Жыццё і дзейнасць Клімента Смаляціча

УСТАНОВА АДУКАЦЫІ

«ГРОДЗЕНСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ УНІВЕРСІТЭТ

ІМЯ ЯНКІ КУПАЛЫ»

Філалагічны факультэт

 

 

 

 

 

Кіруемая самастойная работа

                           Міхайлоўскай Вольгі

        Па тэме “Жыццё і дзейнасць Клімента Смаляціча”

Студэнткі 1 курса групы СДП-БФ-171

    

 

 

 

 

 

Выкладчык:

Казлоўскі Р.К.

 

 

                             

                                        Гродна 2017

                                       Клімент Смаляціч

                              Клім Смаляціч  ( ? — 1164)

     

    Знакаміты царкоўна – палітычны і літаратурны дзеяч , пісьменнік і мысліцель сярэдзіны ХІІ ст. Нарадзіўся ў першай палове ХІІ ст. у Смаленску. Быў манахам Зарубскага манастыра каля Кіева. Стаў вядомы дзякуючы сваёй рознабаковай адукацыі , рэдкай эрудыцыі , выдатнаму літаратурнаму таленту. Як сцвярджае Іпацьеўскі летапіс , К. Смаляціч “Быў кніжнік і філосаф , якіх у Рускай зямлі не бывала” . Высокую на той час адукацію ён , верагодна , атрымаў у Канстанцінопалі . Добра ведаў сучасную візантыйскую літаратуру , меў здольнасці выдатнага прамоўцы , палеміста , экзегета , настаўніка і пісьменніка – багаслова . Паводле летапісу ведаў антычную літаратуру , быў знаёмы с творчасцю Гамера , Платона , Арыстоцеля . Прыхільнік развіцця ўсходнеславянскай культуры , адзін з першых абаронцаў незалежнасці рускай праваслаўнай царквы ад Візантыі . К. Смаляціч актыўна агітаваў за царкоўную аўтакефілію . Ён нястомна даказваў, што назначэнне метрапалітаў для Кіеўскай Русі — унутраная справа рускага праваслаўя , і дыктат Візантыі ў гэтым пытанні пярэчыць інтарэсам народа , царквы , дзяржавы . Паводле яго пераканання , мітрапаліты – грэкі , якія дрэнна валодалі славянскай мовай , не маглі даць столькі карысці для царкоўнага ўпарадкавання і народнай асветы , колькі можна было чакаць ад мітрапалітаў мясцовага паходжання .

    Каля  1146 г. чарнігаўскі епіскап Ануфрый  прапанаваў новаму кіеўскаму  князю Ізяслову Мсціслававічу  паставіць Клімента Смаляціча  . У 1147 г. Ізяслаў Мсціслававіч склікаў у Кіеве епіскапскі сабор і прапанаваў удзельнікам выбраць первасвяшчэнніка для Кіеўскай Русі без адабрэння канстанцінопальскага патрыярха . Пры гэтым кіеўскі князь назваў К. Смяляціча самым дастойным кандыдатам . Так “кніжнік і філосаф” стаў другім (пасля Іларыёна Кіеўскага) мітрапалітам славянскага паходжання .

Клімент атрымаў кафедру , але становішча яго было вельмі хісткім : “грэчаская партыя” на чале з Ніфантам Наўгародскім распачала супраць мітрапаліта сапраўдную вайну , якая ўсхвалявала ўсё духавенства . Становішча новага мітрапаліта было нялёгкім . Яго дзейнасць ухваляў толькі Ізяслаў Мсціславіч . Пасля смерці Ізяслава (1154) калі вялікакняжацкі правтол заняў былы смаенскі князь Расціслаў Мсціславіч , К. Смаляціч у яго асобе таксама атрымаў саюзніка . Аднак і на гэты раз частка епіскапаў на чале з Ніфантам Ноўгарадскім не падтрымала метрапаліта. Ніфант ад свайго імя і ад імя іншых епіскапаў заявіў : “Мы не станем табе кланяцца , не будзем служыць с табой , таму , што ты не ўзяў благаславення ў святой Сафіі і ад патрыярха ” .

