Шпаргалка по "Химии"

stify">Гидроксиламин түссіз, улы,кристалдық зат. NH2OH=электрондық  жұпта донор болатын, сутектік байланыс түзетін, сумен кезкелген қатынаста араласатын,әлсіз негіз.Қышқылдармен гидроксиламмоний тұздарын түзеді.Мысалы:NH3OHCL,

NH3OHNO3. Гидроксиламмоний  тұздары суда еритін түссіз,кристалды  заттар.Гидроксиламин сілтілік ортада  күшті тотықсыздандырғыш болса,қышқылдық ортада тотықтырғыштық қасиет көрсетеді.NH2OH қыздырғанда диспропорцияланып ыдырайды.

3 NH2OH=H3N +N2+3H2O

Гидроксиламин органикалық тұздарда кең қолданылады.

Гидрозин.N2H4-азоттың сутекті қосылысының бірі,аммиактағы сутек толық тотықпаудан түзіледі.

2NH3+NaCIO=N2H4+NaCI+H2O

Гидразин-түссіз,түтінденіп тұратын, суда ерігіш сұйықтық.Суда ерігенде N2H5OH негізін түзеді.Қышқылдармен гидразин тұздарын түзеді,мыс:N2H5CI, N2 H6CI

Гидразин  улы зат,күшті тотықсыздандырғыш  ретінде реактивтік қозғағыштардың отыны ретінде пайдаланылады.

Азидсутек.NH3, бұлда азотпен сутектің қосылысының бірі,әлсіз қышқыл,ерітіндіде сутек және азот иондарына диссоциацияланады.Түссіз,өткір иісті, ұшқыш сұйық.Гидразинмен азотты қышқылды әрекеттестіріп алады.

N2H4+HNO3 =HN3+2H2O

Тұздары азид дп аталады, қышқылда, оның тұздары да өте қопарылғыш заттар,мыс:Pb(N3)2 қорғасын азиді детонатор жасауға қолданылады.тотықтырғыштық қасиеті:

HN3 +3HCI=NH4CI +N2 +CI2

Металдармен де тотықтыра реакцияласады:

Cu+3HN3 =Cu(N3)2 +N2 +H3N 

68-билет

Селен топшасы.Алтыншы негізгі топтың ішіндегі негізгі топша,оған селен,теллур және полоний жатады.Ең ауыры полоний радиоактивті элемент,химиялық жағынан аз зерттелген.Селен мен теллур біріне бірі ұқсас.Селен жаратылыста әжептеуір көп болғанымен, қорп болып жиналмай,аз мөлшерде сульфидтерімен PbS,Cu2S,AgS қоспа түрінде кездеседі.Темір колчеданын өртегенде шыққан күкірт диоксидін шаңнан тазалағанда, бұл қосылыстар сол шаң камераларында жиналады.Селенді негізінен сол шаінан алады.Селен алу үшін сол шаідарды азот қышқылымен не бертолле тұзымен әрекеттестіріп ішіндегі селенді селен қышқылына тотықтырады.Селен қышқылы тұз қышқылы қатысында селенді қышқылға тотықсыздананды.Селеннің аллотропиялық түрлері:кристалды селен сұр түсті,металдық жылтыры бар,морт омарылғыш затАморфты селен қызыл,қоңыр ұнтақ.

Теллур  сирек элементтердің  қатарына жатады,теллурды да селен сияқты қалдық шаңдардан алады,екеуі  көбіне бірдей кездеседі.Теллурдыңда  аморфты жылтыраған кристалдық түрі бар.Теллур жылуды электрді жақсы  өткізеді.Теллурсутек  және теллуридтер, күкіртпен селеннің осындай қосылыстарына өте ұқсас .

