Д. Жылуновіч - дзяржаўны дзеяч, рэдактар і публіцыст

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЎНІВЕРСІТЭТ

ІНСТЫТУТ ЖУРНАЛІСТЫКІ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Рэферат

 

па дысцыпліне "Гісторыя Беларусі"

 

на тэму:

 

"Д. Жылуновіч - дзяржаўны дзеяч, рэдактар і публіцыст"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Падрыхтавала студэнтка 1 курса 3 групы

напрамак "Журналістыка (вэб-журналістыка)"

Тапочкина Алиса Дмитриевна

 

 

 

 

 

 

 

Мінск 2016

 

 

Асноўныя звесткі. Жылуновіч як дзяржаўны дзеяч

 

Цішка Гартны (сапраўднае імя - Дзмітрый Фёдаравіч Жылуновіч, 1887-1937) - беларускі савецкі пісьменнік, рэдактар​​, кіраўнік Часовага рабоча-сялянскага ўрада Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь (01.01.1919 - 03.02.1919). Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1928). Удзельнік рэвалюцыі 1905-1907 гг. і грамадзянскай вайны.

Цішка Гартны - дзеяч беларускага нацыянальна-вызвольнага руху, пісьменнік, гісторык, дзяржаўны дзеяч. У 1917 г. адзін з лідэраў левага крыла Беларускай сацыялістычнай грамады, член Беларускага нацыянальнага камітэта. З 1918 г. сакратар Беларускага нацыянальнага камісарыята (Белнацкама), рэдактар ​​яго друкаванага органа «Дзяньніца». Адзін з галоўных ініцыятараў абвяшчэння незалежнасці БССР. Старшыня Часовага ўрада Савецкай Беларусі - з 1 студзеня па 3 лютага 1919 г. Пасля гэтага працаваў рэдактарам цурчала «Полымя», дырэктарам Госиздательства БССР, у Інстытуце гісторыі АН Беларусі. Акадэмік АН БССР (1928). У 1931 г. абвінавачаны ў «нацыянал-дэмакратызмам», выключаны з партыі. У 1936 годзе арыштаваны органамі НКУС.

Газету «Дзяннща» выдаваў на свае сродкі Д. Ф. Жылуновіч (Ц. Гартны). Яна падымала вострыя сацыяльныя праблемы, пытанні развіцця беларускай культуры, асуджала палітыку германскіх акупацыйных уладаў. У газеце публікаваліся творы Т. Гартнага, К. Буйло, Ф. Шантыр і іншых дзеячаў, якія стаялі на рэвалюцыйна-дэмакратычных пазіцыях. Рэвалюцыйна-нацыянальны накірунак газеты выклікала падазрэнне ў цэнзуры. Цэнзары выкідалі з газеты матэрыялы аб цяжкім становішчы ў Беларусі, абвінавачвалі газету ў тым, што яна нібыта служыла Германіі. У студзені 1917 г. "Дзяннща» перастала выходзіць. Газета «Светач» прапагандавала ідэі адзінства беларусаў незалежна ад іх класавай прыналежнасці, заклікала ўсе грамадскія сілы да ажыццяўлення "беларускага нацыянальнага ідэалу». Аднак яна не мела вялікага ўплыву на развіццё беларускага нацыянальнага руху. У пачатку 1917 г. выданне газеты таксама спынілася.

 

Біяграфія

 

Нарадзіўся 4 лістапада 1887 года ў гарадскім пасёлку Капыль Менскай вобласці ў сялянскай сям'і. У 1905 годзе скончыў двухкласныя школу ў Капылі. Працаваў у гарбарнай майстэрні. Прымаў удзел у рэвалюцыйных дзеяннях 1905-1907 гадоў. У пошуках працы аб'ехаў Беларусь, Украіну, Літву. У 1910 і 1911 гады прыязджаў у Капыль і браў удзел у рабоце мясцовай арганізацыі РСДРП, у выданні рукапісных часопісаў.

