Контрольная работа по "Гісторыя дзяржавы і права Беларусі"

     Канстытуцыя складалася з 11 глаў і 122 артыкулаў. Главы І, ІІ, ІІІ,           ІV, V (арт. 1 – 75) прысвячаліся грамадскаму і дзяржаўнаму ладу, вы-шэйшым і мясцовым органам улады і кіравання, рэгулявалі адно-               сіны БССР з СССР. VI і VII (арт. 76 – 92) главы акрэслівалі бюджэт           БССР, суд і пракуратуру. У VIII (арт. 93 – 108) главе замацоўваліся  асноўныя правы і абавязкі грамадзян. Глава ІХ (арт. 109 – 118) была прысвечана выбарчай сістэме. У главе Х (арт. 119 – 121) гаварылася           пра герб, сцяг і сталіцу. А ХІ (арт. 122) апошняя глава рэгламента-             вала  парадак  змянення  Канстытуцыі.

     Як і патрабавала агульнасаюзная Канстытуцыя, новая Канстытуцыя   БССР поўнасцю адпавядала Канстытуцыі СССР 1936 г. Законы СССР      былі абавязковыя на тэрыторыі рэспублікі, кожны грамадзянін БССР з’яўляўся і грамадзянінам СССР. У Канстытуцыі гаварылася аб доб-раахвотным аб’яднанні БССР на роўных правах з іншымі саюз-                 нымі рэспублікамі ў СССР, хоць суверэнітэт рэспублікі быў значна абмежаваны. Усе найболей важныя пытанні дзяржаўнага жыцця былі аднесеныя  да  кампетэнцыі  СССР [2, c.228].

     Па сваёй структуры і тэарэтычна-тэхнічнай  распрацоўцы Кансты-      туцыя была больш дасканалай, чым папярэдняя. У ёй была зроблена     спроба адыходу ад прынцыпу  “ўся ўлада Саветам” і намечаны пераход         да падзелу ўлады на заканадаўчую, выканаўчую і судовую [1, c.191].

     У Канстытуцыі адзначалася новая класавая структура грамадства                і кіруючая роля рабочага класа ў жыцці савецкага народа. Замацоў-        валася, што “палітычную аснову БССР складаюць Саветы дэпутатаў працоўных, якія выраслі і ўзмацніліся ў выніку звяржэння ўлады памешчыкаў і капіталістаў, заваёвы дыктатуры пралетарыяту, вызва-       ленні беларускага народа ад нацыянальнага прыгнёту царызму і рус-          кай імпрыялістычнай буржуазіі і разгрому беларускай нацыяналістыч-       най контррэвалюцыі. Таксама ў Канстытуцыі абвяшчалася, што ўся              ўлада ў Беларускай ССР належыць працоўным горада і вёскі ў асобе        Саветаў дэпутатаў працоўных. Новая назва Саветаў павіннабыла пад-крэсліць дэмакратызм савецкай улады і яе народны характар. Экана-        мічнай асновай дзяржаўнасці аб’яўлялася сацыялістычная сістэма на-   роднай гаспадаркі і грамадская ўласнасць на прылады і сродкі вы-   творчасці. Абвяшчалася, што ўласнасць у БССР мае форму дзяржаў-          най альбо калгасна-кааператыўнай. Яшчэ ў Канстытуцыі адзначалася,               што гаспадарчае жыццё рэспублікі накіроўваецца і вызначаецца дзяр-  жаўным народнагаспадарчым планам, які каардынаваўся СССР. Праца             ў рэспубліцы аб’яўлялася абавязкам і справай гонару кожнага здоль-              нага да працы грамадзяніна з абвяшчэннем прынцыпаў сацыялізму: “Хто        не працуе, той не есць” і “Ад кожнага па яго здольнасцях, кожнаму –            па  яго працы” [2, c.229 – 230].