Полоний ақ жылтыр металл, сирек  элементтер өатарына жатады.Полонийдің екі  аллотропиялық түрі бар:α-тек төмен  температурада кездеседі,β-түрі жоғарғы температураға  сай.1-ші түрі куб  пішініндегі кристалдар,ал екінші түрі-ромбалық.Полоний изотоптарының ішіндегі маңыздысы α-бөлшектерін алу,а қолданылады.Полоний тұз қышқылымен әрекеттескенде қышқылдық қасиет көрсетеді.Po+2HCI=PoCI2+H2 

70-билет

Судың кермектігі. Табиғи суларда еріген күйде Ca мен Mgтұздары көп болса,ондай су кермексу деп аталады.Карбонаттық ,икарбонаттық емес кермектік деген болады.Карбонаттық кермектік суда еріген Ca(HCO3)2,Mg(HCO3)2болудан,карбонаттық емес кермектік сол металдардың хлоридтері мен сульфаттарынан болады.Қабылданған стандарт бойынша судың кермектігін 1литр судағы кальций,магний иондарының миллиграмм-эквивалент санымен өлшейді.Судың құрамындағы иондардың саны 4мг-экв\л болса ол  су жұмсақ су болады.8-12 мг-экв\л –кермекті, 12 мг-экв\л жоғары болса аса кермекті болады.Карбонаттық кермек суды қайнатса,ондағы еріген

Ca(HCO3)2= CaCo3+ CO2 +H2O

Дигидрокарбонат карбонатқа,ерімейтін тұзға айналып,су тұщиды,сондықтан карбонаттық кермектікті  уақытша кермектік,қайнатқанда болмайтын  кермектікті тұрақты кермектік  дейді.Кермек су технологиялық процестерге де,әрине ішуге де жарамайды,сондыұтан ондай суды алдын ала жұмсартады.Суды жұмсарту дегеніміз,кальций мен магнийдің концентрация сын кеміту, ол үшін оларды ерімейтін қосылыс құрамына аударады.Карбонаттық емес кермектікті кетіру үшін сода немесе сөндірілген әк қосып,еруі қиын қосылыстарға айналдырады.

CaSO2 +Na2CO3=CaCO3+Na2SO4

MgSO4 +Ca(OH)2=Mg(OH)2+CaSO4

 Қазіргі  кезде суды жұмсарту үшін катиондық  алмастыру әдісі қолданылады.Кермек  суды, суға ерімейтін қатты заттың  –катиониттің қабат қабаты арасымен өткізеді, ол құрамындағы натрий катионын судағы кальций мен магний катионына алмастырады. 

                                     72-билет                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Мыс топшасы.1-в тобы.Бірінші қосымша топқа-мыс,күміс және иалтын жатады.Бұл элементтер үлкен периодтардың тақ қатарында орналасқан.Мыс топшасындағы үш металда ауыр металдар,табиғатта бос күйінде кездесуіне байланысты өте ерте заманнан белгілі,мыстан басқа екеуі сирек, бытыраңқы металдар қатарына жатады.Үшеуініңде сыртында бір электрон болғандықтан бір валентті,бірақ сырттан екінші 18электронды қабат жаңа толған,әлі тұрақты күйге келмегендіктен кей электрондарын химиялық байланыс түзуге бере алады.Тотығу дәрежелері мынадай:Cu(+1),(+2),Ag(+1),Au(+1),(+3)

Металдардың кернеу қатарында мыс,күміс,алтын  сутектен кейңн тұр,электрондық  потенциалдары оң шама.Сол себепті сумен,тотықтырғыш емес бос металдар әрекеттеспейді,бірақ Cu,Ag концентрлі күкірт қышқылымен әрекеттеседі.Сонымен қатар 1-в тобының элементтерін тотықтырғыштармен лигандта(NH3,CN) әсерінен ерітіндіге көшіруге болады:

4Cu+8NH3* H2O +O2=4[Cu(NH3)]+4OH+6H2O

2Cu+4CN+2 H2O=2[Cu(CN)2]+H2+2OH

4Ag +8CN+2H2O+O2=4[Ag(CN)2]+4OH

Оттекпен  1-в тобының элементтері мынадай оксидтер түзеді:-Cu2O,CuO,Cu2O3;күміс-Ag2O;және(Ag¹Ag³)O2,Алтын-Au2O3.Алтынмен күміс оксидтері қыздырғанда оңай ыдырайды,алтындигидраты амфотерлік қасиет көрсетеді. 