У траўні 1913 года пачаў працаваць на заводзе «Вулкан» у Пецярбургу. Газета «Правда» ў 1912-1913 гг змясціла шэраг яго вершаў і нарыс пра працу гарбароў. Быў членам працоўнага культурна-асветніцкага таварыства «Веды». У 1914 году перайшоў працаваць на завод «Айваз». Вёў у Петраградзе прапагандысцкую і арганізацыйную работу сярод бежанцаў-беларусаў.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі - сакратар Беларускага нацыянальнага камісарыята (Белнацкама) пры ўрадзе РСФСР, член беларускай секцыі РКП (б), рэдактар ​​газеты «Дзянніца». Вёў барацьбу за стварэньне Беларускай Рэспублікі супраць Вільгельма Кнорына і Аляксандра Мяснікова даўно не прызнавалі беларусаў самастойнай нацыяй, знайшоў падтрымку ў В. І. Леніна і І. В. Сталіна. З дня стварэння Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь (1 студзеня 1919) да 3 лютага 1919 года быў кіраўніком Часовага рабоча-сялянскага ўрада Савецкай Беларусі. З 3 сакавіка 1919 году - рэдактар ​​і сакратар газеты «Чырвоная зара» (Харкаў), і з чэрвеня палітработнік у штабе 14-й арміі.

Працаваў рэдактарам газеты «Савецкая Беларусь», часопіса «Полымя», дырэктарам Дзяржаўнага выдавецтва БССР і Дзяржаўнага архіва БССР (1923), загадчыкам Главискусства і намеснікам народнага камісара адукацыі БССР. Быў членам Інбелкульта (Інстытута беларускай культуры), а ў 1928 годзе выбраны акадэмікам Акадэміі Навук БССР. Працаваў у інстытуце гісторыі і загадваў выдавецтвам АН БССР. Быў членам ЦВК БССР (1920-1931).

У 1927 годзе з групай беларускіх пісьменнікаў спрабаваў арганізаваць усебеларускую федэрацыю пісьменнікаў і паэтаў. Аўтар першага беларускага рамана «Сокі цаліны». Выступаў як паэт, драматург, крытык. Аўтар артыкулаў пра творчасць А. С. Пушкіна, А. Міцкевіча, Л. Н. Талстога, В. Брюсова, А. Блока, украінскага паэта В.Елана (блакітных). Для літаратуразнаўчых выступленняў Гартнага характэрны сацыяльны вульгарузмам. ставіў сябе, як пролетарскго паэта вышэй Я. Купалы, Я. Коласа, М. Багдановіча. Подерживал сяброўскія адносіны з Янісам Райніса, Иоганесом Бэхера, Францыя Вайскопф, Юліюсам Фучык, Здэнекам Неедлы, чэшскім паэтам Юзаф Гара.

15 лістапада 1936 года быў арыштаваны. Знаходзячыся ў турме, быў абвешчаны псіхічна хворым, у сувязі з чым пераведзены ў Магілёўскую псіхіятрычную лячэбніцу, дзе і памёр 11 красавіка 1937 году. Па некаторых дадзеных - скончыў жыццё самагубствам.

15 кастрычніка 1955 года  Д. Ф. Жылуновіч быў рэабілітаваны ў грамадска-прававых адносінах, у 1988 году адбылася поўная палітычная рэабілітацыя.

 

Творчасць

 

Творчасць вядомага пісьменніка і грамадскага дзеяча Цішкі Гартнага - цікавая і своеасаблівая старонка ў гісторыі беларускай савецкай літаратуры. З яго ниенеы звязаны развіццё і станаўленне эпічнага жанру беларускай прозы, першыя вопыты па стварэнні ладу новага, народжанага Кастрычнікам чалавека, чалавека-воіна і працаўніка. У яго творах знайшлі мастацкае ўвасабленне суровы драматызм рэвалюцыйнай эпохі, героіка грамадзянскай вайны, энтузіязм стваральнай працы першых гадоў савецкай улады.

Ц. Гартны быў заўсёды на пярэднім краі барацьбы за літаратуру, цесна звязаную з жыццём народа. Ён крочыў у нагу з падзеямі свайго часу, жыва адгукаўся на актуальныя тэмы, выяўляючы вялікую творчую актыўнасць, плённа працуючы як празаік, паэт, публіцыст і літаратуразнаўца. Складаным і няроўным быў творчы шлях Т. Гартнага, але ўсе свае выдатныя здольнасці, сілу і энергію аддаў пісьменнік рэвалюцыі, умацаванню заваёў савецкай улады, развіццю беларускай нацыянальнай культуры.

Цішка Гартны (літаратурны псеўданім Зміцера Фёдаравіча Жылуновіча) нарадзіўся 23 кастрычніка (арт. Арт.) 1887 года ў мястэчку Капылі Слуцкага павета, Бацька яго, беззямельны селянін, займаўся прыбіральняй промыслам, маці ткала палатно і падзарабляла сезоннай працай. З дзяцінства Ц. Гартны спазнаў нягоды жыцця. «У 12 гадоў бацька аддаў мяне пастухом у мястэчка, дзе я праслужыў пяць гадоў. Летам пас жывёлу ў поле, а энной вучыўся », - пісаў ён у аўтабіяграфіі.

