Метрология жайлы қысқаша мәлімет

бірлігін  қамтамасыз ету бойынша жұмыстарды өткізу тәртібі мен талаптарды анықтайтын нұсқаулар мен басқа да нормативті-әдістемелік  құжаттар жатады.

    Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі  нормативтік құжаттар стандартизация, метрология және сертификация саласындағы  заңнамаға сәйкес жасалады және қолданылады.

    Қазақстан Республикасының териториясында қолдануға  міндетті ҚР-ң МӨЖ нормативтік  құжаттарын стандартизация, метрология және сертификация жөніндегі өкілетті орган бекітеді.

    Төменде ҚР МӨЖ-ң қолданылатын нормативтік  құжаттары көрсетілген:

1. ҚР СТ 2.0-2000 «ҚР МӨЖ. Негізгі ережелері».
2. ҚР СТ 2.1-2000 «ҚР МӨЖ. Терминдері мен анықтамалары».
3. ҚР СТ 2.2-97 «ҚР МӨЖ. Метрологиялық ережелерді сақтау, өлшемді аттестацияланған әдіспен орындау, өлшеу құралдарын қолдануын, күйін және шығарылуын мемлекеттік метрологиялық қадағалауды жүзеге асыру тәртібі».
4. ҚР СТ 2.3-97 «ҚР МӨЖ. Физикалық шама бірліктерінің эталондары. Негізгі ережелер. Жасау, бекіту, регистарциялау, сақтау және қолдану тәртібі» (алғаш еңгізілген).
5. ҚР СТ 2.4-2000 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру. Орындауды ұйымдастыру тәртібі».
6. ҚР СТ 2.5-98 «ҚР МӨЖ. Эксперт-аудиторларға қойылатын талаптар және оларды аттестациялау тәртібі».
7. ҚР СТ 2.6-99 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарының түрлерін бекіту мақсатымен мемлекеттік сынау бағдарламасының түрлері. Жасау, безендіру, бекіту және регистрациялау тәртібі».
8. ҚР СТ 2.7-99 «ҚР МӨЖ. Аккредитацияның объектілері мен өлшеу құралдарының Мемлекеттік реестрлерін еңгізу тәртібі».
9. ҚР СТ 2.8-99 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарын индикатор разрядтарына ауыстыру тәртібі».
10. ҚР СТ 2.9-2000 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралраны өндіру, салыстырып тксеру және жөндеу бойынша лицензиялау тәртібі».
11. ҚР СТ 2.10-2000 «ҚР МӨЖ. Аттестацияланған қоспалар. Аттестациялауды қолдану тәртібін жасау».
12. ҚР СТ 2.11-2000 «ҚР МӨЖ. Қазақстан Республикасының калибрлеу жүйесі. Негізгі ұғымдар».
13. ҚР СТ 2.12-2000 «ҚР МӨЖ. Қазақстан Республикасының калибрлеу жүйесі. Өлшеу құралдарын калибрлеу. Орындауды ұйымдастыру тәртібі».
14. ҚР СТ 2.13-2000 «ҚР МӨЖ. Тұрмыстық газ счетчиктері. Салыстырып тексерудің әдістерлері мен құралдары».

 
 
 

15. ҚР СТ 2.14-2000 «ҚР МӨЖ. Сауда опперациялары  кезіндегі тауардың саны бойынша  мемлекеттік метрологиялық қадағалауды жүргізу тәртібі» (алғаш еңгізілген, ПР 50.2003-94 есебімен жасалған).

16. ҚР  СТ 2.15-2000 «ҚР МӨЖ. Мемлекеттік  метрологиялық қадағалау мен  мемлекеттік метрологиялық бақылау.  Негізгі ұғымдар» (алғаш еңгізілген).

17.ҚР  СТ 2.18-2001 «ҚР МӨЖ. Өлшеуді орындау әдістері. Аттестациялау мен қолдануды жасау тәртібі».

18.ҚР  СТ 2.20-2001 «ҚР МӨЖ. Салыстырып тексеру  таңбалары. Сақтау, қолдану және  жасау тәртібі».

19.ҚР  СТ 2.21-2000 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарының  түрлерін бекіту мен мемлекеттік  сынауды жүргізу тәртібі».

20.ҚР  СТ  2.30-2001 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарын  метрологиялық аттестациялады жүргізу  тәртібі».

21.ҚР  СТ  2.38-2002 «ҚР МӨЖ. Салыстырып  тексеру жұмыс жерлерін аттестациялау».