74-билет

Лантаноидтар.Қосымша қатарға жазылған VI периодтыңлантаннан кейінгі 14 элементі  (58-71) қасиеті жағынан бірінен –бірі өте ұқсас, оның себебі бұл 14 элементтің сырттан бірінші және екінші қабаттарының электрондық құрылымы ұқсас, айырмашылығы тек үшінші қабаттарының 4f    5s 5p 5d  6s

Лантаноидтар  бірімен бірі өте ұқсас болады.Бұлардың қасиеттері периодты түрде өзгереді.Лантаноидтардың  қасиеттері біртіндеп өзгеруі-лантаноидтық жиырылу деп аталатын өзгеріс  арқылы түсіндіріледі.Жер қыртысында лантаноидтар едәуір таралған, құрамында лантаноидтар бар 250 минерал бар екен.Лантаноидтардың жер қыртысында ең көп кездесетіні церий(0,0005). Лантаноидтарды алу үшін монацит деген минерал қолданылады, ол негізінен осылардың фосфаты, одан басқа бастанзит минералының құрамынан алады. Лантаноидтар өте ұқсас болғандықтан, оларды бірінен бірін бөліп алу қиын.Қазіргі заман техникасында, металлургияда,түсті, қара металдарға араластыруға тұтыну жыл санап күшейңп келе жатыр.Лантаноидтар араласса металдардың құрылы, механикалық және құйылу қасиеттері жақсарады, олардың пластикалығы, созылғыштығы, отқа жіне коррозияға тұрақтылығы артады.Сонымен қатар, олардың өздігінен тұтанатын қасиетін автомашина, самолеттердің стартерлерін жасау үшін пайдаланады.Олар тотыққанда көп жылу бөлңп шығаратындықтан, балқуы қиын металдарды алуда олардың тотықтарын тотықсыздандыру үшін қолданады.Олар қолданылатын-тағы маңызды бңр сала атомдық техника.

Лантаноидтар  дербес күйде күмістей ақ металдар,прозеодим  мен неодим ғана салғырт тартқан болады.Олардың барлығы ауыр металдар,бұлардың балқу және қайнау температураларыда жоғары.Жалғыз церий,европий,иттербий үшеуінікі төменірек.Лантаноидтардың көпшілігі парамагнитті,гадолиний,диспрозий,гольмий ферромагнитті.Олар химиялық активтілігі жағынан тек сілтілік және жер металдарға жол береді.

Сумен олар баяу реакцияласады, қыздырса сутек  бөліліп шығады.

2 Nd

Қышқылдармен  лант.жақсы реакцияласады,одан ерімтал  тұздар түзіледі.Лантаноидтар сілтілерде ерімейді.

Актиноидтар.Актинийден кейінгі элементтердің барлығының соңғы электроны, лантаноидтар сияқты, сыртқы емес,сырттан үшінші қабатқа қонады екен, ядродан санағанда бұл 5-қабаттың, f-қатпары.Сонымен актинийден кейінгі лоуренсийге дейінгі элементтер –актиноидтар деп аталады.Бұлар жаратылыста аз,көбі жақында ғана ашылды,сол себепті олар туралы мәліметтер аз.Актиноидтар ішінде жете зерттелгендері торий,протактиний,уран, нептунийжәне плутоний.Олардың барлығы радиоактивті заттарОсы себепті бұлардың хим. Қасиеттерін зерттегенде олар не ыдырап кетеді,не ыдырауда бөлініп шығатын бөлшектер зерттеп отырған заттарға әсер етіп қасиетін өзгертеді.  

76-билет

Фосфор  өте маңызды элемент,өйткені өсімдіктердің  де, жануарлардың да,белоктарынң құрамына кіреді,дәннің,сүт,қан,ми,нерв ткані  белоктарында болады,сонымен қатар сүйек және тістің ұүрамында болады.Фосфордың екі аллотропялық түр өзгерісі бар,ақ және қара фосфор,алайда олардың арасында қызыл түрлері бар.Ақ фосфорбуын тез салқындатқанда түзіледі,қатты кристалдық зат,ақ фосфор таза күйңнде өте түссіз болады,төмен температурада морт сынғыш,он бес градустан жоғары жұмсап,пышақпен оңай кесіледі,ауаду оңай тотығады,әрі қаранғыда жарық шығарады,сәл қыздырса,ұйкесе болғаны жанып кетеді,жанғанда көп жылу бөліп шығарады.Ақ фосфорды тотығудан сақтау үшін су астында сақтайды,суда ол ерімейді,көміртек дисульфидінде, бензолда ериді.Ақ фосфор өте күшті у,өзіне тің иісі бар,ақ фосфорды280-300 темпер.ауасыз ортады қыздырса аллотропиялықекінші түрі қызыл фосфорға айналады.қызыл фосфор ақ фосфордан өзгеше, оны балқытуға болмайды,буын жинап салқындатса, аө фосфорға айналады,ауада өте баяу тотығады, қараңғыда жарық шығармайды.Қызыл фосфордың молекуласы ақ фосфордың күрделі полимері деп есептелінеді.Қызыл фосфор еш бір еріткіште ерімейтін болғандықтан,оның молекулалық салмағы анықталған жоқ.Қара фосфор алу үшін ақ фосфорды 200-та қыздырады.Қара фосфорда атомдар коваленттік байланыстар арқылы алты бқрыш жасайды,олардан макромолекулалар түзіледі.Қара фосфор графитке ұқсайды, шала өткізгіш.Химиялық қасиеті жағынан фосфор өте реакцияласқыш,көпшілігімен тікелей қосылысады,көп мөлшерде жылу бөліп шығарады.Оттек,галогендер,күкірт және бірсыпыра металдармен өте оңай қосылысады. 

