Халық педагогикасындағы ән-жырлар халық ауыз әдебиетінің қайнар көзі

 

   ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ            

                                          МИНИСТРЛІГІ

С.АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК                                         

                                          УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы:Халық педагогикасындағы ән-жырлар халық ауыз әдебиетінің қайнар көзі

 

 

 

 

                            Тексерген:Қозыбаева А.Қ.

                             Орындаған:Малкешова Ж.Е

 

 

 

 

Өскемен қ, 2013ж

 

Мазмұны

  Кіріспе 

  Негізгі бөлім

1. Ауыз әдебиеті — халық шығармашылығының айрықша саласы

2. Қазақ елінің ән- жырына байланысты философиялық көзқарастары

3.

Қорытынды

Әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Қазақ халқының ауыз әдебиетіндегі ән-жырлар   арқылы этномәдени тәрбие беру үрдісінде тәрбиелеу деп қазақ халқында қалыптасқан өзіне тән дәстүрлі шығармашыл орта болған. Ол орталар әртүрлі жанрлардан тұрған. Мәселен, жыраулардың толғаулары, ақындардың айтысы, сал-серілердің думаны, күйшілердің сазды, әуезді күйлері, қыздар мен жігіттердің айтысы, мал иелеріне шығарылған жырлары, ақындардың бәйіттер және т.б. Сал-серілік өнер арқылы тәрбие беру дегеніміз тек бір-екі ғасыр кеңістігін қамтитын ұғым емес екені ескеріледі. Ол қазақ жұрты болғаннан бері жанрлық мәнде дамып отырғаны зерделенеді. Нәтижесінде этникалық өнерден этникалық тарихы құрылатыны байқалады. Өнер мектебінің зерттелімінің негізгі нысаны – халықтық әлем, дүние, ғалам туралы көз алдына елестейтін суретінің көрінісі. Тарихи кезеңдерін зерттеу пәнінің өзі екі негізгі типтерден тұратыны ұсынылады. Бірінші кезеңді космоцентрикалық (дәстүрлі); екінші кезеңді әлеуметтік орталық (қазіргі) деп көрсеткен. Этникалық философияның өнерге деген қатыстығын зерттеу үшін жан-жақты біліктіліктің қажеттілігі айтпаса да түсінікті. Мұнымен бірге зерттелген мәселелеріне жоғары деңгейдегі жинақтау іс-әрекетін ұйымдастыру көзделді. Сал-серілік арқылы тәрбиелеудің философиялық тарихын зерделеген бірқатар ғалымдарды атап өткені де зерттелген үрдерістің нақтылық сипатын арттыра түседі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ауыз әдебиеті — халық шығармашылығының айрықша саласы, ауызша шығарылып, ауызша тараған көркем-әдеби туындылардың жиынтық атауы. Қазақ халқының мұндай сөз өнерін ғалымдар ауыз әдебиеті деп атаған. Сонымен бірге ғылым мен мәдениетте “халық шығармашылығы”, “халық поэзиясы”, “халықтың ауызша сөз өнері” дейтін атаулар да осыған жақын мағынада қолданылады. 1846 жылы ағылшын Вильям Томс ұсынған “фольклор” (ағылшынша lolk — халық, lore — білім, даналық) сөзі де ауыз әдебиеті атауы үшін халықаралық ғылым атау ретінде орныққан. Бұлардың қай-қайсысы да бірінің орнына бірі қолданыла береді. Бірақ мағыналары бір емес. Мысалы, “халық поэзиясы” дейтін ұғым өлең түрінде айтылатын поэзиялық жанрларды жинақтап атауға лайық болса, “халық шығармашылығы” — халық шығармашылығы мен өнерінің барлық түрлерінің жалпы атауы, “ауызша сөз өнері” — прозалық та, поэзиялық та шығармалардың ортақ ұғымы. Бұларға қоса “халық даналығы”, “халық білімі” деп аударылатын “фольклор” терминінің мән-мағынасында да елеулі айырма бар. Батыс Еуропа, Америка, Австралия халықтарының ұғымында бұл сөздің мағынасы тым ауқымды. Ол халықтың киім-кешек, құрал-жабдық, әдет-ғұрып, тұрмыс-салт, наным-сенім, сондай-ақ түрлі көркем өнерін (поэзия, музыка, би, ою-өрнек, тоқыма