Аналіз перакладу ў часопісе "Нёман"

АНАЛІЗ ПЕРАКЛАДУ Ў ЧАСОПІСЕ “НЁМАН”

Разважаць пра пераклады ў часопісе “Нёман” трэба пачаць з перага выпуску, які пабачылі чытачы ў студзені 2016. Я акцэнтую вашу ўвагу  толькі на дзвух творах з усіх магчымых. Першым будзе раман Рэнэ Бержавель і Аленка дэ Вэер “Девушки и единорог” , пераклад якога быў пададзены  на працягу трох нумароў. Ім займаўся  перакладчык Ігар Найдзенкаў. Па маяму разуменні, ён здолеў зрабіць вельмі складаную працу, за якую мноства чытачоў гэтага рускамоўнага часопіса будуць дзякаваць яму. У мяне не атрымалася знасці які-небудзь другі пераклад рамана. Хутчэй за ўсё прычына гэтаму ў тым, што перад намі першы пераклад гэтай гісторыі, якая спачатку нагадвае старую казку, а пасля закранае апісанне жыцця некаторых прадстаўнікоў старажытнага роду, які паклаў свой пачатак ад дзяўчыны-аднарога і  “Фулька, первого графа Анжуйского, вначале носившего прозвище Рыжий, но затем получившего известность как Плантагенет”1, что азначае ‘сажающий дрок’. Я не збіраюся пачынаць пераказваць тэкст, бо гэта зойме шмат часу і не будзе вельмі цікава. Я лічу, што лепей самому прачытаць кнігу. На мой розум, кніга – гэты цэлы свет, які схаваны пад вокладкай і надрукаваны на паперы. Знаёмства з ім ідзе ў чытача тады, калі яны застаюцца сам-насам, адзін насупраць другога… Але хопіць разважанняў, трэба зноў гаварыць пра адпаведную тэму. У перакладзе Найдзенкава я пабачыла тое, што прымушае мяне пераканацца наколькі складаную і якасную працу змог ажыццявіць гэты адукаваны чалавек. Напрыклад, у французскай мове слова “аднарог” жаночага роду, але у рускай і беларускай мове яно мужчынскага роду, што ў разы пабольшвае складанасць перакладу. На шчасце, перакладчык вельмі добрасумленна выканаў усё, што ад яго было патрэбна, і таму ў чытачоў не ўзнікала блытаніна на працягу ўсёй кнігі. Я думаю, што я пра гэты твор напісала ўсё, што магла. Цяпер можна пераходзіць да іншага.

Паэма “Курган” з’яўляецца яркім прыкладам таленту спачатку вялікага чалавека, а ўжо потым паэта-рамантыка, Янкі Купалы. Яго тварэнне назаўжды застанецца ў памяці нашчадкаў як цудоўны помнік беларускай літаратуры. Але мне не варта адцягвацца на каменціравання гэтага твора. Я павінна ацаніць працу перакладчыка, які ўзяў на сабе такую нялёгкую, але ў той жа час даволі цікавую задачу. У адрозненне ад першага твора на гэты раз мной быў знойдзены іншы пераклад гэтай паэмы. Яго прапа. Давайце параўнаем першыя слупкі, перакладаныя Нікалаем Браунам і Палес. Спачатку варта прывесці ўрывак з часопіса, таму і пачнем з перакладу Лізаветы Палес:

 

“Средь лесов и болот белорусской земли,

У глубокой реки шумнотечной

Дремлет памятник дней,

что минули, ушли, —

В травах диких курган вековечный…”2

 

Наступны ж будзе пераклад Брауна:

 

“Меж болот-пустырей белорусской земли,

На прибрежье реки быстротечной

___________________

1 Бержавель Р., Аленка дэ Вэер. Раман. “Девушки и единорог». Пераклад І. Найдзенкава. Нёман. №1.

2 Купала Я. Паэма. “Курган”. Пераклад Л. Палес. Нёман. №1.

Дремлет памятник дней, что ушли-утекли,—

Обомшелый курган вековечный...»[1]

 

А зараз будзе арыгінал тэксту, пасле чаго я выкажу сваі думкі наконт якасці перакладу.

