S-;p-;d- элементтердің медициналық–биологиялық маңызы

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина унверситеті

 

 

       Студенттің өзіндік жұмысы

Мамандығы: Жалпы Медицина

Дисциплина: Химия

Кафедра: Фармацефтикалық пәндер курсы мен химиялық пәндер кафедрасы

Тақырыбы: s-;p-;d- элементтердің медициналық–биологиялық маңызы

 

 

                                                                       Орындаған: Шонай М.

                                                                      Курс: 1

                                                                       Группа: 110 Б         

                                                                      Тексерген: Бисеналиева З.Т.

                                Тапсырған күні: 07.10.2016

                                                                  Бағасы:__________________________________

                                                                       Қолы:___________________________________

 

 

Ақтөбе 2016жыл

Рефератты бағалау критерийлері (Бағалау парағы)

№	Орындау критерийі	0-0,1	0,2-0,3	0,4-0,5
1	Рефератты рәсімдеу
2	Рефераттың жоспары
3	Иллюстративті материал
4	Өзектілігі
5	Мазмұны
6	Қорытынды/ұсыныстар
7	Әдебиеттер
8	СӨЖ кестесіне сай тапсырылу дер кезінде тапырылуы
	Қорытынды

 

0-0,1               критерий орындалмаған

0,2-0,3            критерй ескертулермен орындалған    

0,4-0,5            критерий орындалған

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жоспары:

І. Кіріспе бөлімі

ІІ. Негізгі бөлімі:

     1.Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесінде орналасу ретіне байланысты

       элементтердің биологиялық маңызы

     2.s-элементтердің биологиялық маңызы және олардың косылыстарының

        медицинада қолданылуы

      3. р-элементтердің биологиялық маңызы және олардың қосылыстарының

         медицинада қолданылуы

     4. d-элементтердің биологиялық маңызы және олардың қосылыстарының

        медицинада қолданылуы

ІІІ. Қорытынды бөлімі

ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Вернадскийдің анықтамасы бойынша ағзада жинақталып, әртүрлі биологиялық қызмет атқаратын элементтерді биогенді деп атайды. Элементтер электрондық орбитальдардың толуына байланыста  s-, p-, d- деп жіктеледі.

s-элементтер Д. И. Менделеевтің периодтық жүйесінің IA және IIA негізгі топшасында орналасқан. Сыртқы электрон қабатында бір (s1-элементтер)немесе екі (s2 элементтер) электроны бар. Олар электрондарын онай беріп бір және екі зарядты оң иондарға айналады. s-элементтер катиондарының гидроксидтері негіздік қасиет көрсетеді. (Ba(OH2) басқасы) ол Э-OH ионды байланыстың әлсіздігінен болады. Сондықтан да s-элементтерді сілтілік және сілтілік-жер металдары деп атайды. Топтарда s-элементтері гидроксидтерінің негіздігі жоғардан төмен қарай артады (мысалы, LiOH тан CsOH қарай) ал период бойынша (s1- ден s2 элементке өткенде) артады.            s-элементтердің тұздары күшті негізден және әлсіз қышқылдың қалдығынан түзілген болса ғана гидролизге ұшырайды.

p- Элементтерге  Д.И Менделеевтің периодтық жүйесінің IIIA-VIIIA топтарына орналасқан элементтер  жатады. Олардың ішінде практикалық  маңызы бар катиондар AL, Pb, As жатады. p- элементтердің гидроксидтері амфотерлік қасиет танытады.

p- Элементтер ауыспалы  валенттілік көрсетеді, сондықтан  әр түрлі қышқылдар түзеді, элементтің  тотығу дәрежесі өскен сайын  қышқылдың күші артады  p- элементтердің  көбісі оттекті қышқылдар,және топ элементтері ғана оттексіз қышқылдар түзеді.

Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесінде 33 d-элемент бар: олар төртінші, бесінші және алтыншы периодтарда 10 d элементтен орналасқан. Олар s және p- элементтердің арасында орналасқан. d- элеметтерге тән ерекшелік, олардың атомдарының орбитальдары электронмен толтырылуы сыртқы қабаттан емес одан одан кейінгі ішкі қабаттан басталады. d- элементтерде валентті болып энергетикалық жақын тоғыз орбитальдар болады: бір ns-орбитальдар, үш np-орбитальдар және бес(n-1) орбитальдар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Д.И. Мевделеевтің периодтык жүйесінде орналасу ретіне байланысты элементтердің биологиялық маңызы

Тірі ағзаларда химиялық элементтердің таралу заңдылығын зерттей отырып. А.П. Виноградов тірі ағзадағы химиялық элементтердің сандық мөлшері жалпы түрде олардың рет нөміріне кері тәуелді болатындығын атап көрсетті. Ағза үшін элементтердің жеткілікті болуы ерігіштігі мен ұшқыштыгына, комплекс түзгіштігіне және тотығу-тотықсыздану реакцияларына бейімділігіне байланысты болады. Көбінесе адам ағзасында Na+, К+, Мg2+, Са2+ жеңіл мeталл иондары және d1 элементтеріне жататын Мп+, Ғе2+, Со3+, Zп2+ болады.

