Биологиялық ырғақ және еңбек

Тақырыбы:

Биологиялық ырғақ және еңбек.

Жоспар.

 

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

 

а) Биологиялық ырғақ.

б) Биологиялық ырғақтың түрлері. Оған әсер ететін факторлар.

в) Еңбек жүктемесі. Жұмысшылардың денсаулығын сақтау.

г) Еңбектің ауырлығы мен күштемесінің денсаулыққа әсер етуі..

ІІІ. Қорытынды.

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе.

 

Биологиялық ырғақ - биологияда — биологиялық процестер мен құбылыстардың қарқыны мен сипатындағы мезгіл-мезгіл қайталанып отыратын өзгерістер реттілігі. Биологиялық ырғақ барлық тірі организмдерге тән және ол клеткалық процестерден бастап популяциялық, биосфералық құбылыстарды қамтиды. Мұны зерттейтін ғылымсаласы — биоритмология. Биологиялық ырғақ табиғи жағдайда қоршаған ортадағы құбылыстар өзгерістеріне сәйкес жүреді, “Биологиялық сағат” қызметін атқарады, организмнің уақыт пен кеңістікте бағдарлануына, қоршаған ортадағы өзгерістерге алдын-ала дайындалуға мүмкіндік береді.

Экзогенді

 

Эндогенді

 

Биологиялық ырғақ пайда болу себептеріне қарай бөлінеді:

Экзогенді биологиялық ырғақ.

 

Экзогенді биологиялық ырғақ — организмнің сыртқы күш әсеріне, қоршаған ортаның мерзімдік өзгерістеріне жауабы.

Эндогенді (дербес, ырықсыз) биологиялық ырғақ тірі организмнің өзінде туындайтын активті процестердің толқынына сәйкес қалыптасады. Ол қайтарымды байланыс механизмімен реттеледі. Осы байланыс тұйықталатын биологиялық құрылым деңгейіне қарай клеткалық, мүшелік, организмдік, популяциялық биологиялық ырғақтар болып жіктеледі. Маңызына байланысты биологиялық ырғақ физиологиялық (тыныс алу, қан айналу, т.б.) және экологиялық (организмнің сыртқы ортаның құбылмалы жағдайына бейімделуіне мүмкіндік беретін) болып бөлінеді.

Ағзаға мүмкіндік беретін  ішкі тетік  уақыт ағымын

 сездіріп қана қоймай, оның  аралығын өлшеу 

биологиялық сағат деп аталды.

 

Биологиялық ырғақты зерттейтін ғылым

хронобиология деп аталды.

Биологиялық ырғақтың қайталану кезеңі .

Бірнеше секундтан ондаған жылдар аралығын қамтуы мүмкін. Қайталану мерзіміне қарай биологиялық ырғақ ультрадианды (1 минуттан 10 — 12 сағат аралығында), циркадианды, тәуліктік (бір тәулік ішіндегі жануарлардың физиологиялық құбылыстары мен қылығының бір заңдылықпен тербелуі; бұл жарық, температура, ылғалдық әсеріне байланысты), айлық (айналымы жағынан ай фазасына — айдың толуына, 29, 53 тәулікке жуық), жылдық немесе маусымдық (жыл сайын қайталанып отыратын процестер: жануарлардың ұя салуы, қоныс аударуы, өсу қарқынының өзгеруі), көп жылдық (ауа райының, тіршілік жағдайының планетарлық өзгеруіне байланысты) және теңіздің көтерілу ырғағына сәйкес (24,8 немесе 12,4 сағат сайын байқалатын теңіздегі тіршілік заңдылықтары: қимыл белсенділігі, газ алмасу қарқыны, планктондардың жоғары-төмен ығысуы, т.с.с.) болып бөлінеді.

Биологиялық ырғақ психологиясы.