22.ҚР  СТ 2.39-2002 «ҚР МӨЖ. Салыстырып тексеру  сызбалары. Құрлымы мен мазмұны».

23.ҚР  ПР 50.24-96 «Метрология бойынша ережелер. Метрологиялық қызметтін әрекеттері  бойынша мемлекеттік қадағалауды  жүргізу тәртібі мен ұйымдастыру  (заңды тұлғалар)».

24.ҚР  ПР 50.2.26-96 «Метрология бойынша ережелер. ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарды салыстыруды жүргізу тәртібі».

25.ҚР  ПР 50.2.27-96 «Метрология бойынша ережелер. Стандартты үлгілері бойынша  базалық ұйымдастырудың үлгілі  күйі».

26.ҚР  СТ 7.0-99 «Қазақстан Республикасының  аккредитациялау жүесі. Негізгі  ұғымдар. №1 Өзгерістер».

27.ҚР  СТ 7.2-2000 «Қазақстан Республикасының аккредитациялау жүйесі. Сертификация бойынша органдарға қойылатын талаптар» (ҚР СТ 3.294 с 01.04.2000. орнына).

28.ҚР  СТ 7.3-2000 «Қазақстан Республикасының  аккредитациялау жүйесі. Сынау лабараторияларына  (орталықтарға) қойылатын талаптар» (3.2-94 с 01.04.2000 орнына).

29.ҚР  СТ 7.4-2000 «Қазақстан Республикасының  аккредитациялау жүйесі. Калибрлеу  лабараторияларына қойылатын талаптар».

30.ҚР  СТ 7.5-2000 «Қазақстан Республикасының  аккредитациялау жүйесі. Салыстырып  тексеру лабараторияларына қойылатын негізгі талаптар».

31.ҚР  СТ 7.8-2002 «Қазақстан Республикасының  аккредитациялау жүйесі. Калибрлеу,  сынау және салыстырып тексеру  лабараторияларын (орталықтарын) аккредитациялау  тәртібі».

32.МЕМСТ  8.009-84 «ҚР МӨЖ. Нормаланған метрологиялық сипаттамалар».

33.МЕМСТ  8.010-99 «ҚР МӨЖ. Өлшеуді орындау  әдістері». 

34.МЕМСТ  8.207-79 «ҚР МӨЖ. Көп ретті бақылаумен  тура өлшеулер. Өлшеу нәтижелерін  өндеу әдістері. Негізгі ұғымдар».

35.МЕМСТ  8.395-80 «ҚР МӨЖ. Салыстырып тексеру  кезіндегі нормаланған шарттар».

36.МЕМСТ  8.401-80 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарының  дәлдік класстары. Жалпы талаптар».

37.МЕМСТ  8.417-81 «ҚР МӨЖ. Физикалық шама  бірліктері».

38.МИ 1317-86 «ҚР МӨЖ. Өлшем қателіктерінің  сипаттамалары мен өлшеу нәтижелері».

39.МИ 1552-86 «ҚР МӨЖ. Көп ретті және тура өлшемдер. Өлшеу нәтижелерінің қателіктерін бағалау».

40.МЕМСТ  24555-81 «ҚР МӨЖ. Сынау құрылғыларының  аттестациялау тәртібі».

41.ҚР  Р 50.2.3-2001 «ҚР МӨЖ. Калибрлеу  жүйесі. Калибрлеу белгілері. Жалпы  талаптар».

42.ҚР  Р 50.2.4-2002 «ҚР МӨЖ. Заңды тұлғалар мен мемлекеттік басқару органдарының метрологиялық қызметі бойынша үлгілі жағдай». 

2.3 Қазақстанның  заң шығарушы базасын қамтамасыз  етуді ұйымдастыру 

    Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің ұйымдастыру  негізі Қазақстан Республикасының  метрологиялық қызметі болып табылады, ол мыналардан құралады:

• мемлекеттік метрологиялық қызмет;
• сағат және жиілік бойынша мемлекеттік қызметі;
• материалдар мен заттардын құрамы мен қасиетінің стандартық үлгілерінің мемлекеттік қызметі;
• материалдар мен заттардың қасиеті және физикалық константалар туралы стандарттық анықтама мәліметтері мен қызметі;
• жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттік бақылау органдарының метралогиялық қызметі;

    Қазақстан Республикасының метрологиялық  қызметін құрайтын координаталау ретінде  мемлекеттік метрологиялық қызмет мыналардан құралады:

• стандартизация, метрология және сертификация бойынша өкілетті орган;
• мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталық.

    Өкілетті  орган Қазақстан Республикасындағы  өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша  жұмыстардың мемлекеттік қадағалауын жүзеге асырады.

