максімальна кароткія тэрміны. Варта адзначыць, што ў                        гэты час адбываецца ўзмацненне рэпрэсіўнай дзейнасці судовых і пазасудовых   органаў [4, c.214].

     У 1934 г. у Вярхоўным судзе БССР ствараецца спецыяльная су-             довая калегія па разгляду спраў аб дзяржаўных злачынствах, рас-        следаваных органамі НКУС, за выключэннем спраў аб здрадзе Ра-          дзіме, шпіянажы, тэроры, дыверсіях, узрывах, падпалках, гэта зна-           чыць той асноўнай катэгорыі спраў, па якіх ажыццяўляліся масавыя              рэпрэсіі і якія знаходзіліся ў падсуднасці вайсковых трыбуналаў. Для разгляду спраў дадзенай катэгорыі ў тым жа 1934 г. у сістэме НКУС ствараюцца  пазасудовыя органы -  ,,двойкі” і ,,тройкі” [2, c.233 – 234].

     Згодна Канстытуцыі БССР 1937 г. судовая сістэма рэспублікі ўклю-          чала народныя, акруговыя суды і Вярхоўны суд БССР. Народныя                     суды выбіраліся грамадзянамі раёна на 3 гады, акруговыя суды           выбіраліся акруговымі Саветамі на 5 гадоў, а Вярхоўны суд вы-            біраўся Вярхоўным саветам на 5 гадоў і здзяйсняў надзор за дзей-          насцю ўсіх судовых органаў рэспублікі. Па Канстытуцыі таксама прадугледжвалася ажыццяўленне правасуддзя ,,спецыяльнымі судамі, ствараемымі   па   пастанове   Вярхоўнага   Савета   СССР” [5, c.79].

     У лютым 1938 г. у БССР было  ўведзена абласное дзяленне,                          у сувязі з чым ствараюцца абласныя суды. Па сутнасці, судовая сіс-              тэма БССР ствараецца на падставе агульнасаюзнага Закона аб судо-                       вым  ладзе СССР, саюзных і аўтаномных рэспублік, які быў пры-               няты 16 жніўня 1938 г. Асноўным нізавым звяном судовай сістэмы             Беларусі па-ранейшаму заставаўся народны суд, які дзейнічаў на тэ-     рыторыі раёна ці горада ў якасці суда першай інстанцыі па асноў-                най катэгорыі грамадзянскіх і крымінальных спраў. У абласных су-             дах дзейнічалі калегіі па крымінальных і грамадзянскіх справах. У касацыйным парадку яны разглядалі скаргі, пратэсты на прыгаворы,               рашэнні і вызначэнні народных судоў. Абласны суд з’яўляўся і су-               дом першай інстанцыі па справах, аднесеных да яго падсуднасці. Па           закону абласны суд выбіраўся сесіяй абласнога Савета дэпутатаў         працоўных. У Вярхоўным судзе былі скасаваны спецыяльная калегія,       прэзідыум і пленум. Вярхоўны  суд БССР  у складзе калегій па кры-мінальных і грамадзянскіх справах з’яўляўся судом касацыйнай ін-          станцыі на рашэнні і прыгаворы абласных судоў, а таксама судом           нагляднай інстанцыі, які разглядаў справы, па якіх прыгаворы і             рашэнні ўступілі ў законную сілу. Вярхоўны суд быў адначасова і          органам, які ажыццяўляў кантроль за дзейнасцю ўсіх судоў БССР.

     Вярхоўны суд, а таксама абласныя  суды, былі вызвалены ад               функцый судовага кіравання. Яны  адносіліся да кампетэнцыі Нар-           камата юстыцыі і створаных  у той час абласных упраўленняў              юстыцыі   [2, с.234].

     Шмат дэкрэтаў і палажэнняў  было замацавана ў той час,  на пад-          ставе якіх была створана судовая  сістэма БССР, асноўным жа явіўся              Закон аб судовым ладзе СССР, саюзных і аўтаномных рэспублік.                     Але не толькі гэта паспрыяла станаўленню судовых органаў, а                 таксама тэрытарыяльнае дзяленне рэспублікі, якое некалькі разоў             змянялася за гэты перыяд і ўносіла свой штрых у развіццё судовай            сістэмы   Беларусі.

3. Развіццё права Беларускай ССР.