“Паміж пустак, балот беларскай зямлі,  
На ўзбярэжжы ракі шумнацечнай  
Дрэмле памятка дзен, што ў нябыт уцяклі,  
Удзірванелы курган векавечны”[2]

Чытаючы  абодва пераклада, можна з лёгкасцю разгледзець іх адрозненне адзін ад аднаго па прычыне таго, што кожны перакладчык мае сваю асаблівасць, якую ён не можа не ўпісаць у арыгінальны тэкст, таму што ў адваротным выпадку страціцца яго адметная рыса. Нельга вінаваціць перакладчыка ў гэтым, бо ён ў якай меры мастак сваёй справы. Ён перакладае так, як "бачыць", як лічыць правільным. Але ўсё ж  мне больш спадабаўся пераклад Гагінай, таму што ён вельмі нагадвае добрую казку і больш блізкі да былінных матываў, якімі карысталіся ў старажытныя часы і адпаведна карыстаўся Янка Купала ў сваім творы.

Калі гаворка пойдзе пра выпуск часопіса, які выходзіў у лютым 2016 года, то можна сустрэць  два перакладзеныя творы, якія адрозніваліся ад тых, што былі даддзены ў іншым нумеры, адным цікавым фактам: і аўтарамі, і перакладчыкамі з’яўляліся адны і тыя ж людзі. Так раман Деаніда Левановіча “Беседь течет в океан”, які працягваўся і ў наступным нумары, і цыкл вершаў Васіля Макарэвіча “Неба слышал вздохи каждый миг» былі перакладамі менавіта такога майстэрства.  .  Аднак і тут мной былі выяўлены некаторыя памылкі, але не ў самом перакладзе, а ў самом змесце. Паглядзеўшы на арыгінал рамана “Бесядзь цячэ ў акіян”, я ўбачыла, што часткі ў перакладзе ідуць не так, як ў арыгінале. Калі ў “Нёмане” сюжэт развіваўся з урыўка з хронікі БЕЛТА і ТАСС 1980 года і слоў “В то утро Михаил Долгарев проснулся рано. Поднялся, сел на кровати, рядом тихо посапывала жена…”1, у беларускім тэксце пачатак гучыць так: “Пасля вячэры Машэраў закурыў любімую цыгарэту фірмы “Філіп Морыс”, уладкаваўся каля тэлевізара: пачыналася праграма “Время”, якую ён стараўся не прапускаць. Іншы раз трапляла ў кадр і Беларусь, і ён, партыйны лідэр рэспублікі, павінен ведаць, што паказалі і як паказалі, бо гэта ідзе на ўвесь Саюз і нават за яго межы…”[3] Спачатку я не магла зразумець, што да чаго, але пасля мне атрымалася высветліць, што такі выпадак не быў індэнтычны. Ён паўтараўся на працягу ўсяго рамана. Часам розніца паміж часткамі была даволі малая,  а часам моцна вялікая. Прыкладам гэтаму могуць быць тыя ж урыўкі, што былі спачатку прыведзены. Тое, што было калісьці першай часткай стала намесцы трэцяй, што прыцягнула за сабой невялікі дысананс. Ён быў фактычна не заўважаны, бо, няглезячы на гэту  невялікую заўвагу, чытач, які не быў знаём з тым і іншым варыянтам адначасова, не змог бы заўважыць гэтую недакладнасць, ды і тым больш пераклад быў вышэй усялякіх пахвал, што проста не можа прымусіць быць да яго абыякавым. Апраўданнем гэтаму нюансу можа паслужыць тое, што аўтар сам быў перакладчыкам, што прымушае задумацца над тым, што ён сам вырашыў некалькі змяніць канцэпцыю размяшчэння частак, што дазваляе яму яго аўтарскія паўнамоцтвы.

____________________

1 Левановіч Л. Раман. Беседь течёт в океан. Пераклад з беларускага аўтара. Нёман.№2.

На старонках майскага выпуску часопіса “Нёман” знаходзіцца дэтэктыўнае апавяданне Агата Крысці “Четеверо подозреваемых”, перакладам якога займалася Зінаіда Краснеўская. Гэта цудоўная перакладчыца асансавала сваю ўвагу на дэталях, якія

пераважна адсутнічалі ў арыгінальным тэксце.