 

Биологиялық ырғақ - психологияда — адамның психикалық белсенділігінің күшеюі мен бәсеңдеуінің кезектесуі. Адамның психикалық белсенділігінің биологиялық ырғағы 2 түрлі болады: сыртқы биологиялық ырғақ (Күн активтілігінің циклділігімен, жыл мезгілдерінің, тәуліктің ауысуымен байланысты пайда болатын) және ішкі биологиялық ырғақ (адамның ішкі психикалық және физикалық іс-әрекетінің жағдайымен анықталатын). Жұмысқа қабілеттілік пен қажу кезеңдеріне, әсіресе, адам психикалық белсенділігінің тәуліктік биологиялық ырғақ әсер етеді. 

      ең үлкен белсенділік таңертең (сағат 8 — 12),

ең аз белсенділік — тәулік ортасында (сағат 12—16),

екінші ең үлкен белсенділік — кешкі мезгілде (сағат 16 — 2),

барынша байқалатын ең аз белсенділік — түнде (сағат 2 — 8) болады.

 

Биологиялық ырғақтың белсенділігі.

Таңертеңгі және кешкі мезгілдегі белсенділіктің сергектігі организмде болып жататын ішкі биохимиялық процестерге байланысты. Мысалы, адам психикалық белсенділігінің ішкі биологиялық ырғағының тәуліктегі күшеюі мен бәсеңдеуі организмдегі адреналин мен норадреналин гормондарының көбеюіне тәуелді. Мұндай қатаң тәуелділік ішкі биологиялық ырғақтар мен сыртқы тіршілік әрекетінің ұйымдасуы арасында нақты үйлесімнің болуын қажет етеді. Егер бұл үйлесім бұзылатын болса, оның нәтижесі жүйке жүйесінің түрлі ауруларына (мысалы, ұйқының бұзылуы, невроздар, жүрек-қан тамырларының аурулары) соқтырады. Сондықтан психологиялық тексеру мен психокоррекцияда міндетті түрде адамның психикалық белсенділігінің биологиялық ырғақ құрылымы ескерілуі тиіс

Тәндік денсаулық

 

Психикалық және интеллектуалды денсаулық

 

Эмоционалды денсаулық

 

Рухани денсаулық

 

Биологиялық ырқаққа ісер ететін факторлар.

Еңбек.

 

Адамның еңбек ету жағдайы белгілі бір өндірістік орта жағдайында өтеді, гигиеналық талаптарды орындамаған жағдайда адамның денсаулығына және жұмысқа қаблеттілігіне  қолайсыз жағдай туғызады. Өндірістік орта- кәсіптік жұмыспен байланысты,  адамды сыртқы қоршаған орта бөлігі секілді,  қауіпті фактор деп аталатын, табиғи-климаттық факторлар және әртүрлі факторлардан құралады.

Еңбек ету процесінің факторлары:

       Еңбек ауырлығы –іс-әрекетті қамтамасыз ететін, ағзаның функционалдық жүйесіне (тыныс алу,жүрек- қантамыр,) және тірек-қимыл аппаратына  ауырлық түсуімен көрінетін еңбек ету процесінің сипаты.

Еңбек ауырлығы   физикалық,динамикалық, күшпен, ауырлықты көтеретін массамен,жалпы стереотиптік жұмыс әрекетінің санымен,статикалык күштің көлемімен,жұмыс формасының пайызымен,  еңкею корпусының деңгейіне,  кеңістікке кірумен байқалады.

Еңбек жүктемесі.

 

Еңбек жүктемесі- бұл  ООЖ, сезім мүшелеріне,  жұмысшының эмоционалдық сферасына ауырлықтың күштің әсер етуімен анықталатын еңбек процесінің сипаттамасы.  Еңбек жүктемесін анықтайтын факторларға жатады:  интеллектуальды, сенсорлы, эмоциональды,  күштер, күштің монотонды деңгейі,  жұмыс режимі.

      Кәсіптік қауіп-қатер өндірістік орта факторларымен еңбек   процесінің қолайсыз әсерінің нәтижесіне денсаулық жағдайының  нашарлау мүмкіндігінің жоғары болуы. Кәсіптік  қауіп-қатерді бағалау- жұмысшылардың жұмысқа қаблеттіліктің  жұмсалуы және денсаулық  жағдайының  көрсеткішіне соңғы  экзпозициялық тіркеу бойынша  жүргізіледі.