     Пасля ўзнаўлення БССР права рэспублікі заставалася тыаовым са-     вецкім. У гэты перыяд яно было прызвана ўмацоўваць савецкую              ўладу дзяржавы пралетарыяту. У аднаўленчы перыяд (1921 – 1925 гг.)      заканадаўства рэспублікі перш за ўсё было накіравана на аднаўленне разбуранай працяглымі войнамі народнай гаспадаркі, на ўмацаванне        савецкіх органаў улады і стварэнне належнага савецкага дзяржаў-                  нага апарата. На тэрыторыі Беларусі першапачаткова дзейнічалі пра-         вавыя акты РСФСР. Аднак па меры ўмацавання дзяржаўнага апара-               та рэспублікі ўсё актыўней пачынаюць працаваць заканадаўчыя ор-          ганы БССР (Усебеларускі з’езд Саветаў, ЦВК і СНК). У гэты перыяд           разам з прамым дзеяннем нарматыўных актаў РСФСР часам у не-        каторых з іх мелася агаворка, што іх дзеянне пашыраецца і на тэры-      торыю іншых савецкіх рэспублік, такімі заканадаўчымі актамі былі:             Крымінальны кодэкс РСФСР, які быў уведзены ў дзеянне на тэрыторыі рэспублікі пастановай Прэзідыума ЦВК БССР з 1 ліпеня 1922 г.,                        з 15 ліпеня 1922 г. уводзіцца ў дзеянне Крымінальна-працэсуальны        кодэкс РСФСР, 30 кастрычніка 1922 г. – Кодэкс законаў аб працы.                      З 1 сакавіка 1923 г. на тэрыторыі БССР афіцыйна быў уведзены    Грамадзянскі кодэкс РСФСР, а 1 верасня 1923 г. ЦВК БССР распаў-               сюдзіў на Беларусі дзеянне Грамадзянскага працэсуальнага кодэкса         РСФСР. Пры гэтым неабходна адзначыць, што ўведзеныя ў дзеянне            кодэксы   РСФСР сталі   лічыцца кодэксамі   БССР [2, c.216 – 217].

     У далейшым заканадаўства РСФСР аказвала істотны ўплыў на            развіццё заканадаўства рэспублікі. Заканадаўчая дзейнасць вышэй-             шых органаў улады БССР паступова актывізуецца. Прымаецца шмат  уласных нарматыўных актаў, хоць заканадаўчага вопыту ў БССР                            было яшчэ мала. Усебеларускі з’езд Саветаў, ЦВК і СНК БССР з                    першых гадоў свайго функцыянавання надавалі вялікую ўвагу раз-                  віццю айчыннай законатворчасці, актыўна праводзілі работу па рас-працоўцы і прыняццю ўласных нарматыўных актаў. Так, ЦВК БССР               у красавіку 1921 г. прыняў пастанову аб пераходзе да харчпадатку                               і аб дазволе свабоднага абмену сельскагаспадарчай прадукцыяй у                         БССР; у жніўні 1921 г. СНК БССР выдаў пастанову ,,Аб правядзенні            гандлю”, у адпаведнасці з якой усім грамадзянам рэспублікі, якім             споўнілася 16 гадоў, дазвалялася весці гандаль прадуктамі сельскай гаспадаркі, саматужнай і фабрычнай вытворчасці, за выключэннем прадметаў дзяржаўнай манаполіі, лік якіх быў зведзены да міні-                              муму [2, c.217 – 218].

     29 сакавіка 1923 г. на падставе расійскіх заканадаўчых актаў                      ЦВК БССР прыняў Зямельны кодэкс БССР, які быў уведзены ў дзеян-                             не з 15 красавіка 1923 г. У Кодэксе рэгуляваліся пытанні землека-            рыстання, землеўладкавання і парадку разгляду зямельных спрэчак,                а таксама казалася аб тым, што зямля аб’яўлена выключна дзяр-             жаўнай уласнасцю. Пашырэнне тэрыторыі БССР патрабавала ўніфі-          кацыі зямельнага заканадаўства, бо на далучанай тэрыторыі пра-               цягваў дзейнічаць Зямельны кодэкс РСФСР. Таму 1 красавіка 1925 г. Прэзідыум ЦВК БССР увёў у дзеянне на ўсёй тэрыторыі рэспублікі             новы Зямельны кодэкс БССР, які ў асноўным грунтаваўся на пала-       жэннях  Зямельнага  кодэкса  1923 г.  [4, c.193 – 194].

     У 1924 г. у БССР былі ўстаноўлены  адзіныя арганізацыйна-пра-              вавыя формы вядзення лясной  гаспадаркі, якая адыгрывала важную             ролю ў эканоміцы рэспублікі. Прыняты СНК БССР Лясны кодэкс             БССР быў уведзены ў дзеянне з 1 жніўня 1924 г. У Кодэксе рэгла-         ментаваўся адзіны лясны фонд БССР і адзначалася, што ўсе лясы                         і зямельныя плошчы, прызначаныя для гадоўлі драўніны, з’яўляюцца дзяржаўнай уласнасцю. Таксама закон замацаваў кіраванне лясамі і                         іх  карыстанне [4, c.194].