өнері, т. б.) тұтастай атау үшін қолданылады. Бұл жағынан алғанда ол тек ауыз әдебиетін ғана емес, “этнография”, “этномәдениет” дейтін ұғымдармен де сабақтасып жатыр. “Фольклор” атауы орыс ғалымдарының зерттеулері арқылы халықтың ауызша поэтикалық шығармашылығы деген мағынада қалыптасқан. Қазақ әдебиеттану ғылымындағы “ауыз әдебиеті” деген ұғым да “фольклордың” осы мәнімен сабақтас. Бұлар бірін-бірі толық алмастыра береді. Ауыз әдебиетінің шығарушысы да, таратушысы да, тыңдаушысы да — халық. Сондықтан ол, шын мәнінде, халықтың өз еншісі болып табылады. Ауыз әдебиетінің осы өзгешілігі оның әлеум. бітімін де айқын сипаттайды. 20 ғасырдың басына дейін көшпелі қоғамда туып, көшпелі қоғамның талап-талғамы мен әлеуметтік қажеттілігіне толық жауап берген ауызша сөз өнері өзінің барлық даму жолдарында айрықша жүк арқалады, көркемдігі мен әлеум.-қоғамдық қызметі бойынша ең биік тұғырға көтерілді. Көшпелі қоғам мәдениетінде табан астында туып, тыңдаушысын тәнті етпеген өлеңді, мәнерін таппаған жырды өнер деп танымаған. Осындай тіршілік аясында қалыптасқан ауыз әдебиеті барлық белгілері бойынша классик. деңгейге көтерілген. Сондықтан да қазақ халқының ауызша сөз өнері отырықшы елдердегі көп өнердің бір тармағы ретінде дамыған фольклорлық шығармашылықтан оқшауланып тұрады. Көшпелі қоғамда фольклор белгілі бір әлеум. топтың ғана шығармашылығы емес, жалпы халықтың ханы мен қарасына, батыры мен биіне, байы мен кедейіне ортақ өнер, әмбеге тиесілі мұра. Бұған себеп күнделікті тіршілікті өнер дәрежесіне, кез келген құбылысты бейнелі де бедерлі жеткізуге дала перзентінің бейім тұруы еді. Қазақ даласындағы көшпелі қоғам мәдениет пен ғылымның біраз салаларынан кенжелеп жатқанымен, ауыз әдебиетінің таң қаларлықтай тұтас, қоғамдық дәрежеде дамуына мейлінше толық жағдай жасады Қазақ фольклоры біздің заманымызда өткен қоғамдардағыдай дамудың қайнар көзінде, өсіп-өркендеудің ең биік сатысында тұрмағанымен қазір де ұлан-ғайыр әлеум. жүк арқалауда. Ұлттың рухани болмысын, мінез-сипатын, тұрмыс-тіршілік тынысын әлі сол фольклор арқылы айна қатесіз танимыз. Еліміздің тәрбиелік, эстетикалық, адамгершілік мұраттарының айқын айғағы, рухани өлшемі де сол фольклордан бастау алады. Ауыз әдебиеті жанрлық құрамы жағынан да сан-салалы болып қалыптасты. Тұрмыс-салт өлеңдері (еңбек-кәсіп, аңшылық, үйлену, жерлеу салты, наным-сенім т. б.), ертегілер, аңыздар, әпсаналар, мифтер, эпостық жырлар, тарихи өлең, қара өлең, лирикалық өлең, өтірік өлең, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, айтыс, шешендік сөздер, жаңылтпаштар, драмалық үлгідегі шығармалар... — міне, ауыз әдебиетінің негізін құрайтын осы бір жанрлардың өзі әрі қарай түр-түрге бөлініп кете береді. Бұлардың қай-қайсысы болса да сөзбен айтылатын шығармалар және олардың негізгі құралы сөз. Сондықтан ауыз әдебиеті, ең алдымен, сөз өнері. Рас, ауыз әдебиетінде сөзден басқа әншілік және орындаушылық өнер де айрықша қызмет атқарады. Ақындық, музикалық және театрлық шығармашылықтың мұнда қабаттаса қолданылуы табиғи жағдай. Алайда ауыз әдебиетінде сөзден басқа өнердің түрлері қосымша қызмет атқарады. Себебі ауыз әдебиетіне жататын шығармалардың идеялық көркемдік мән-маңызы, эстетикалық қуаты, тәрбиелік мәні, ең алдымен, бейнелі сөзге негізделген. Әрине сөз өнеріне жазба әдебиет те жатады. Фольклор мен жазба әдебиет айтылу, таралу ерекшеліктері және идеялық-көркемдік өрнегі бойынша бір-бірінен бөлек дүниелер. Бұл өзгешелік көркем шығарманың жаратылысындағы мезгілдік және мекендік өлшемдерден айқын көрінеді.