78-билет

Фосфордың сутекпен екі қосылысы бар:PH3(газ),P2H4(сұйық)

Фосфор  сутекпен нашар қосылысады:2P+3H2=2PH3Бұл  реакция тиімсіз,сондықтан фосфинді алу үшін кальций фосфоридін тұз қышқылымен,тіпті суменәрекеттестіреді:

Ca3P2+6HCI=3CaCI2+2PH3

Ca3P2+6H2O=3Ca(OH)2+2PH3

Ақ фосфорды реакцияластырсада,фосфин алады.

P4+3KOH+3H2O= PH3+3KH2PO2

Газ түріндегі  фосфин –түссіз,сарымсақ иісті,улы зат;күштң тотықсыздандырғыш,ауада 150градуста өзінен өзі оталады.құрылымы аммиак сияқты пирамида тәрізді.Фосфиннің бөлінбеген қос электронды бұлты нашнар гибридтенгендіктен оның электрон донорлық қасиеті аммиакка қара,анда әлсіздеу,сондықтан фосфин аммиак сияқты емес,қосып алу реакцияларына бейімділігі кем,фосфоний тұздары тұрақсыз тұздар,фосфин да фосфоний туындылары да күшті тотықсыздандырғыштар,ауада қздігінен тұтанады. 

80-билет

Германий  топшасы.Топшалардағы элементтердің барлығы үлкен периодтың элементтері,олардың сыртқы екінші қабатында 18 электрон бар.міне,соның салдарынан олардың қасиеттері негізгі топтың бастапқы элементтеріне қарағанда металдық қасиет біліне бастайды,Осы өзгешеліек селен топшасында нашарлау болса,бұл топшада одан күштірек,германий топшасында әжептеуір айқын көрінеді.Қасиеттердің өзгерісі периодтық жүйенің жалпы заңына сәйкес,топ ішінде жоғарыдан төмен,топтар арасында оңнан солға қарай металдық қасиет өсіп отыр.Германий да металдық қасиетпен бейметалдық теңдей,қалайы,қорғасында металдық қасиет басым,Қалайымен қорғасын физикалық қасиеттері нағыз металдар,тек химиялық қосылыстарында өте нашар бейметалдық қасиет көрсетеді.Германий күмістей ақ металл,өте морт сынғыш,қыздырғандада онша тотықпайды.Қышқылдарды тотықтырады,ал сілтілерде еріп кетеді.Галогендермен жоғары температурада ғана реакцияласады.Германий қазіргі заманда ерекше маңызды элемент, ол шала өткізгіштержасауда таптырмайтынөте қажетзат болады,кейбір құймаларғада араластырылады.

Қалайы  күмісше жалтырайтын ақ түсті, ауада өзгермейтін ,оңай балқитын металл.Қалайы мырыштан жұмсақ, қорғасыннан қаттырақ.Қалайы төмен температурада сұр түсті ұнтаққа айналады.Ол сұр қалайы деп аталатын аллотроптық екінші түрі.

Қорғасынның маңызды кені қорғасын жылтырыPbS.Қорғасын өндіру үшін оның кенін флотация арқылы байытады,одан шыққан концентратта 40-80%Pb болады.Концентраттағы қорғасынды көбіне пориметталлургия әдісімен алады,ол екі сатыдан тұрады.Өртеп күйдіру: