Осыған сәйкес Макаренко
алғаш рет "Болашақ жолдар
жүйесі” қағидасы педагогикаға
ұсынып, жан-жақты талданды.
"Алдында ешқандай
қуанышы болмаса, адам жарық
дүниеде тіршілік етіп жүре
алмайды. Адам өмірінің ең жақсы
аты-шулы қозғаушысы, ертеңгі қуаныш”,-деп
жазды Макаренко.
Балалар ұжымының дамуы,
Макаренко бойынша, әр уақытта да
жүріп отыруға тиісті, дамуды педагогикалық
ұжым бағыттап отырады, ал оның алға қозғалысының
өте тиімді жолдарын шығармашылықпен
іздестіреді.
Ұжымның өмір сүруінің
ең негізгі заңын Макаренко
ұжымның қозғалысы, өсуі және
дамуы деп атады.Оның пікірінше,
онсыз біздің қоғамның өміршең
бөлігі ретінде ұжымды елестету
мүмкін емес. Горький атындағы
колония мен Дзержинский атындағы
коммунадағы өзінің педагогикалық
тәжірибесінде осы ережені қатаң
сақтады, колонистер мен коммунарлардың
ұмтылысын және ешуақытта тоқтап
қалуға болмайтынын, әруақытта
алға жүріп отыру ептілігін
орынды тәрбиелеу, алға мақсат
қоя білу қабілеттілігі және
сол орындай білу.
Макаренко балалар
ұжымы өмірінде берік ұйымдасқан
активке ерекше мән берді, оны
педагогтың ең жақын тірегі
деп қарады. Ол колония тәрбиеленушілердің
ішінен актив ядросының бөлінуіне
қуанды, оның толығуына қуанды, оны
тәрбиелеу туралы қамқорлық жасады.
Колонистер өздерін
тең құқылы колонияның иегерлері
ретінде сезінді. Олар колониядағы
дербестіктен және белсенділіктен
қуаныш сезіміне бөленді, екінші
жағынан, тапсырылған іске деген
міндеттілік және жауапкершілік
сезімін кешірді.
Балалар ұжымын құруды,
оны тәрбиелеуде Макаренко жетекші
рольді педагогтар ұжымына арнады.
Педагогтар ұжымынсыз ол балалар
ұжымын тәрбиелеу және әрбір
жекеленген баладан ұжымшылдықты
тәрбиелеу мүмкін емес деп
есептеді.
Макаренконың педагогикалық
жүйесінде тәрбиенің қажеті факторы
еңбек болып табылады. Тәрбие
жұмысында еңбек негізгі элементтердің
бірі болуы қажет. Макаренконың
басқарған мекемелерніде тәрбиеленушілердің
еңбек іс-әрекеті үлкен орын
алды, ол әруақытта да дамып
және жетілдіріп отырылды.
Горький атындағы колонияда
ауылшаруашылығы еңбегінің ең
қрапайым түрлерінен бастап, негізінен
өз ұжымының негізгі қажеттілігі
үшін Макаренко одан кейін
тәрбиеленушілердің өкілді еңбегін
ұйымдастыруға көшті. Өзінің жоғары
түрін бұл еңбек іс-әрекеті
Дзержинский атындағы коммунада
қол жеткізді, онда тәрбиеленушілер
орта мектепте оқыды және жоғары
мамандықты еңбекті талап ететін
күрделі техникамен өндірісте
жұмыс істеді.
Макаренко еңбек тәрбиесі
туралы мәселелер бойынша құнды
ұсыныстар береді. Балалардың еңбек
әрекеті үрдісінде жұмысты бағдарлау,
жоспарлау ептілігін дамыту, уақытқа,
өндіріс құралдарына, материалдарға
ұқыпты қарау, жұмыстың жоғары
сапасына қол жеткізу.
Коммуна жағдайында
оқытуды өнімді еңбекпен ұштастырудың
нәтижелі тәжірибесін А.С.Макаренко
жалпы білім беретін мектептерде
қолдануды қиялдады.
Ұжым болу үшін топ
сапалы өзгерістердің әртүрлі
жолдарынан өтуі қажет. Бұл
жолды А.С.Макаренко бірнеше кезеңдерге
бөледі.
Бірінші кезең
– ұжымның қалыптасуы (алғашқы ұйымдасудың
сатысы). Бұл кезеңде ұжым ең алдымен педагогтың
тәрбиелік ықпалдарының мақсаты ретінде
қызмет атқарады, ұйымдасқан топты ұжымға
айналдыру, демек, әлеуметтік-психологиялық
қоғамдастық, онда оқушылардың қарым-қатынасы
олардың бірлескен қызметінің мазмұнымен,
оның мақсаттарымен, міндеттерімен, құндылықтарымен
анықталады.
Ұжымды ұйымдастырушы
– педагог, одан барлық талаптар
тарайды. Бірінші саты сол уақытта
аяқталған деп есептеледі, егер
ұжымда актив қалыптасып, жұмыс
істесе, тәрбиеленушілер жалпы мақсаттың,
жалпы іс-әрекеттің және жалпы
ұйымдастырудың негізінде топтасқан.
Екінші кезеңде
активтің ықпалы күшейеді. Актив педагогтың
талаптарын тек ғана қолдап қоймайды,
сонымен қатар өзі ұжым мүшелеріне талап
қояды. Екінші кезеңге тән ерекшелік ұжымның
құрылымының тұрақтауы. Ұжым бұл кезеңде
тұтас жүйе ретінде жұмыс жасайды, онда
өзін-өзі ұйымдастырудың және өзін-өзі
реттеудің механизмдері әрекет ете бастайды.