            Ауыз әдебиеті табан астынан тыңдаушыға арналып айтылатындықтан (немесе орындалатындықтан) және суырып салып шығарылатындықтан мезгіл жағынан шектеулі болады, яғни әр жолды, әрбір шумақты, бейнелі тіркестерді айтушының ұзақ уақыт ойланып-толғанып отыруына мүмкіндік жоқ. Сондықтан көркем шығарманы алғаш шығарып отырған мезгіл де, оны ауызша орындау уақыты да бұл арада бірдей. Себебі ауызша шығарма тыңдаушы алдында қолма-қол шығарылатындықтан оны жазба әдебиетіндегідей үздік-создық, бірде жылдамдатып, бірде үзіліс жасап, ұзақ ойланып шығаруға мүмкіндік жоқ. Сөйте тұра табан астында шығарылған өлең-жырдың эстетикалық қуаты, нысанаға дөп тиіп жатқан әсерлілігі, өнер ретіндегі өзгешелігі тыңдаушысын қашанда тәнті еткен. Бұл жағынан жазба әдебиеттен оның қызметі бір де кем емес. Ауыз әдебиетінің көпнұсқалы болуына ықпал ететін жағдайлардың бірі — тыңдаушылар ортасының өзгеріп отыратын әлеум. талап-тілектері мен көркемдік Қазақ халқының ауыз әдебиетін жинау жұмысы 18 ғасырдандан басталады. Ресейден Қазақ даласына шыққан түрлі эскпедициялардың мақсаты фольклорлық және этнографиялық деректерді де жинау болатын. Алайда, фольклор үлгілерін жүйелі түрде жинау жұмысы 19 ғасырда жүзеге асты.] В.В. Радлов, Г.Н. Потанин, Ш.Уәлиханов, А.Е. Алекторов, А.В. Васильев, сияқты ғалымдар ауыз әдебиеті жанрларын жіктей отырып, олардың текстол-сына да көңіл бөлді. Түптеп келгенде фольклорлық мұраны жинау және жарыққа шығару халықтың тұрмыс-тіршілігін, әдет-ғұрпын, салт-санасын, наным-сенімін, дүниетанымын білудің негізгі дерек көзіне айналды. Ал 20 ғасырда фольклорды жинау мен жариялау жұмысы, мейлі ол идеологияның құралына айналса да, мемл. тарапынан қолдау тапты. 20 ғасырдың басындағы Ә.Диваев бастаған бірнеше экспедициялардан бастап, жер-жерден жинау жұмысы үздік-создық күні бүгінге дейін жалғасып келеді.сұраныстары. Көшпелі қоғамның мұндай қажеттіліктерін жан-жақты әрі тұтастай атқарған өнер ауыз әдебиеті болады. Фольклор үлгілерін жинау ісі оны жарыққа шығару жұмыстарымен қатар жүріп жатты. 19 - 20 ғасырлардың басында Қазан, Уфа қалаларында қазақтың батырлық жырлары, діни және ғашықтық дастандары көптеп жарық көрді. “Ер Тарғын, “Қыз Жібек”, “Алпамыс”, “Бозжігіт”, “Мұңлық - Зарлық”, “Шәкір - Шәкірат” т.б. жыр- дастандар дүркін-дүркін қайта басылып шықты. Ал, кеңестік дәуірде ауыз әдебиетітінің көптеген үлгілері белгілі бір түзетулер мен редакциялауларға ұшыраса да, көпшілікке жол тапты. Эпостар, дастандар, ертегілер, аңыз-әңгімелер, мақал-мәтелдер, айтыстар, шешендік сөздер, жұмбақтар т.б. тізбелі болып та, жеке де жарыққа шығып келеді. Бұлардың ішінде, әсіресе, “Алпамыс”, “Қозы Көрпеш - Баян сұлу”, “Қыз Жібек”, “Қамбар батыр”, “Қобыланды батыр” эпостарының екі тілдегі ғыл. (қазақша және орысша) басылымының шығуы фольклор текстол-сындағы ірі жетістік болды. Бұған қоса ауыз әдебиетінің көптомдық басылымын (1997 жылға дейін 17 томы шықты) шығару қолға алынды. М.Әуезов, Е.Ысмайылов, Қ.Жұмалиев, М.Ғабдуллин, Ә.Қоңыратбаев, Ә.Марғұлан, Б.Кенжебаев, М.Дүйсенов, Н.Төреқұл, Р.Бердібаев, М.Мағауин, С. Қасқабасов т.б. ғалымдардың бірнеше іргелі еңбектері жарық көрді. Ауыз әдебиетінің тарихы мен методологиясы жан-жақты зерттелді. Қазақ ауыз әдебиетініңнің озық үлгілері кәсіби ұлттық өнердің өзге түрлері (опера, театр, кино, кескіндеме т.б.) үшін де қайнар бұлақ, құнарлы тақырып саналады. Алғашқы қазақ опералары (Қыз Жібек, Айман — Шолпан), қазақ театры мен киносындағы сәтті шығармалардың көпшілігіне ауыз әдебиетіндегі туындылар арқау болды. Ұлттық дүниетаным мен тәлім-тәрбие жүйесін қалыптастыруды ана тілін, ұлттық тарихты зерделеуді мақсат тұтқан ғыл.-зерттеулер де ауыз әдебиеті үлгілерін айналып өте алмайды. Ауыз әдебиетінің кейбір жанрлары қазіргі заманға сай жаңа сипаттармен дамуда. Олар айтыс, беташар, жар-жар және т.б.