Каб прадэманстраваць якасць яе працы, я прывяду некалькі прыкладаў. Першым з іх будзе сам арыгінал:

“The conversation hovered round undiscovered and unpunished crimes. Everyone in turn vouchsafed their opinion: Colonel Bantry, his plump amiable wife, Jane He- lier, Dr Lloyd, and even old Miss Marple. The one person who did not speak was the one best fitted in most people’s opinion to do so. Sir Henry Clithering, ex- Commissioner of Scotland Yard, sat silent, twisting his moustache—or rather stroking it—and half smiling, as though at some inward thought that amused him…”[4]

Другім — пераклад  Людмілы Дэвель:

“Разговор зашел о неустановленных и оставшихся безнаказанными преступлениях. Все высказывались по очереди: полковник Бантри, его приятная жена, Джейн Хелльер, доктор Ллойд и даже почтенная мисс Марпл. Только один человек не участвовал в разговоре, хотя, по мнению большинства, ему единственному было наиболее уместно сделать это. Сэр Генри Клиттеринг, отставной комиссар Скотленд-Ярда, сидел молча, подкручивая усы – или, вернее, поглаживая их, – и слегка улыбался: казалось, собственные мысли забавляли его… ”[5]

Нават не ведаючы ангельскую мову можна заўважыць падабенства паміж прыведзенымі вышэй тэкстамі, аднак пераклад Дэвель не з'яўляецца тым, што патрэбна ў цяперашні час, таму што той тэкст не быў дадзены ў часопісе, пераклады у якім зараз разглядаюцца мной.

Я лічу, варта ўжо абмеркаваць той самы пераклад Красневской, пра які я згадвала раней у пачатку разгляду перакладаў аповеду Агата Крысці:

“Разговор за столом зашел о преступлениях, и не просто о преступлениях, а о таких, что остались нераскрытыми. Ведь нераскрытое преступление сулит безнаказанность и тем, кто его совершил. Все присутствующие поочередно высказались по сей животрепещущей теме. Полковник Бантри, его жена, милая пухленькая особа, известная актриса Джейн Хелер, доктор Ллойд и, наконец, мисс Марпл. Единственным, кто не принял участие в развернувшейся дискуссии, был сэр Генри Клитеринг, пожалуй, самый компетентный человек в обсуждаемом вопросе. Бывший комиссар Скотленд-Ярда сидел молча, время от времени небрежно поглаживая усы. Легкая улыбка скользила по губам сэра Генри, словно его забавляли какие-то собственные мысли…”1

Тут ярка праглядаецца тая самая дэталь, якая дазваляе чытачу Найбольш дакладна прадставіць тое, што адбываецца ў тым пакоі, у якой мы апынуліся з дапамогай аўтара і перакладчыка.

Заўважыўшы пераклад “Санет” Шэкспіра, я, не раздумваючы ні хвіліны, вырашыла

_________________

1 Крысці А. Апавяданне. Четверо подозреваемых. Пераклад З. Краснеўскай. Нёман. №5.

заняцца менавіта імі. Спадзяюся, я не ўзяла на свае плечы занадта вялікую адказнасць. У

ангельскай мовы, на якой пісаў сваі вершы гэта вялікі паэт, займалася перакладчыца Наталля Іванова.

Я ўзяла на сябе адказнасць параўнаць пераклады Самуіла Маршака і гэтай перакладчыцы. Мной будзе ўзята за аснову ўрывак з санета №147.

Вось пераклад, які склаўся пры ўдзеле Самуіла Маршака:

“…Отныне мой недуг неизлечим.

Душа ни в чем покоя не находит.

Покинутые разумом моим,

И чувства, и слова по воле бродят…”[6]

 

А гэты належыць Івановай:

 

“…Ума лишенный, я неизлечим,

 Я лихорадки пламенем  объят,

 И дум, и речи смысл непостижим,

 Когда безумца губит страсти яд…” 1

 

На маю думку, яны абодва вышэй усялякіх хвал. Мне цяжка разважаць аб тэме, які з іх лепей другогага, таму я і не буду гэтым займацца. Але кожны сам можа ацаніць і выбраць той, які на яго думку з'яўляецца лепшым.