     У Канстытуцыі адзначалася, што  БССР забяспечвае за СССР у  асобе          яго  вышэйшых органаў улады і органаў  дзяржаўнага кіравання правы,            якія вызначаліся Канстытуцыяй  СССР. Да іх адносіліся: права на прад-стаўніцтва ў міжнародных адносінах, на заключэнне і ратыфікацыю да- моваў з іншымі дзяржавамі, арганізацыю абароны, ахову дзяржаўна           бяспекі, правядзенне знешняга гандлю, усталяванне народнагаспадар-          чых планаў, кіраўніцтва грашовай сістэмай, зацвярджэнне падаткаў, кіраванне сувяззю, транспартам, банкамі, агульнасаюзнымі прадпрыем-ствамі, усталяванне асноў заканадаўства аб працы, прыняцце закана-   даўства аб судаўладкаванні і судаводстве, крымінальнага і грама-      дзянскага кодэксаў, заканадаўства аб грамадзянстве, выданне агульна-саюзных актаў аб амністыі. Па за межамі Канстытуцыі СССР БССР ажыццяўляе дзяржаўную ўладу самастойна, зберагаючы поўнасцю свае суверэнныя правы, такія як: правы свабоднага выхаду з СССР; тэры-            торыя не можа быць зменена без яе згоды; мае права ўступаць у не- пасрэдныя зносіны з замежнымі дзяржавамі, заключаць з імі пагаднен-           ні і абменьвацца дыпламатычнымі і консульскімі прадстаўнікамі; мае               свае рэспубліканскія вайсковыя фарміраванні. Аднак як паказвае жыццё             ні   адна   з   гэтых   нормаў   не   дзейнічала. 

     Вышэйшым органам рэспублікі замест скасаванага Усебеларускага             з’езда Саветаў ўпершыню абвяшчаўся Вярхоўны Савет БССР, які           абіраў Прэзідыум і ствараў урад – СНК БССР. Тым самым звужалася  дзеянне прадстаўнічага органа. Упершыню ў Канстытуцыі ўводзіўся         тэрмін паўнамоцтваў Вярхоўнага Савета і яго дэпутатаў. Уся праца Вярхоўнага Савета канцэнтравалася не на яго сесіях, а прадастаўля-           лася вузкаму колу асоб у Прэзідыуме Вярхоўнага Савета, які на-          дзяляўся   вялікімі правамі [5, c.82].

     Выканаўчая ўлада канцэнтравалася ў СНК БССР, які з’яўляўся вы-         шэйшым выканаўчым і распарадчым органам – урадам БССР. Ён скла-      даўся са старшыні ўрада, яго намеснікаў, старшыні Дзяржаўнай пла-       навай камісіі, 14 народных камісараў, 10 з якіх адносіліся да саюзна-рэспубліканскіх народных камісарыятаў і 4 – да рэспубліканскіх. Членамі ўрада таксама лічыліся: упаўнаважаны Камітэта нарыхтовак СССР, на- чальнік упраўлення па справах мастацтваў, упаўнаважаныя агульна-  саюзных   народных   камісарыятаў   [1, c.191 – 192].

     Мясцовыя органы дзяржаўнай улады  таксама ў значнай ступені  былі перабудаваны. Ліквідоўваліся  акруговыя і раённыя з’езды  Саветаў і ўтва-раліся Саветы ў акругах, раёнах, гарадах, сёлах, мястэчках, вёсках, па- сёлках. Замест Саветаў рабочых, сялянскіх і чырвонаармейскіх дэпута-           таў  яны  пачалі называцца Саветамі дэпутатаў працоўных [3, c.134].

     Новымі ў Канстытуцыі былі  раздзелы аб бюджэце, аб судзе  і праку- ратуры, аднак ствараліся  яны ў адпаведнасці з агульнасаюзным  зака-надаўствам.

     У Канстытуцыі абвяшчаліся свабода  слова, друку, сходаў і мітынгаў, вулічных шэсцяў і дэманстрацый, але толькі на паперы, бо ў  той жа             час разгарнуліся масавыя рэпрэсіі. КПСС надзялялася правамі кірую-          чага ядра ўсіх арганізацый працоўных, як грамадскіх, так і дзяржаў-           ных. Павялічваліся і абавязкі грамадзян БССР. Так, кожны грамадзянін рэспублікі абавязаны быў выконваць Канстытуцыю, прытрымлівацца за- конаў, захоўваць дысцыпліну працы, сумленна адносіцца да грамад-          скага абавязку, паважаць правілы сацыялістычнага агульна-сумеснага   жыцця, берагчы і ўмацоўваць грамадскую, сацыялістычную ўласнасць,   несці вайсковую павіннасць. Асобы, якія замахваліся на грамадскую сацыялістычную ўласнасць, лічыліся ворагамі народа і знішчаліся                        без   усялякай   віны  з іх  боку.