    Өкілетті  органның негізгі мәні мен мақсаты  мыналар болып табылады:

• өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен реализациялау;

 

• Қазақстан Республикасының метрологиялық  қызметінің әрекетін координациялау;
• мемлекетте қолдануға рұқсат етілген шама бірліктерінің жүесін бекіту;
• шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарын қолдау, сақтау, бекіту, жасау ережелерін орнату, шама бірліктерінің эталон базасын жетілдіру;
• Қазақстан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүесін жетілдіру.

    Мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталық (МҒМО). МҒМО-ң негізгі мәні мен мақсаты  мыналар болып табылады:

• метрология салысындағы әдістемелік-ұйымдастыру, практикалық, ғылыми-зерттеу жұмыстарды, іргелі зерттеулерді жүргізу;
• Қазақстан Республикасының шама бірліктерінің эталон базасын құру және жетілдіру;
• шама бірліктерінің өлшемін беру жүйесін құру;
• халықаралық талаптарға сай өлшем бірліктерін қамтамасыз ету бойынша нормативтік құжаттарды құру және жетілдіру;
• өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласында мемлекеттік саясатты жүргізу есебімен мемлкетте метрологияны дамытуға бағытталған жұмыстарды жүргізу.

    Мемлкеттік  метрологиялық қадағалау мен  метрологиялық бақылау. Метрологиялық  ережелерді және нормаларды сақтауды мемлекеттік метралогиялық қадағалау мен метрологиялық бақылау жүзеге асырады.

    Мемлекеттік метрологиялық қадағалау бұл  – мемлекеттік инспекторлардың  шығарудын, өлшем құралдарының күйі мен қолдануын, өлшемді орындауда  қолданылатын әдістемелер, метрологиялық  ережелер мен нормаларды сақтауды, сату кезіндегі тауардың мөлшері және бөліп оралған кездегі әр түрлі орамдағы бөліп оралған тауардың мөлшерін, және импорттап сатудың әрекеттерін қадағалау болып табылады.

    Мемлекеттік бақылау бұл – метрологиялық  ережелер мен нормалардың сақталуын тексеру мақсатымен жүзеге асырылатын мемлекеттік басқару органдарының жеке және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметі.

    Мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен  метрологиялық бақылау жоспарлы, жоспарсыз және қайталану ретінде  салыстырып тексеру формасында жүзеге асырылады.

    Мемлкеттік  метрологиялық қадағалау негізінде:

• салыстырып тексеру графигі бойынша жоспарлы салыстырып тексеру үш жылда бір реттен артық емес өткізіледі;
• жоспарсыз салыстырып тексерулер мемлекеттік басқару органларының арыздары мен жеке және заңды тұлғалардың метрологиялық ережелері мен нормаларын бұзу кезінде жүргізіледі;

 
 

• қайталанатын  салыстырып тексерулер алдынала жазуды орындау мақсаты мен жүргізіледі.

    Метрологиялық бақылау кезіндегі салыстырып тексеру  тәртібі заңды тұлғалар мен мемлкеттік басқару органдарының метрологиялық қызметімен анықталады.

    Метрологиялық қадағалау. Метрологиялық бақылау  кезіндегі салыстырып тексерузаңды тұлғалар мен және мемлкеттік басқару  органдағы метрологиялық қызметінің мамандарымен жүзеге асырылады.

    Метрологиялық объектілеріне жататындар:

    а) шама бірліктерінің эталондары;

    ә) өлшеу құралдары;

    б) өлшеуді орындау методикасы;

    в) өлшеу құралдарын юстировкалау, жасау, өндіру, калибрлеу және салыстырып тексеруді қызметшілер жүзеге асырады.

    А. Эталондарды метрологиялық бақылау кезінде, мемлекеттік метрологиялық қадағалау талаптарына орындаудан басқа мыналар тексеріледі:

• қолда бар бастапқы эталондардың салыстырып тексеруін жүргізуге арналған келісім шарттардын болуы;
• эталондарды эксплуатациялау мен сақтау шарттары.

    Ә. Өлшеу құралдарының күйі мен метрологиялық  бақылауды жүзеге асыру кезінде  мыналар салыстырып тексеріледі:

• салыстырып тексеруге жататын өлшеу құралдарын анықтау дұрыстығы;
• өлшеу құралдарын салыстырып тексеру мен калибрлеудің қазіргі заманға сайлығын;
• өлшеу құралдарының калибрлеуі мен салыстырып тексеру процедураларының сәйкестігі.