Потым Ц. Гартны стаў рабочым гарбарнай майстэрні і вясной 1906 года ўступіў у кантакт з мясцовай арганізацыяй РСДРП. У пошуках працы ён у 1909-19) 2 гадах абвандраваў Беларусь, Літву, Украіну і Латвію, а ў 1913 годзе паступіў на пецярбургскі завол «Вулкан».

Літаратурную дзейнасць Ц. Гартны пачаў ў 1906 годзе, аднак першы выступ у друку адносіцца да пачатку 1909 гады, калі на старонках беларускай газеты «Наша ніва» было апублікавана яго верш «абяздоленых», прысвечанае Янку Купалу. Праз чатыры гады выйшла ў свет кніга Гартнага «Песні» (Пецярбург, 1913), асобныя яго творы друкаваліся ў бальшавіцкіх газетах «Звязда» і «Правда».

Рэвалюцыйная барацьба 1905-1907 гадоў, у якой малады паэт-працоўны прыняў непасрэдны ўдзел, прадвызначыла кірунак і тэматыку яго творчасці. Значную ролю ў фарміраванні эстэтычных поглядаў Т. Гартнага згулялі творы Янкі Купалы і Я куба Коласа, а таксама традыцыі рускай рэвалюцыйна-дэмакратычнай і працоўнай поэзин. Актыўнае стаўленне да рэчаіснасці, пратэст супраць усялякіх праяваў прыгнёту, прызыў у вызваленчай барацьбе, аптымізм і вера ў сілы народа, паэтызацыя чалавека працы - усе гэтыя асаблівасці твораў зборніка «Песні» паказваюць на пераемную сувязь паэзіі Т. Гартнага з творчасцю выдатных прадстаўнікоў беларускай літаратуры Я . Купалы і Я. Коласа. Аўтар "Песень» выступіў у дарэвалюцыйны час як паэт-дэмакрат, які ведае народныя спадзевы і верыць у яго светлую будучыню ( «Думы беларуса», «Да Немаву», «Роднаму краю»).

У ранніх творах Цішкі Гартнага нароўні з вобразам мужыка - «пака сахі і касы» - упершыню ў беларускай поэзин з'явіўся вобраз рабочага - «рыцара цяжкай працы», які «для люде * шчасце, і долю куе». У каваля з-пад молата «разлятаюцца іскры сярдзіта», «жалеза з пагрозай шыпіць".

Нягледзячы на ​​сентыментальны характар, абстрактную публіцыстычнасць, фактаграфічную апісальнай асобных вершаў, першы зборнік Гартнага, асабліва цыкл «Песні працы», вылучаўся ва фоне беларускай дарэвалюцыйнай лірыкі навізной тэматыкі і вобразаў.

Вялікую Кастрычніцкую рэвалюцыю Цішка Гартны сустрэў з радасцю і вялікім творчым уздымам:

 

Горы ж, полымя Кастрычніка, гары.

Свой ясны прамень ты раздзімаць.

Няхай ззяе-ён з краю ў край!

Усе, хто да гэтай спаў, поры,

Уставай!

 

У 1918 году пісьменьнік уступіў у члены Камуністычнай партыі, працаваў у Беларускім нацыянальным камісарыяце, выдаваў першую савецкую - беларускую газету «Дзянніца». Пасля абвяшчэння 1 студзеня 1919 года БССР Цішка Гартны быў абраны, старшынёй Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага ўрада Беларусі.

У перыяд грамадзянскай вайны пісьменнік працаваў у штабе 12-й арміі, у палітаддзеле Заходняга фронту, актыўна выступаючы на ​​старонках друку, сілаю мастацкага слова змагаўся з ворагам. Літаратурная дзейнасць Т. Гартнага ў гэты час у значнай меры была падобна творчасці Д. Беднага. Гартны выступае як палымяны публіцыст, широхо карыстаецца выпрабаваным зброяй ватиры, перадае рэвалюцыйны пафас народных мас, паказвае веліч сацыяльных пераменаў.