     Карэнным чынам было зменена і выбарчае права. Абвяшчалася,             што выбары дэпутатаў ва ўсе Саветы дэпутатаў працоўных (Вярхоўны              Савет БССР, акруговыя, раённыя, гарадскія, местачковыя, сельскія і пасялковыя) праводзяцца на аснове ўсеагульнага, роўнага і прамога выбарчага права пры тайным галасаванні. Актыўнае і пасіўнае вы-         барчае права грамадзян рэспублікі ўсталёўвалася з 18-гадовага ўзрос-            ту. У той жа час права выстаўляць кандыдатаў у дэпутаты па выбар-           чых акругах надавалася грамадскім арганізацыям і таварыствам пра-       цоўных: камуністычным партыйным арганізацыям, прафсаюзам, каапе-ратывам,  арганізацыям  моладзі,  культурным  таварыствам [4, c.210].

     У  Канстытуцыі  былі  апісаны  герб,  сцяг  і  сталіца  рэспублікі.

     Апошні раздзел Асноўнага закона, які складаўся з аднаго артыкула,      быў прысвечаны парадку змянення Канстытуцыі. Яна агла змяняцца рашэннем  Вярхоўнага  Савета  –  не  меней  2/3  галасоў дэпутатаў.

     У цэлым канстытуцыйныя нормы, якія адлюстроўвалі супярэчлівы характар дадзенага этапу развіцця беларускай савецкай дзяржаўнасці,       былі ў значнай ступені дэкларатыўнымі і рэзка разыходзіліся з рэ-      чаіснасцю. Рэальны стан грамадскіх адносінаў далёка адставаў ад             ідэалаў і лозунгаў, замацаваных у Канстытуцыі [2, c.230].

     Пазней у Канстытуцыю БССР 1937 г. быў унесены шэраг змяненняў            і дапаўненняў, звязанных з новым адміністрацыйна-тэрытарыяльным дзяленнем, перайменаваннем СНК БССР у Савет Міністраў БССР, а наркаматаў – у міністэрствы (у сакавіку 1946 г.), прыняццем указа Прэзідыума Вярхоўнага савета БССР ,,Аб дзяржаўным гімне БССР”              ад 24 верасня 1955 г., а таксама ў сувязі з пашырэннем правоў саюзных рэспублік у пасляваенны перыяд і расшырэннем пасля ХХІІ з’езда            КПСС  (1961 г.) правоў рэспублікі  [4, c.211].  

2. Сістэма судовых органаў  Беларусі ў 1920-я – 1930-я  гг.

     Утварэнне судоў на Беларусі праводзілася пасля заканчэння гра-мадзянскай вайны. Яны ствараліся на аснове Дэкрэта СНК РСФСР                         № 1 ад 22 лістапада (5 снежня) 1917 г. ,,Аб судзе”. Гэтым дэкрэтам ліквідавалася ранейшая судовая сістэма, у тым ліку адмянялася дзей-            насць акруговых судоў, судовых палат, ваенных і марскіх судоў усіх               назваў, камерцыйных судоў, быў скасаваны Сенат. Міравыя суды за- мяняліся мясцовымі нарднымі судамі.якія разглядалі справы ў складзе пастаяннага мясцовага суддзі і двух чарговых засядацеляў. Пастаянныя суддзі выбіраліся валаснымі, павятовымі, гарадскімі і губернскімі Саве-         тамі рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў. У сярэдзіне лютага                    1918 г. ЦВК і СНК РСФСР выдалі Дэкрэт № 2 ,,Аб судзе”, які праду-гледжваў стварэнне акруговых народных судоў у якасці касацыйных інстанцый па скаргах на рашэнні мясцовых народных судоў, а так-                   сама судоў першай інстанцыі для рашэння непадсудных мясцовым                      судам спраў [2, c.231].