А.П. Виноградов бойынша, тірі заттың химиялық сандық құрамы-ол атом нөмірінің периодтық функциясы.

Элементтердің биологиялық белсенділігі Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесіндегі орнымен анықталады, яғни элементтердің атом құрылысына, байланысты болады. Бірақ бұл қызықты тэуелділік жетік зерттелмеген.

Периодтық жүйеде I топтың s-элементтерінің ішінде негізгі молекулалар мен макромодеқулалар' (ақсыл заттар,  ңуклеин қышқылдары, полисахаридтер) құрамына кіретін сутегі eрекше орын алады.

Калий және натрий иондары жасушалар аралығына орналасқан: натрий иондары жасуша сыртындағы сұйықта, ал калий иондары жасуша ішінде болады.

8-элементтерінің II тобында сүйек құрамына кіретін (Са, Мg) сүйектер ұлпаларының құрамына кірмейтін (Sr, Ва, Rа) орналасқан. Кальций иондарының қанның ұюуына, жүйке тамырларының оянуына, жэәне қан тамырларына әсерінің биологиялық функциялары жетік зерттелген.

II топтың S-элементтерінің атом массасы өскен сайын олардың ұлылық қасиеті өседі және ағзадағы олардың мөлшері азаяды (мысалы, адам денесінде стронцийдің мөлшері 10%, барий 10-5, радий 10- 12%).

ІУ-УІ топтың р-элементтерін де осы сияқты (С, N, О. Р, S)

негізгі биогенді элементтерге жатқызады, ауыр р-элементтер (Zп, РЬ, Аs, Sb, Ві, Se, Те) тірі ағза үшін жоғары улылығымен сипатталады.

VII топтың р-элементтердің (Ғ, СІ, Вг, J) атомдык салмағы оскен сайын биологиялық активті органикалық қосылыстар түзуге бейім болады.                                                                  d-Элемеңттер негізгі топтың қосымша топшаларында орналасқандықтан негізгі биогенді микроэлементтерге (Си, Zп, Сr, Мп, Ғе, Со, Мо т.б.) жатады.                             d-Элементтер де s-және р-элементтер сияқты жалпы заңдылықпен сипатталады, атомдық массасы өскен сайын ол элемёнттердің улылық қасиеті күшейе түседі, ал ағзадағы проценттік мөлшері кемиді.

s-элементтердің биологиялық маңызы  және олардың косылыстарының  медицинада қолданылуы

ІА тобынын S—элементтері.

Сутек. Биосферада сутек бос күйінде кездеспейді. Биосферада ол табиғи су, газдар және органикалық заттардың құрамында болады. Сутек ағзадағы көмірсутек ақсылдар, ма.йлар жэне нуклеин қышқылдарының құрамына кіреді. Сутек ор.ганиқяльік. қосылыстардың құрылысын. түзуге қатыспайды. Тірі жасушалар массасының 90% құрайтын суда сутегі атомдарының негізгі мөлшері болады. С.у жасушалар жүйесінде еріткіш қызметін атқарады.

Салмағы.70 қг адам ағзасының 45л су күрайды. Ағзада екі түрлі құрамды электролит болады:  ішкі жасушалық онда калий катиондары және жасуша сыртындағы, онда натрий иондары болады.

Сутегінің екінші бір қосылысы-сутегінің асқын тотығы Н202 ағзада эртүрлі тотығу-тотықсыздану процестері нәтижесінде зат алмасудың қосымша өңімі ретінде түзіледі және каталаза ферменттерінің әсерінен ыдырайды:

Каталаза

H2O2   ←→H2O+1\2 O2

 

Литий. Бұл микроэлемент. Ол тірі ағзалардың тұрақты құрамды бөлігі. Литий ионы сілтілік металдардың ішінде ең радиусы кішісі, сулы ерітінділерде күшті гидратталған, осы гидратталған түрінің радиусы Nа+ және К+ радиусынан жоғары болады. Бұл мембрана жасушаларының иондық каналдары арқылы Lі+ өтуіне бөгет жасайды. Li+ иондары, кейбір ферменттер активтілігіне әсер ете отырып, бас миы қатпарлары жасушаларында Nа+- К+ иондық теңдігін реттейді. Сондықтан құрамында литий ионы бар дәрілер жүйке ауруларын емдеуде қолданылады.