Але творы беларускага пісьменніка, створаныя на злобу дня, ло гарачых слядах падзей, грашылі часцяком недасканаласцю паэтычнай формы, іх адрознівала умоўная плакатнага. Ва ўсім гэтым адчувалася ўплыў творчай практыкі пролеткультовских паэтаў і тэарэтыкаў. Гэтыя недахопы асабліва бачныя ў зборніку «Песні працы і барацьбы» (1922). У новай кнізе вершаў «Урачыстасць» (1925. другое дапоўненае издание- 1928) ужеотчетливо намецілася тэндэнцыя паступовага пераходу ад абстрактна-рамантычнага да канкрэтна-рэальнаму ўспрыняцця рэчаіснасці. Але цалкам адмовіцца ад аднабаковай ілюстрацыйнасці і схематызму у паэтычным адлюстраванні новага чалавека Ц. Гартны не ўдалося.

Не пакідаючы працы над вершамі, пісьменнік ўсё чары звяртаўся да прозы, а ў другой палове 20-х гадоў яна заняла асноўнае месца ў яго творчасці.

Зборнікі-апавяданняў Гартнага «Шчэпкіна хвалях», «Бярозы на шляху", раман «Сокі цаліны» з'явіліся не толькі - ідэйна-мастацкім дасягненнем пісьменніка, але і значнай вяхой у гісторыі беларускай прозы.

Першыя апавяданні Гартнага з'явіліся яшчэ ў дарэвалюцыйны. час у газеце «Наша ніва» («На ўсходзе сонца», «Думкі», «Увечары» і інш.). Гэта былі лірычныя замалёўкі, блізкія па жанры да вершам у прозе.

Большасць апавяданняў Т. Гартнага, змешчаных у 1918 гаду ў Газеце «Дзянніца» і альманаху «Зажынки» («Лайдак», «гуляць», «Велікодная каробка» і інш.), Напісаны яшчэ ў Дакастрычніцкая перыяд. Пісьменнік малюе ў іх поўны драматызму і сацыяльных канфліктаў сялянскі побыт. Часта героі гэтых ранніх бытавых навел - людзі працы, якія ўступаюць у барацьбу з жорсткай рэчаіснасцю, - трагічна гінуць («Лайдак», «Помста» інш.).

Пісьменнік не абмяжоўваецца ў сваёй творчасці сялянскай тэматыкай; адным з першых у беларускай прозе Цішка Гартны стварае вобразы прадстаўнікоў працоўнага класа. Асабліва цікавы яго апавяданне «штрэйкбрэхеры» (1918), у якім раскрываецца складаны і супярэчлівы працэс абуджэння ў працоўнага Ануфрня чалавечай годнасці і салідарнасці з страйкоўцаў.

Перу Гартнага належаць таксама першыя ў беларускай літаратуры спробы мастацкага малюнка рэвалюцыйных падзей, стварэння ладу новага чалавека, камуніста ( «За свабоду», 1918; «Загадзя», 1920). Творчасць беларускага пісьменніка перыяду грамадзянскай вайны сведчыць аб яго настойлівых пошуках героя. У цэнтры увазе пісьменніка стала праблема фарміравання характару новага чалавека - радавога рэвалюцыйнай бітвы, вялікага пераўтваральніка грамадства.

У апавяданнях Цішкі Гартнага, якія з'явіліся ў J91S-1923 гадах і якія ўвайшлі затым у зборнік «Трэскі на хвалях» 0924), важка я зрнмо адчуваецца рэвалюцыйнае дзеянне. Героі яго твораў перыяду грамадзянскай вайны -гэта воіны Чырвонай Арміі, былыя франтавікі, якія вярнуліся да родных папялішчаў, нізавыя савецкія работнікі, рабочыя, пасланыя партыяй у вёску разгортваць гаспадарчае будаўніцтва.

У аповядзе «На руінах» (1923) пісьменнік малюе абуджаныя рэвалюцыяй вёску, калі найбольш свядомыя сыны яе ўзяліся за зброю, каб адстаяць заваёвы Кастрычніка. Аўтар апавядае пра трагічныя падзеі ў сям'і братоў грабянёў ". Праз увесь твор ён прасочвае галоўную рысу характару Несцераў Вяслярны - яго вялікую любоў да роднага краю, пешчанай скрозь нягоды франтавога жыцця. У апавяданьні шмат яркіх карцін спустошанай беларускай зямлі.

Вайна наклала свой друк не толькі на людзей, але і на прыроду: «дубровы і хмызнякі высечаныя, толькі зрэдку стаяць самотныя дубкі ды бярозкі. Здаецца нават, што зніклі я многія вёскі, а тыя, што засталіся, стаіліся, прыціснуліся да зямлі, нібы стараліся быць непрыкметней».

Ц. Гартны стварае вобразы сельскіх актывістаў. Чалавекам волі з'яўляецца бясконца адданы справе партыі Платон Гічка ( «Больш за ўсіх", 1923).