               Қазақ елі - ән-әуез, музыка өнеріне ерекше мән берген дана халық. Дана дейтін себебіміз әуездің жағымды ырғағы адам бойындағы табиғи күш-қуаттың молаюына, толығып отыруына, қайрат пен жігердің өмірсүйгіштік ыңғайға бейімделуіне қозғаушы күш болатынына көзі жеткен. Әуезді тек думаншыл-сауықшыл, салдық-серілік мақсатқа пайдаланбаған. Әуездің философиялық маңызын түсіне отырып, өнер арқылы өткендегі ізгілікті, жақсы мұрағаттарды, озық дәстүрлерді жаңғыртып, жалғастыруға айрықша көңіл бөлінген. Нақтылап айтсақ, бір жалпылық мағынаны білдіретін «Той» деген ұғымнан көптеген салиқалы ой өрбітеміз. Мәселен, «Той - аға ұрпақ пен кейінгі ұрпақ арасындағы дәнекер көпір», «Той - бүгінгі барды бағалау, келесі істер жайында ақыл қосу, «Той - тәрбие мектебі», «Той - адам тану мектебі». Әсем әуез арқылы ғибратты, лұғатты тәлімдік ой-тұжырымдар өрнегімен өріліп келеді. Мәтіннің сарынына қарасақ, оны шығарған серілер деп ойлауға мүмкіндік бар. Мәселен, мына бір үзіндіге үңіліп қарасақ:

Ал, ағайын, туғандар,            Мені де бір тыңдаңдар,

Домбырасын қолға алып,      Келіп отыр өренің.

Арқасында елімнің                 Шалқып жүрген сері едім...

Жас сәбиге бақ тілеп,              Тамашаға жиылған

Келіп отыр бұл тойға             Қуанышқа бөлегім...

Көңілі нұрға толсын деп,      

Аталған өлең өрнегінен ұғарымыз - жас сәбидің тойында, шілдеханасында үміт уағыздары жырға қосылады. Бір жағынан, сәбидің биоинформация, немесе сенсорлы арна түйсіктеріне әуезді ғибрат сөздер жете берсін деген ниет. Екінші жағынан, тойға келген адамдардың сәбиге деген жағымды дүниетанымын орнықтыру харакеті.Шілдехана тойынан кейін жас сәбидің ұдайы анасынан еститін жыры- бесік жыры. Бесік жырын аталмыш сал, серілер шығарды деген дерек жоқ болса да, бұл жанрдың қазақ халқының жасөспірімдерді дұрыс жолда тәрбиелеуге бағдар жасалғанына аталған өнер иелерінің әсері бар екені даусыз. Жыл бойы отбасында болып жататын қуаныштардың бәрі дерлік біртұтас жүйе құрып, жалпы атауы той делінгенімен, оның құрамдарының ішіндегі бөліктердің бір-бірінен ерекшеліктері айқын аңғарылып тұрады. Бір сәбиге айтылатын «Шілдехана» мен «Бесік жыры» жанрларының ішкі мәні әртүрлі болып келеді. Ғарыштық өлшемге үйренген қазақ елі өзінің жыл бойғы отбасылық тыныс-тіршілігін бақыт пен құтқа бағдарлау іс-харакетімен өмір кешкен, оның 70% әуезді той-думандарға, айтыс-жырларға арналған.