Натрий және калий. Иондары ағзада кең таралган, біріншісі жасуша аралық сүйықтарда, ал екіншісі жасуша ішінде болады. Абсолюттік шама бойынша бағаласақ, онда 95% натрий иондары жасуша сыртында болып ал  калийдің осынша үлесі жасуша ішінде   болып   зат   алмасу   процесіне   қатысады.           Натрий қанның осмостық қысымын қолдайды, судың алмасуына (15г NаСІ адам ағзасында 2л сұйықты ұстап тұрады), ағзада қышқылдық-негіздік тепе-теңцікті ұстап тұруға (КаНСОз қанның сілтілік резерві), жасуша мембранасы арқылы амин қышқылдары мен қанттың тасымалдануына қатысады.

Nа+ және К+ иондары жасуша мембраналарындағы аденозин-үшфосфатазаны активтендіреді, ол Ма+ иондарын жасушалардан шығарылып, К+ иондарының жинақталуына жағдай туғызады.

ІА тобындағы S-элементтер негізінде жасалған дәрілік препараттар медицинада қолданылады.          

I H2 O сутеқтің асқын тотығы (3%-Қ ..ерітінді): сілекей қабықшалары (баспа, стоматит) суықтап  ауырғаңда оларды, шаю       мен      іріңді       жараларды-     : жууда,       мұрын; қансырағанды тоқтатуда және т.б. үшін залалсызландыратын зат   ретінде қолданылады.

2 Lі2СОз литий карбонаты; әр түрлі жүйке ауруларын емдеуде колданылады.

3.      NаСІ, натрий хлориді; натрий хлоридінің концентрациясына байланысты изотонды (физиологиялық.) жэне гипертонды ерінтінділер деп бөлінеді. NаСІ-нің 0,9% изотонды, бүл ерітіндінің осмос қысымы қан плазмасының (0.74-0.75 мПа) осмостық қысымына сэйкес келеді. Изотонды ерітінді ағза сусызданғанда қанның плазмасын алмастырушы ерітінді ретінде, дәрілік заттарды еріту үшін т.б. қолданылады. Гипертоникалық ерітінділер (3,5, 10%-тік) ірінді жараларды емдеу үшін қолданылады.

4.  NaНС03 натрий гидрокарбонаты (ас содасы) асқазан сөліндегі тұз қышқылын тез арада бейтараптандырады:

NаНСОз + НСІ = NaСІ + Н20 + С02

5.  Nа2S04 • 10Н2О натрий сульфатының декагидраты (глаубер түзы): ішті жүргізетін зат ретінде қолданылады.

6.  Na2В407 • 10Н2О (бура) натрий тетраборатының декагидраты; шаюда, жағуда, антисептикалық зат ретінде қолданылады.

Бураның сулы ерітіндісі гидролизге оңай ұшырайды.

Nа2В407 + 7Н20         4Н3В03 + 2NаОН

Гидролиз нэтижесінде түзілген бор қышқылының антисептикалық эсері болады.

7.      NaI натрий иодиді; иод препараты сияқты эндемиялық жемсау ауруында қолданылады:

8.  КСІ калий хлориді; ағзада электролит алмасуы бұзылғанда (құсу, іш өту) сонымен қатар жүрек  соғысы бұзылғанда қолданылады.

9. КІ калий иодиді; иод препараты сияқты жемсау ауруына қарсы қолданылады.

10.    КМп04 калий перманганаты; жараларды жууда, тамак және ауыздьі" шаюда антисептикалық * гірёпарат ' ретінде қолданылады.

Берилий. Биологиялық ролі анықталмаған. Берилийдің-қосылыстары улы. Оның ішінде берилийдің ұшқыш қосылыстары және шаңдағы берилий қосылыстары улы болып келеді. Қоршаган ортада мөлшері аз болса да бериллоз (берилді рахит) ауруына әкеп соқтырады. Ве2+ иондары сүйек ұлпаларындагы Са2+ ығыстырып оны жұмсартып жібереді.

Магний. Адам ағзасында 40г-дейін магнйй болады, оның жарғысынан көбі сүйек ұяпаларында болады. Сүйектегіден басқа магний жасушалар ішінде болады. Жасушалар ішіндегі К+ ионынан кейінгі жасуша ішіндегі осмостық қысымды қолдап тұратын Мg2+ ионның маңызы үлкен.

Кальций. Бұл адам ағзасында (1,5%) көптеу таралған элементтердің (О, С, Н, N. Са) бірі. Кальций сүйек ұлпасының басты элементі, қан ұю механизмдеріне қатысады, ағзадан ауыр металдардың бөлініп шығуына жағдай тудырады, антиоксиданттық қызмет атқарады. Кальцийдің ағзада болатын негізгі массасы сүйектер мен тісте болады. Сүйек құрамына термодинамикалық жэне кинетикалық тұрақты кальций фосфаты жэне кальций гидроксидінің фосфаты Са5(Р04)3ОН кіреді(рН=7.40 болғанда): сүйек құрамынан баска 1% кальций жүрек тамырлары мен жүйке жүйелерінің жұмыс жасауда маңызы зор.