Банкроттыққа қарсы стратегиялық жоспарлау

Сонымен қатар 1977 жылы Э. Альтман 7 факторлы моделін ұсынды, ол модельдің дәлдігі 70% дейін болды және банкроттықты бос жылға жоспарлауға мүмкіндік береді. Бұл жеті факторлы модель келесі көрсеткіштерді қамтиды.

      -активтердің  рентабельбілігі;

      -пайданың  динамикасы;

      -несие  бойынша пайызды өтеу коэффициенті;

      -ағымдағы  өтімділік коэффициенті;

      -автономия  коэффициенті;

      -жиынтық  активтер;

Бұл модельдің құндылығы өте дәлдігінде, бірақ қолданылуына ақпараттық жетіспеушілігі қиындық туғызады (талдау есебінің мәліметтері қажет, ал ол сыртқы пайдаланушыларда жоқ).

Сонымен бірге банкроттыққа сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді. Сыртқы факторларға халықаралық, ұлттық, рыногтық, ал ішкі факторларға фирманың бәсекелестік ортасы, қызмет принципі, ресурстар мен оларды пайдалану, маркетингтік стратегиялар мен саясаты және қаржы менеджменті жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΙ-ТАРАУ. «ҚазТрансОйл» АҚ-ның шаруашылық

қызыметі      мен       банкроттық мүмкіндігіне Талдау

2.1 ҚазТрансОйл» АҚ қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама

 

Мұнай тасымалдау, мұнай және мұнай өнімдерінің экспорты мен импорты мәселелерінде Қазақстан Республикасының мүдделерін сақтау мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 2 сәуірдегі №461 қаулысымен мемлекет жарғылық қорына 100 пайыз қатысатын «ҚазТрансОйл» мұнай тасымалдау жөніндегі ұлттық компаниясы» жабық акционерлік қоғамы («ҚазТрансОйл» МТҰК» ЖАҚ) құрылды.

2001 жылы «ҚазТрансОйл» МТҰК»  ЖАҚ («ҚазТрансОйл» ЖАҚ болып  қайта аталды) акцияларының мемлекеттік  пакеті Қазақстан Республикасы  Үкіметінің 2001 жылғы 2 мамырдағы №591 қаулысына сәйкес құрылған «Мұнай  және Газ көлігі» ұлттық компаниясы» жабық акционерлік қоғамының жарғылық қорына берілді.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 20 ақпандағы №811 Жарлығымен «Қазақойл» ұлттық мұнай-газ компаниясы» мен «Мұнай және Газ көлігі» ұлттық компаниясы» жабық акционерлік қоғамдарының қосылу жолымен қайта құрылуы негізінде «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы» жабық акционерлік қоғамы құрылды, ол «ҚазТрансОйл» ЖАҚ-тың бірден-бір акционері болды. 2004 жылғы 31 мамырда «ҚазТрансОйл» ЖАҚ «ҚазТрансОйл» АҚ болып қайта аталды.

2012 жылғы 25 желтоқсанда Қазақстандық  қор биржасында «Халықтық IPO»  бағдарламасын іске асыру аясында  орналастырылған «ҚазТрансОйл»  АҚ акцияларын екінші қайтара  сату басталды.

     Қызметі:

«ҚазТрансОйл» АҚ реттелетін қызметтеріне тұтынушылар қол жеткізуінің тең жағдайын қамтамасыз ете отырып, магистральды мұнай құбырлары жүйесімен мұнай тасымалдау бойынша сапалы, уақтылы, тиімді және бәсекеге қабілетті қызметтер көрсету арқылы Қазақстан Республикасы үшін мейлінше пайданы қамтамасыз ету.

  «ҚазТрансОйл» АҚ стратегиялық мақсаты – компанияның нарықтық құнын (қор жинауын) көбейту және магистральды мұнай құбырлары жүйесімен мұнай тасымалдау саласында мемлекеттің стратегиялық мүдделерін сақтау.

      «ҚазТрансОйл» АҚ магистральды мұнай құбырының ұлттық операторы болып белгіленді.Ұлттық оператордың қызметі Қазақстан Республикасында магистральды мұнай құбырлары жүйесін дамытуға және оларды тиімді, сенімді және қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте-1 Активтер

Көрсеткіштер "Активтер"	Жыл басы	Жыл соңы
Ағымдағы активтер	2012	2011
Тауар-матералдық қорлар	2599941	2784431
Сауда және өзге де дебиторлық берешек	2527881	3054223
Жеткізушілерге берілген алғытөлемдер	603109	744898
Корпоративтік табыстылығы бойынша алдын ала төлем	1580756	1756038
ҚҚС қайтаруға және өзге де салықтар бойынша алдын ала төлем	2092013	3633715
Өзге де ағымдағы активтер	4405862	4897493
Банк салымдары	53084676	35123823
Ақша қаражаттары және олардың баламалары	18954044	21852387
	29299	29502
Ағымдағы активтердің барлығы	85877581	73876510
Ұзақ мерзімді активтер
Негізгі құралдар	362869109	330514478
Материалдық емес активтер	6233226	6229037
Бірлескен кәсіпорындарға инвистициялар	40815549	32418904
Негізгі құралдар үшін жеткізушілерге берілген алғытөлемдер	524274	638912
Банк салымдары	-	6000000
Өзге де ұзақ мерзімді активтер	130805	351086
Ұзақ мерзімді активтердің барлығы	410572959	376152417
Активтер жиыны	496450540	450028927