          Зерттеушілердің пікірінше, «Еңбекке қатысты жырлар» деп қазақ халқының фольклорлық, әуездік-поэтикалық жырларын бөліп алу тұрғысында пайда болған. Бұл ойға толық қосылу жаңсақтық болар еді. Себебі сонау ықылым заманнан жиылған жырларды жанрлық жіктемеге бөліп зерттесек, жырлардың ірі-ірі тақырыптарға жеке-жеке бөлініп топтастыру нәтижесінде оның тұтастық заңдылығы жойылады. Бала өмірге келгенінен бастап адамның бұл дүниемен қоштасуының аралығындағы кеңістік пен уақыт ішіндегі барлық құбылыс жырмен қамтылады. Олай болса, қазақ тұрмысының фольклорлық әуез жырының хронометрі өзінің табиғи болмыс - пошымына сай дамыған. Б.Г.Ерзаковичтің ғылыми монографиясындағы «Трудовые песни» деген тарауында бүгінгі парадигмалық дүниетаным туды. Былайша айтсақ, көшпенділердің фольклорлық жырларын тек мал шаруашылығымен байланыстыру дұрыс зерттелген нәтиже емес. «Еңбек жырлары» аталған календарьлық жыл ауқымының бір құрамының нышаны деп қарастырған дұрыс секілді.

             Отбасына қатысты жырлардың өзі – болашақ иелерінің еңбекшіл болуы мен өзіндік тұлғаларының иерархиялық мәнділігін ұғуына бағдар беруге қам жасау. Алдында тоқталып өткен «Бесік жыры» болашаққа бағдарлама іспетті рөл атқарады. Болашақ бағдарламасының жыр ішіндегі алгоритмі былай болып келеді:

-   Дауыл соқса, бақан бар,...                     сақтандыру;

-   Түнде жылқы қайырып

-   Жаудан жылқы айырып                       еңбекке ұмтылдыру;

-   Ақырып жауға тиісіп,

Батыр болар ма екенсің?                         патриоттылыққа тәрбиелеу;

- Бармақтарың майысып, 

Ұста болар ма екенсің?                           өнер иесіне ыңғайлау; 

 

           Зерттеу еңбектерде «Бесік жырына» жеке тоқталып, талдау берген тұжырымдарды өте сирек кездестіреміз. Адамның өмір есігін ашқан тұсы - оның сәбилік дәуірінде аталған жырды естімеген балалардың ізгілікті, нұрлы ұстанымы жоқтың қасы деген ғылыми пікірлер айтылып жүр. Саңылау сезімдердің арнайы ашылуы, іс-харекетті ажырату толғанысы, тітіркенштік қасиеті осы «Бесік жырынан» тәрбиеленбек. Келесі отбасы жырларының бірегей жанры - «Тұсаукесер жыры». «Тұсаукесер жыры» жас нәрестенің алғаш қадам басу харекетінің сәттілігін тілеу бағытына арналған. Мұнда қимыл қарқыны «қаз-қаз» секілді ұғыммен өрнектеледі. Мәнді тұсы:

«Балтырыңды түре ғой,

Тай-құлын боп шаба ғой», -

сияқты силлогизмдік, яғни екі түрлі ойдан ортақ бір түйін жасау аңғарылады. Ол: алдымен тай-құлын болу, екіншісі - шабу, ал үшіншісі - қаз басу. Міне, бұндай суретті құбылысты өлең-жыр ауқымына сыйғызу қазақ елінің ерекшелігіне жатады. Сәбидің жай жүріп кетуіне тілек айтылу тұсаукесер жырында орын алған. Сәби баланың дыбысты сезінуіне негізделген философиялық тұжырымдар жырдың басымдық қуатына тірек болып келеді. Мәселен:

«Өмірге аяқ баса бер,

Асулардан аса бер».

Тұспалдап айтудың бір сыры - «Асулардан аса бер» деген тілектің ішіндегі түйін.

        Көптеген белгілі ақындар өзінің «Бесік жырына» өлең өрнегін арнаған. Атап айтсақ, Ж.Жабаев, I.Жансүгіров, Қ.Аманжолов, Т.Молдағалиев, Б.Тәжібаев және т.б.

        Сол секілді отбасы жырына себеп болатын бір құбылыс - ер баланы сүндетке отырғызу. Әркім өзінің шама-шарқына қарай осы дәстүрдің аталусыз қалмауын қарастырып, ат шаптырып, көкпар тарттырып, теңге аттырып, ал оған халі келмегендері айналасына кішігірім той жасап өткереді.