    У  сакавіку 1155 кіеўскі трон заняў  правізантыйскі настроены князь  Юрый Даўгарукі , які саслаў мітрапаліта  Клімента ва Уладзімір Валынскі , а метрапаліцкую кафедру аддаў  назначэнцу патрыярха Канстанціну. Аднак праз 3 гады новы кіеўскі  князь Мсціслаў Ізяслававіч аднавіў  К. Смаляціча на гэтай пасадзе . Грэчаскі стаўленік імкнуўся аддаліць ад царкоўных спраў прыхільнікаў Клімента , у сваю чаргу Клімент не мілаваў тых , хто быў на баку яго праціўніка . Каб спыніць разлад князі Расціслаў і Мсціслаў адхілі ад спраў абодвух  мітрапалітаў і прызначылі у жніўні 1161 г. на мітрапаліцкае месца Феадора , які праз некалькі месяцаў памёр . Расціслаў зноў прапанаваў кандыдатуру К. Смаляціча .  Каб надаць справе законны выгляд , ён паслаў прасіць благаславення для Клімента ў патрыярха . Але канстанцінопальскі патрыярх накіраваў ў Кіеў мітрапалітам  Іаана ІV . Так скончылася гісторыя з узвядзеннем на мітрапаліцкі прастол  К. Смаляціча , які звязваў сваё жыццё і дзейнасць з барацьбой за за царкоўную незалежнасць ад Візантыі . І ўсё ж такі ідэя рускай праваслаўнай аўтаноміі , якую так энергічна адстойваў вучоны манах са Смаленска , не памерла , але здзейснілася на практыцы толькі ў канцы ХVІ ст.

    Да  нас дайшоў толькі адзін твор  К. Смаляціча ( у тлумачэнні манаха  Афанасія)  —  “Пасланне смаленскаму прэсвітэру Фаме” . У гэтым   “Пасланні …  ” , разглядаючы тэарытычныя пытанні , К. Смаляціч  абвяргае высунутыя супраць яго абвінавачванні , прыводзіць аргументы ў абарону свайго права кіраваць царквой . Асноўный разыходжанні , што служілі падставай для дыскусій паміж Кліментам і Фамой , — рознае разуменне таго , як і да якіх межаў можна інтэрпрэтаваць тэксты Свяшчэннага пісання . Паводле меркаванняў К. Смаляціча , важнае не толькі літаральнае , але і сімвалічнае разуменне біблейскіх тэкстаў , іх творчая інтэрпрэтацыя . Ён вымушаны быў абгрунтоўваць сваё права “ даследаваць іншасказальна … усе гэтыя боскія адзнакі і цуды Госпада нашага Ісуса Хрыста” , свае доказы падмацоўваць аўтарытэтам айцоў царквы : “ Калі святыя і боскія айцы нашы дабавілі нешта падобнае да Гасподніх слоў , каб растлумачыць і выкласці іх , то гэта вельмі карысна , добра і пахвальна” . Пісанне становіцца ў яго па сутнасці прадметам разумовага аналізу .

 

    У  рзвіцці чалавечай гісторыі   К. Смаляціч вылучае тры паслядоўныя  перыяды  — “ Запавет” , “ Закон ” і “ Дар Божы ”. Значэнне першых двух у тым , што яны рыхтуюць перамогу абсалютнай ісціне , якая адкрываецца ў хрысціянстве . Паводле яго слоў , “ Хрыстос Бог наш , сонца праведнае , асвяціў нас боскімі зорамі і прасвяціў сваім хрышчэннем , і вось усё старое прайшло , і стала ўсё новае , і ўжо не месціцца ў законе чалавецтва , але пад боскай ласкаю свабодна ходзіць …” . У гэтай сувязі К. Смаляціч падкрэслівае, што некаторыя язычнікі , якія жылі па-за законам  і да закону “вылучаліся набожнасцю , жывучы не па законе , але па веры ” , таму ім лягчэй атрымаць дабрадзейства боскае , чым іудзеям , якія не могуць “пайсці” далей закону Майсеевага , што заступае шлях да дабрадзейтва . Для распрацоўкі і выкладання ўласных поглядаў  К. Смаляціч шырока выкарыстоўвае працы Феадарыта Кірскага , Мікіты Іраклійскі (Гераклійскі) , рацыяналістычныя метады для тлумачэння рэлігійных тэм . Апісваючы , ён спасылаецца не толкьі не хрысціянскіх , але і антычных аўтараў  — Гамера , Платона , Арыстоцеля . Яго асноватворнае ўяўленне пра сусвет — гэта перакананне ў тым , што ўсё існае мае мэтазгодную будову , “усё ўладжваецца , падтрымліваецца і мае поспех сілай боскай “ . Мысліцель характарызуе Бога як непазнавальную абсалютную істоту , якая , аднак пазнаецца ў сваіх тварэннях .

    У  разважанні пра Грыгора Багаслова , прарока Іоана  , траіх отракаў , расказах пра фантастычных жывёл  К. Смаляціч настойліва праводзіць  думку пра тое , што “нішто  не пагарджанае ў Госпада : усё  бачыць яго бяссонае вока , усё  назіраецца , пры ўсім стаіць , даючы  кожнаму выратаванне” . Валодаючы  найвышэйшым дарам  — свабоднай воляй  — чалавек можа дзейнічаць , як яму хочацца .

     Але дараваная яму свабода  ўчынкаў  —  адначасова і напамін пра тое , што чалавеку , як вянцу тварэння , як асноўнаму цэнтру сусвету , створанаму по ўзоры і падабенстве боскаму , належыць імкнуцца да маральнага ўдасканалення , безагаворачна давяраць боскаму промыслу , “ праслаўляць і дзякаваць ” Творцу . такім чынам , як і Іларыён Кіеўскі , Кірыла Тураўскі і інш. мысліцелі эпохі Кіеўскай Русі , Клімент Смаляціч развіваў антрапацэнтрычныя ідэі , падкрэсліваў духоўна-маральную прыроду чалавека . Але гэтыя аспекты сярэдневяковага светапогляду ён фармуляваў больш выразна і тэарэтычна абгрунтавана , чым яго папярэднікі . Важнае месца ў светапоглядзе К. Смаляціча займае ідэя няхцівасці . Яго адмова ад усяго , уключаючы царкоўную маёмасць , у той час як многія манастыры , цэрквы , асобныя свяшчэннаслужыцелі  з’яўляліся буйнымі ўласнікамі , была не зусім тыповая . Акцэнт на духоўным , вечным , асуджэнні скнарнасці характарызуе ўсё сярэдневяковае светасузіранне ўсходніх славян .  Але ў ХІІ ст., бадай толькі К. Смаляціч ясна і дакладна выказаў гэту думку . Яго заклік захаваць маральную чысціню думак і ўчынкаў , духоўнае памкненне да найвышэйшых каштоўнасцей быцця гучыць вельмі сучасна і надзённа :

    “ І як мы атрымалі закон і благадаць Свяшчэннага пісання ад агульнага ўладыкі , Госпада нашага Ісуса Хрыста Збавіцеля і Кіраўніка нашых душ , і святых і боскіх яго апосталаў , па дары і благадаці і сіде Духа , будзем трымацца , любыя , за гэту будучую надзею , неадхіляючыся ні ўлева , ні ў права , каб не зваліцца нам на самае дно пагібелі .

    Але  пайшоўшы следам за ісціным  і сумленным царкоўным свяціцелем , такім чынам дасягнем найвышэйшай  светласці ў будучым царстве  Госпада нашага Ісуса Хрыста  … ”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                               Спіс літаратуры

1. Асветнікі зямлі Беларускай : Х — пачатак  ХХ ст. Энцыкл. А90 даведнік  / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш. ; Маст. У.М.Жук . 2-е выд. — Мн. : БелЭн , 2006 , с. 236 – 238
2. Гісторыя беларускай літаратуры ХІ — ХІХ ст у 2 т.

1.Даўняя  лмтаратура : ХІ — першая палова ХVІІІ ст , 3-е выданне выпраўленае.  Нац. акад. навук Беларусі , Ін – т мовы і літ – ры  імя Я. Коласа і Я.Купалы ,  Мінск “Беларуская навука ” 2010 г. , с. 73 - 76

3.Беларуская  энцыклапедыя у 18 т. , т.8 с.342 / Мінск  1999 г.