       Уақытпен қорғау- жұмысшыларда еңбек процесі мен өндірістік ортаның қолайсыз факторларына, қауіпті іс-әрекетті төмендету арқылы: ішкі аусымдық үзілісті енгізу, еңбек күнін қысқарту,  демалыс уақытын ұзарту, берілген жағдайда жұмыс стажын шектеу.  Еңбек жағдайында қауіпті және қатерлі  факторлардан басқа өндірістік жағдай және еңбек сипатымен анықталады.  БҰҰ мәліметі бойынша жер шарының 45% тұрғыны, яғни 3 млрд адам әлемінің жұмыс күшін  құрайды.

Жұмысшылардың денсаулығын сақтау- бұл тұрақты әлеуметтік-экономикалық  дамудың кепілі.  Алайда  НТП жұмысшыларға өндірістік факторлардың  зияны бар екенен жоқтамайды.  Қазіргі таңда қауіпті факторлар 100 мың химиялық заттар кәсіптік патологияны шақыруға қаблетті, 50 жуық  физикалық сипаттағы факторлар, 200 жуық биологиялық шығу тегі, сонымен қатар физикалық және психикалық жүктемелер. ДДҰ мліметтері бойынша ғаламшар тұрғынының 40-50 %жұмыс қаупіне ұшырайды,зиянды факторлармен байланысты және күнделікті өндірісте келеңсіз жағдайлар 120млн жуық кездеседі,  олардың 200мыңнан кәбісі өліммен аяқталады. Сонымен бірге тіркеуге олардан 65тен 157 млн дейін жаңа кәсіптік аурулар, олардың өсуі жоғарлауда.

 

Жұмысшылардың денсаулығын сақтау.

АҚШ та зерттеулер бойынша еңбек ағымы жағдайында 1% өледі,  6% мүгедек болып қалады, 68% жарақат алады. Бұл елде күн сайын 300 мың жаңа ксіптік аурулар тіркеледі. Күнделікті 500 ерлер және өйелдер келеңсіз жағдайлар кесірінен үйлеріне қайтпай  қалады, 42% жұмысшылардың ЕЭС  еңбектің жоғары ритіміне шағымданады, ал жұмыссыздықтың қаупі және еңбекке қаблеттілігін жоғалтудан қорқу үлкен жастағы жұмысшыларда стресстің дамуына алып келеді. Евросоз  елдерінде 200ден 7500 жағдай 1000000 қызметкерлерде, солардың 10% қауіпті топқа, еңбекке қаблеттіліктің жоғалуы ағымында 60жұмысшы күніне және оданда көп, 1-7% түгелдей мүгедек. Алдын-алу шараларын ұйымдастыру кезінде барлық зияндылықты зерттеу қажет. Өндірісте және ауылшаруашылыкта қазіргі заманғы энергия түрлері, химиялық- синтетикалық материалдар, еңбектің интенсификация жүктеменің өсуі  кәсіптік ауруларды туғызуға мүмкіндік береді.

 

Қорытынды.

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

Негізгі

1. Гигиена труда. Оқулық. Н.Ф. Измерова и В.Ф. Кириллова. М.-«ГЭОТАР», 2008.
2. Алексеев С.В., Усенко В.Р. Гигиена труда. Оқулық М., Медицина, 1988.
3. Руководство по гигиене труда. Т. I, II. Н.Ф. Измерова. М.-1987.

Қосымша

4. «Еңбек жағдайының  қауіптілігі және зияндылық көрсеткіші бойынша еңбек шарттарының класификациясы, гигиеналық бақылау критериі, еңбек үрдісінің қауыртылығы  мен ауырлығы» ҚДСМ ҚР,№1.04.001.-2000, 30.11.2000 ж.

  

  

Назарларыңызға рахмет!!!