           Кейбір дәстүр мен салт ел ішінде күңгірт тартқанымен, сүндет тойы сақталып қалды. Сүндет тойына арналған жырдың да тәрбиелік міндеті ашық аңғарылады:

«Сен де болдың мұсылман,             Қызыр бабаң қыдырып,

Кетпей жүрсін тұсыңнан,                 Әкеңнің тілін ала жүр,

Жаман бала болмағын.                    Балапаны қыранның,

Қанатыңды қомдағын.                     Қырандардай биікте.

Өмір жасы ұзақ жол,                       Ұзақ жолда талмағын...

Туған жерің сен еккен,                     Ағашыңмен көгерсін...»

        Байқап отырғанымыздай, отбасы жырларының алгоритмі ұдайы үзіліссіз құбылыстық келбеттерді бернелеп, олардың бір-бірімен тұтас байланысты жүйесін құрап тұрғанына көзіміз жетеді. Мұндай жырлардың тұтастығын ұсақ құрамдарға жіктеп жіберсек, оның маңыздылығына нұқсан келеді. Барлық жырлардың тоғысар тұжырымдары бір. Ол - отбасының ізгілікті болып, үлгілі ел санатын құруға қадам жасау. Тұрмыстық жырлардың өзін сонау ықылым замандарда сал-серілер шығарғаны жайлы бірер пікірлер айтылып жүр.

          Біржанның өзі кішкене күнінен әжесі бауырына салып алғандықтан, Қожағұлұлы деп аталып кеткен. Салдың туған әкесі - Тұрлыбай. Бұның өзі - атасының және әжесінің әнге, күйге құмарлығының куәсі. Сөйтіп, елге келген әнші-жыршылардың өнерін тыңдап өскен Біржан келе-келе ойын-сауықтарда, алтыбақан, шілдеханаларда ән салып, «әнші бала» атанды. Бертін келе «әнші жігіт», кейіннен «әнші Біржан», «Біржан сал» атанады. Біржанның салдық құруы әнмен тікелей байланысты. Ел аралауы, оған арнайы киімдер даярлауы, әндерінің барлығы белгілі бір оқиғалық құбылыстарға құрылуы - тарихи маңыздылықтың құнын айқындауға үлкен тіректік нысан. Мәселен: «Тентек», «Жайма шуақ», «Телқоңыр», «Айтбай», «Ғашық жар», «Жанбота», «Жамбас сипар», «Көкек», «Теміртас» және т.б. Жай ғана өлеңдердің атын жіктеп өткеннің өзінде талай оқиғаларды көз алдымызға елестетіп, оның қазақ халқының дәстүрі мен салт, әдет-ғұрпы тұрғысында жырланып, сөз өнерінің құдыретімен келесі адамның жүрегіне жететіні - ерекше сипат. Біржан салдың кешегі отбасы дәстүрлеріне қатысты өлеңдер шығаруының өзі шарықтау шегіне жетіп, халықтың басынан өткерген тарихи оқиғалармен жалғасын тапқанына, оның үлкен іргелі мәселелерге ұласқаны айқын байқалады. Біржан салдық құру арқылы халқының мәдени деңгейін арттыруға барлық бойындағы жасампаз өнерін құрал ретінде пайдаланады.

          Салдық дәстүрде халықтың тұрмыс-тіршілігіндегі әлеуметтік мәселелері бірінші мәнде болғаны аңғарылады. XIX ғасырдың екінші жартысындағы қазақ халқының салт-дәстүрі, дүниетанымы бұрынғы дамыған өрісінен басқа өңге айналып кеткені белгілі. Сол себепті Біржан салдың өлеңдеріндегі зарлы дауыс, шерменде ырғақ, мұңды сарын басымдық орында болып келеді. Біржан салдың тұрмыстық жырларға тікелей қатысының барлығына куә боларлық көрініс - оның Абай аулына келу сапары. Бұл Біржанның салдық, шығармашылық кемелдену тұсын айқындай, айшықтай түсуіне қозғаушы күштік қуат берген сәт болатын. Біржанның Абаймен кеңесуі, кемеңгер ақынның парасатқа толы ғаламдық тұжырымдары, ән, өлең өнеріне сыншылдықпен, кірпияздықпен қарауы сияқты екеуара одақтық өнер әлеміне тигізген әсері мол. Абай өлеңдерінің философиялық сырын Біржан өзінің салдық өнерімен аша түскен.