Каб разглядзець якасць пераклада ў так званай казкі для дарослых, я параўнала яго з арыгінальным варыянтам, які прапануе сам аўтар, але ў часопісе “Полымя”, дзе аповесць прадэманстравана чытачам з іншай назвай — “Атамізацыя”. Арыгінал гучыцьтак: “…Ну, браточкі мае, шчыра прызнаюся, не вытрымаў, дапяклі гэтыя серыялы, выказаўся, бо цярпеў дагэ- туль, маўчаў, як кляты...”2 Пераклад жа дадзены у форме, больш падобнай на тое, што паказвалася крыху раней: “…До этого долго терпел, молчал, а тут, честно признаюсь, не выдержал, допекли эти сериалы, высказался...”3 Гэты пераклад даволі дакладны. У ім не губляецца сэнс перакладзенага тэксту, няхай гэта не з'яўляецца найбольшзначным і важным у адрозненне ад таго, што ў гэтым тэксце найбольш выразна праглядаецца душа переводчка, якога чытачы не заўважаюць, акцэнтуючы сваю ўвагу на самога пісьменніка, тым самым дапускаючы вялікую памылку.

Разглядаючы перша твор у гэтым невялічкім спісе, а менавіта “Ладонь на плече” Анатолля Казлова, я ўбачыла тое, што мяне вельмі ўзрадавало: там прысутнічала падабенства да арыгінальнага тэксту. Я пакажу ўсё на канкрэтным прыкладзе. Спачатку будзе бачан арыгінальны тэкст, які можа прачытаць на старонках часопіса “Маладосць”:

“…Што аўтар намерваўся гэтым акрэсліць? Ды і ўвогуле, навошта пераводзіў крэйду і марнаваў час у закінутай і паўразбуранай двухпавярхоўцы на ўскрайку Мінска?..”4

Затым пераклад Алега Пушкіна, які быў узяты ў апошнім нумары часопіса “Нёман” за 2016 год:

 

______________________

1 Шэкспір У. Санеты. Прадмова і пераклад Н. Івановай. Нёман. №6.

2 Гігевіч В. Аповесць-казка. Атамізацыя. Полымя, 2015. №1.

3 Гігевіч В. Сучасная аповесць-казка для дарослых. Гуманоиды: прямой контакт. Нёман. №12.

4 Казлоў А. Аповесць. Расхрыстанасць, альбо Далонь на плячы. Маладосць, 2013. №2.

“…Что автор намеревался этим подчеркнуть? Да и вообще, зачем тратил мел и время в заброшенной и наполовину разрушенной двухэтажке на окраине Минска?..”1

Сапраўды, яны падобныя. Калі, вядома, не завастраць увагі на тым, што напісаны на розных мовах.

Калі разглядаць, як могуць быць падобны арыгінальныя вершы з іх перакладамі, я магу паказаць вам на прыкладзе вершу Анатоля Сыса “Шрыфтам Брайля па калядным снезе”. Вось урывак з верша, што напісаны на беларускай мове:

“Шрыфтам Брайля па каляндарным снезе

  птушкі вершы  пішуць.

  А чытаю –  рукі змерзлі.

  Свае руны  мне не вышіць.

  Я аслепнуў.

  Я аглух…”[8]

А гэты тое, што чытачам  стаў знаём са старонак часопіса “Нёман”, дзякуючы працы Цяўлоўскага:

“Шрифтом Брайля белый стих по снегу

  Птицы людям пишут.

  А читаю — что калека, —

  Свои руны мне не вышить.

  Уши глохнут.

  Очи слепнут…”3

Мне падабаецца і арыгінал, і пераклад. Хоць найбольшае ўражанне было ад перакладу. Ён складзены так добра, што сапраўды не цяжка ўявіць, што таіцца ў сэрцы паэта і як гэта ўяўляе перакладчык, які прыклаў руку да гэтага твору майстры пяра.