     У канцы 20 – пачатку 30-х гг. ХХ ст. БССР мела ужо ўласны           заканадаўчы вопыт. У сувязі з хутка змяняючыміся ўмовамі са-             цыяльна-эканамічнага жыцця ў рэспубліцы абнаўляецца папярэдняе за-канадаўства, прымаюцца новыя нарматыўныя акты: Папраўча-працоў-           ны кодэкс БССР (1926 г.), Кодэкс законаў аб шлюбе, сям’і і апецы            (1927 г.), Водна-міліярацыйны  кодэкс  (1927 г.), новы  Кодэкс  аб  працы      (1929 г.). Апрача таго, прымаюцца шматлікія дэкрэты і пастановы                   ЦВК і СНК БССР па ўсіх накірунках грамадскага і гаспадарчага                    жыцця рэспублікі   [2, c.219].    

     Развіццё ўсіх галінаў права БССР гэтага перыяду ішло ў кан-                  тэксце цвёрдага дзяржаўнага кіраўніцтва рэгуляваннем прававых ад-           носінаў з боку СССР. Гэта было адлюстравана і ў галіне грама-         дзянскага права. У ёй рэгуляванне адносінаў уласнасці было накі-                   равана перш за ўсё на развіццё і ўмацаванне дзяржаўнай формы        ўласнасці. Нарматыўныя прававыя акты БССР на падставе агульна-        саюзнага заканадаўства дапаўнялі і развівалі асноўныя палажэнні гра-мадзянскага заканадаўства, якія знайшлі адлюстраванне ў Грамадзян-        скім кодэксе 1923 г. Дзяржаўная ўласнасць атрымала абсалютную іс-               кавую абарону. ГК 1923 г. замацаваў агульнае правіла неадчужаль             насці дзяржаўных прадпрыемстваў ва ўласнасць прыватных асоб, ад-             нак у адпаведнасці з накірункамі НЭПу пастановай ЦВК і СНК БССР                  ад 31 студзеня 1925 г. было дазволена адчужэнне нядзеючых прад-прыемстваў. Захоўваючы за дзяржавай асноўныя пазіцыі ва ўсіх            галінах народнай гаспадаркі, грамадзянскае заканадаўства дазваляла     развіццё кааператыўнай уласнасці і дапускала ў вядомых межах пры-   ватнагаспадарчую дзейнасць. У 1926 г. было ліквідавана абмежаване              памеру маёмасці, якая магла пераходзіць у парадку наследавання і            дарэння. У канцы 20-х гг. назіраецца тэндэнцыя ліквідацыя прыват-                  ных прамысловых і гандлёвых арганізацый. У гэтай сувязі ўносяцца   значныя змяненні ў Грамадзянскі кодэкс БССР. Акрамя дзяржаўнай і кааператыўна-калгаснай формаў уласнасці, закон рэгламентаваў аса-        бістую ўласнасць грамадзян. Да яе адносіліся працоўныя прыбыткі,               жылы дом, прадметы асабістага спажывання, якія маглі быць пера-           даны   ў   спадчыну,   што   замацоўвалася   заканадаўча. 

     Усталяваны Грамадзянскім працэсуалным кодэксам БССР 1923 г. парадак выканання правасуддзя па грамадзянсікх справах вызначыў       актыўны ўдзел органаў суда і пракуратуры ў разглядзе грамадзян-                    ска-прававых спрэчак. Закон перш за ўсё абараняў інтарэсы дзяр-                   жавы, хоць клапаціўся і аб пэўных маёмасных інтарэсах грамадзян.              Значныя змяненні і дапаўненні былі ўнесены ў ГПК пастановай ЦВК               і СНК БССР ад 2 лютага 1929 г. Так, быў замацаваны абавязак суддзі  разглядаць грамадзянскія справы ў адпаведнасці з законамі СССР,                 БССР і пастановамі мясцовых органаў улады, якія былі выдадзе-                         ны на падставе законаў. ГПК устанаўліваў магчымасць прымя-                      нення судамі ,,аналогіі права”. Гэта азначала, што суд не меў пра-                     ва адказваць у судавытворчасці з-за адсутнасці ці непаўнаты за-                       конаў. У пэўных выпадках суду дазвалялася права разгляду судо-                          вай справы пры няяўцы аднаго з бакоў. Такім чынам, справа ра-                        шалася на аснове агульных прынцыпаў савецкага заканадаўства і генеральнай   палітыкі   партыі  [2, c.221].