Ұжым өз мүшелерінен белгілі мінез-құлық
нормаларын талап етуге қабілетті, соған
байланысты талаптарының көлемі бірте-бірте
ұлғаяды. Сонымен, ұжымның дамуының екінші
кезеңінде жеке тұлғаның белгілі сапаларын
мақсатты тәрбиелеудің құралы ретінде
жұмыс істеді.
Бұл кезеңде педагогтың
негізгі мақсаты ұжымның мүмкіншіліктерін
ұжымның алдындағы міндеттерді
шешу үшін барынша пайдалану.
Практикалық тұрғыдан ұжым тәрбие
субъектісі ретінде өз дамуының
белгілі деңгейіне жетеді.
Бұл кезеңде ұжымның
дамуы қарама-қайшылықтарды жеңумен
байланысты: ұжым мен жеке оқушылардың
арасында; ұжымның алдағы талаптарының
дамуы; жалпы және дара перспективалардың
ара-қатынасы; Сондықтан да ұжымның
дамуында серпіліс, тоқтау, кері
кету болуы мүмкін.
Үшінші және одан
кейінгі кезеңдер ұжымның көркерімен,
шарықтауымен сипатталады. Бұл
кезеңдерде одан бұрынғы кезеңдермен
салыстырғанда айрықша сапаларымен
ерекшеленеді. Бұл кезеңнің даму
деңгейін көрсету үшін ұжым
мүшелерінің бір-біріне қойылатын
талаптарының деңгейі мен сипатын
көрсетсек те жеткілікті. Егер
ұжым дамудың осы сатысына
жеткен болса, онда ол тұтас
адамгершілік тұлғаны қалыптастырады.
Сондықтан да кейбір педагогтар
төртінші және одан кейінгі
кезеңдерді қарастырады. Бұл кезеңде
әрбір мектеп оқушысы өзіне-өзі
белгілі талаптарды қоя алады,
адамгершілік нормаларды орындау
оның қажеттілігі болып табылады,
тәрбие үрдісі өзін-өзі тәрбиелеу
үрдісіне ауысады.
"Біздің тәрбиенің міндеті
ұжымшылдықты тәрбиелеу болып табылады”,-деп
жазған кім?
Бұны А.С.Макаренко
жазған және оны «Менің педагогикалық
тәжірибемнің кейбір қорытындылары» атты
мақаласында жазады
Балалар ұжымының дамуы, Макаренко
айтуы бойынша....
әр уақытта да жүріп отыруға тиісті, дамуды
педагогикалық ұжым
бағыттап отырады, ал оның алға қозғалысының
өте тиімді жолдарын шығармашылықпен
іздестіреді деп айтқан болатынды.
Ата-ана беделі
туралы пікірі
А.С.Макаренко бала тәрбиесінде
үлкен орны бар отбасындағы ата-аналардың
жалған беделінің көптеген түрі бар
екендігін айтып өткен.Біз бұл
жерде жалған бедел түрлерінің он
шақтысын қарастырамыз.Жалған бедел
түрлерін терең қарастырып,оны түсіну
нақты беделдің қандай болу керек
екендігін тезірек түсінуге көмек
берер деп үміттенеміз.
- Басым болу беделі. Ең зиянды болмаса да ең қауіпті түрлерінің
бірі.Аталып отырған бедел
түрінен көбінесе әкелер жапа шегенді.Егер
үйде жүргенде үнемі қақылдап жүрсе,әрқашан
ашушаң болса,әр-ұсақ түйек үшін жау
жапқандай төбе шашы тік тұрса,керек-керек
еместігіне қарамай қолына таяқ немесебелдік
алса,баланың әр сұрағына дөрекі жауап
беріп отырса,бала кінәлі болған сайын
оны жазалап отырса,нағыз басым
болу беделі дегеніміз осы болады.
- Өзін қашықта ұстау беделі. Кейбір әкелер,сонымен қатар аналар балаларын тыңдату үшін өздерінбалаларынан алысырақ ұстап,олармен азырақ сөйлескен, яғни балалармен өз қарым қатынастарын бастықтар мен бастық қарамағындағы бағынышты адамдар сияқты қалыптастырған дұрыс деп есептейді,кейбіреулері тіпті сондай қарым-қатынасқа кәміл сенеді.
- Мемендік беделі. Өзін-өзі қашықтықта ұстау беделінің осы түрін ең зиянды деп есептеуге болады.Кейбір адамдар өз еңбектерін басқалардан жоғары деп есептеп,өздерін еңбегі ерен сіңген адамдар қатарына жатқызып,маңыздылығын басқан қадам сайын жұртқа әсіресе балаларына көрсетіп отыруға тырысады.Үйіне келгенде олар одан сайын кеудесін көтере түседі.Екі сөзінің бірінде өзінің артықшылықтарын айтады,басқа адамдарға менсінбей қарайды.Көп жағдайда осындай паң әкелердің балалары өз орталарында менмендік көрсете бастайды,өздерін басқа балалардан жоғары санап,кеудесін көтере бастайды.Достарының алдында айтатын екі сөзінің бірі:менің әкем - бастық,менің әкем – қолбасшы,менің әкем – атақты адам.
- Педанттық бедел. Бұл жағдайда ата-аналар балаларға назарын қатты аударады,балалармен көп жұмыс істейді,алайда олардың жұмыстары