2012 жылғы 31 желтоқсанға аяқталған  жыл бойы, 2011 жылғы 31 желтоқсанға аяқталған жылмен салыстырғанда,Топтың ағымдағы міндеттемелері 14,1%-ға немесе 4 699 562 мың теңгеге артты. Мұндай

өсім, мұнай тасымалдау үшін алынған аванстардың артуын көрсетті (Қосымша, кесте – 11).

Баланс активтерінің құрамы мен құрылымын талдауда ең алдымен төмендегідей көрсеткіштерді қолдамамыз:

Кәсіпорынның өндірістік потенциялы:

2012 КӨП= 2599941+362869109= 365469050
2011 КӨП= 2784431+330514478= 333298909
Үлес 2012 = 73,6%
Үлес 2011 = 74,1%
Салыстырталы ауытқу: 365469050- 333298909= 32170141
Абсолютті ауытқу: 9,6%
Қолайлы мәннен жоғары (50%). Іске тартылу деңгейі тұрақты.

Кәсіпорын активтерінің мобильділік коэф.:

Бұл коэффициент, ағымдағы міндеттемелерді өтеуге бағытталатын қаражаттардың жалпы саласындағы төлеуге дайын қаражаттардың үлесін көрсетеді.

2012 КМ= 85877581/496450540= 0,2

2011 КМ= 73876510/450028927= 0,25

Кәсіпорын өз қарызын өзі жаба алмайды. Себебі қолайлы мәннен төмен. ‹0,5

Ең мобильді қаражаттар саласының артуы және мобильдік коэффициенттің жыл соңында және жыл басында 0,2 мәнін көрсетіп тұр. Бұл көрсеткіштің мөлшерінен аз мөлшерін құрап, кәсіпорынның қарызды өтеуге арналған қаражат үлесінің тиімді емес екендігін көрсетеді.

Мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэф.:

Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш–мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффициенті. Ол ағымдағы активтер құнын ұзақ мерзімдік активтер құнына бөлу арқылы анықталады. Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшеліктеріне байланысты. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда берілген көрсеткіштің деңгейі 0,5-тен төмен болмауы тиіс.

2012 КМ/ИМ= 85877581/410572959= 0,2

2011 КМ/ИМ= 73876510/376152417= 0,2

Кәсіпорын активтерін тарату бұл кәсіпорын үшін тиімсіз. Себебі қолайлы мәннен төмен. <0,5. Кәсіпорынның мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффициенті кезең басында және кезең соңында да бірдей мәнді көрсетіп тұр, яғни 0,2 – ке тең. Бұл кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігінің төмен екендігін көрсетіп тұр.

1.Тәуелсіздік (Автономия) коэф.: Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бейнелейтін негізгі көрсеткіштердің бірі баланс валютасында меншікті қаражаттардың үлесін анықтайтын тәуелсіздік коэффициенті болып табылады:

Қарстырылып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2012 Ктс= 392314063/496450540= 0,8 (0,79)

2011 Kтс= 371498086/450028927= 0,82

2012 жылы кәсіпорынның 80%-ы өз  меншігінде, сыртқы кредиторлардан 20% ғана тәуелді. 2011 жылы кәсіпорынның 82% өз меншігінде болса, ал сыртқы борышы 18% құрайды. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы тұрақты. Бұл кәсіпорынның сыртқы кредиторлар мен инвесторлар қаржылық ықпалынан біршама тәуелсіз қызмет етуін білдіреді. Яғни кәсіпорынның қалыпты жағдайын және банкроттыққа әкелуін мүмкін емес екенін бейнеледі.

2.Тәуелсіздік коэффициентіне кері көрсеткіш болып табылатын тәуелділік коэффициенті. Берілген коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы қарыздың үлесін сипаттайды. Оның үлесі жоғарлаған сайын кәсіпорынның сыртқы қаржыландыру көздеріне тәуелділігі сәйкесінше ұлғаяды. Қарастырылып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2012 Кт= 1-0,8= 0,2

2011 Кт= 1-0,86= 0,14

2012 жылы кәсіпорынның капиталының 20% салымшыларға тәуелді болса, ал 2011 жылы 14% ғана тәуелді болған. Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасы кезең басында 0,14 болса, кезең аяғында 0,2 мәнге ие болып, кәсіпорынның сыртқы қаржыландыру көздерінен тәуелділігі жоғарылайды.

3. Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын келесі көрсеткіш қаржыландыру коэффициенті болып табылады. Коэффициент кәсіпорынның қызметінің қай бөлігі меншікті қаражаттар арқылы, және қай бөлігі қарыз қаражаттары арқылы қаржыландырылатынын көрсетеді. Оның мәні Кқ > 1 болуы қажет.

Қарастырылып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2012 Кқ= 392314063/ 176062485= 2,23

2011 Кқ= 371498086/ 189472821= 1,96

Кәсіпорын өз қаражатын тиімді басқарады, 2,23 және 1,96 > 1. Бұл коэффициент кезең басында 1,96 және кезең соңында 2,23 үлесін құрап, қолайлы мәнді көрсетіп тұр. Яғни төлем қабілеттілігінің тұрақты жағдайға жеткендігін және несие алудың қолайлылығын көрсетеді.

4. Қарыз және меншікті қаражаттар арақатынас коэффициенті меншікті капиталдың 1 теңгесіне активтерге салынған қанша қарыз капиталы тартылғанын сипаттайды. Бұл көрсеткіштің қалыпты шегі Kқ/м < 1.

Қарастырылып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2012 Кқ/м= 176062485/ 392314063= 0,45

2011 Кқ/м= 189472821/ 371498086= 0,51

Кәсіпорын үшін тиімді жағдай орын алады. Қолайлы мәні <1. Сонымен талдау көрсетіп отырғандай, кәсіпорын көрсеткіші кезең басында да, кезең соңында да қолайлы мәннен төмен мәнді көрсетіп тұр. Осы жылдары «KazTransOil» АҚ сыртқы қарыз қаражаттарына тәуелділігі жоғары болды. Есептелінген мән қарыз және меншікті капитал арақатынас коэффициентінің шекті мәнінен өте төмен, бірақ оны кәсіпорын үшін жағымды деп санауға болады.

5. Инвестицияларды өтеу коэффициенті немесе қаржылық тұрақтылық коэффициенті кәсіпорын активтерінің жалпы сомасында меншікті капитал мен ұзақ мерзімді міндеттемелер үлесін сипаттайды.т Бұл көрсеткіш тәуелсіздік коэффициентімен салыстырғанда жұмсақтау шектеулерге ие. Батыс тәжірибесінде берілген коэффициенттің қалыпты мәні 0,9-ға тең, ал оның шекті мәні 0,75 болып табылады.

Қарастырылып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2012 Кқт= (392314063+ 66112646)/ 496450540= 0.92

2011 Кқт= (371498086+ 45206572)/ 450028927= 0.92

Кәсіпорын қаржысы тұрақты. 

6. Қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімге тарту коэффициенті инвестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қарыз қаражаттарының үлесін шамамен бағалауға мүмкіндік береді. Бұл коэффициент айналымнан тыс активтер қалыптасу көздерінің қай бөлігі есепті жылда меншікті капиталға, басқа бөлігі ұзақ мерзімді активтерге сәйкес келетінін көрсетеді. Қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімге тарту коэффициентінің едәуір жоғары мәні тартылған капиталға күшті тәуелділікті, болашақта несиені пайдаланғаны үшін пайыз түрінде ақша-қаражаттардың маңызды сомасын төлеу қажеттілігін білдіреді. Ол ұзақ мерзімді несиелер мен қарыздар мөлшерінің меншікті капитал мен ұзақ мерзімді қарыз қаражаттар сомасы қатынасымен анықталады:

Қарастырылып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2012 Құ/м= 66112646/ (392314063+ 66112646)= 0.1

2011 Құ/м= 45206572/ (371498086+ 45206572)= 0.1

Қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімге тарту коэффициенті екі кезеңде де өзгеріссіз 0,1 – ке тең, яғни «KazTransOil» АҚ-ның тартылған капиталға жоғары тәуелділікті білдіреді.

7.Инвестициялау коэф.:

2012 Кн= 392314063/ 410572959= 0.95

2011 Kн= 371498086/ 376152417= 0,99

Инвистициялау коэф.тиімді ≥0,5

 

2.2 Кәсіпорынның капиталын талдау, кәсіпорын міндеттемелерін талдау

 

Меншікті капитал – бұл кәсіпорын капиталдың меншікті қаржыландыру көзінің есебінен қалыптастырған бөлігі. Кез-келген кәсіпорынның қаржы әлеуетінің негізін меншікті капитал құрайды.

 

 

Кесте-2 Капитал

Капитал	жыл басы	жыл соңы	жыл бойындағы өзгеріс
	2012	2011	салыстырмалы ауытқу	абсолютті ауытқу
жарғылық капитал	61937567	34617204	27320363	78,92135
үлестірілмеген пайда	176062485	189472821	-13410336	-7,07771
капитал жиыны	392314063	371498086	20815977	5,603253
баланс	496450540	450028927	46421613	10,31525