     Першыя народныя  суды  ў  Мінску  былі  створаны  ў  лютым 1919 г.,  але ў жніўні іх дзейнасць спынілася ў сувязі з акупацыяй Мінска             польскімі войскамі, аднак пасля вызвалення Мінска ад польскай аку-          пацыі дзейнасць народных судоў аднавілася. Нармальная праца на-        родных судоў у БССР пачалася з 1921 г., калі быў створаны На-                       родны Камісарыят юстыцыі, які непасрэдна займаўся і адказваў за аднаўленне судовай сістэмы, і выбраны суддзі  ў  шасці  паветах  рэс-публікі.

     Сістэма судовых органаў БССР  у гэты перыяд складалася з  на-            родных судоў, асобных ударных  сесій, дзяжурных камер народных                судоў, дзяжурных камер Надзвычайнай  камісіі, Савета народных                    суддзяў, Рэвалюцыйнага, Вайсковага і Касацыйнага трыбуналаў, Ка-          легіі вышэйшага судовага кантролю Народнага камісарыята юстыцыі           БССР [4, c.211 – 212].

     Народныя суды ў залежнасці ад характару разглядаемых спраў            дзейнічалі ў двух складах: толькі аднаго суддзі або суддзі і двух ці            чатырох народных засядацеляў. Да іх падсуднасці адносіліся ўсе крымінальныя і грамадзянскія справы, акрамя спраўасаблівай дзяр-           жаўнай важнасці, якія разглядаў Рэвалюцыйны трыбунал. Асобныя                    ўдарныя сесіі народнага суда разглядалі некаторыя катэгорыі кры-        мінальных спраў, якія перадаваліся ім Рэўтрыбуналам ,,з-за недахопу важнасці”. Дзяжурныя камеры народных судоў разглядалі справы аб дробных праванарушэннях, якія не патрабавалі папярэдняга даслед-         вання і маглі быць разгледжаны судом неадкладна. Дзяжурныя ка-           меры пры Надзвычайнай камісіі разглядалі справы, якія былі ў вы-     творчасці гэтай камісіі і адносна якіх патрабаваўся хуткі судовы            разгляд. Савет народных суддзяў, які выбіраўся на рэспубліканскім              з’ездзе народных суддзяў, з’яўляўся касацыйнай інстанцыяй для на-          родных судоў, іх дзяжурных камер і асобных ударных сесій. Савет       з’яўляўся кантрольнай і нагляднай інстанцыяй для ўсяго судова-след-       чага апарата рэспублікі. Рэвалюцыйны і Касацыйны трыбуналы функ-цыяніравалі як надзвычайныя судовыя органы. Рэвалюцыйны трыбу-          нал у складзе старшыні і пяці членаў зацвярджаўся СНК БССР. У           якасці суда першай інстанцыі ён разглядаў спецыяльнаю катэгорыю           спраў аб контррэвалюцыйных злачынствах, буйных спекуляцыях, дыс-крэдытацыі савецкай улады, бандытызме, злосным дэзерцірстве і ін-               шых грамадска небяспечных злачынствах. Нагляд за дзейнасцю Рэ-валюцыйнага трыбунала, разгляд касацыйных скаргаў і пратэстаў на                      яго рашэнні здзяйсняў Касацыйны трыбунал, створаны пры ЦВК                 БССР. Ён складаўся са старшыні, якім з’яўляўся народны камісар            юстыцыі, і трох членаў. Агульны кантроль за вырашэннем спраў у               судах і трыбуналах здзяйсняла Калегія вышэйшага судовага кантро-                 лю  Народнага  камісарыята  юстыцыі  БССР.

     Такая сістэма судовых органаў існавала на Беларусі да другой                  паловы 1922 г. У верасні 1922 г. ЦВК і СНК БССР у адпаведнасці                    з рашэннем ЦК КПБ(б) аб паляпшэнні дзейнасці судовых органаў                    і з улікам праведзенай у маі 1922 г. судовай рэформы ў РСФСР пры-           нялі пастанову аб правядзенні судовай рэформы на Беларусі. У вы-             ніку рэформы павялічылася колькасць дзяжурных камер, а таксама                      быў скасаваны Савет народных суддзяў, Рэвалюцыйны і Касацыйны трыбуналы, Калегія вышэйшага судовага кантролю Наркамата юс-          тыцыі. Замест іх быў створаны Вышэйшы суд і Вышэйшы каса-                    цыйны   суд   рэспублікі  [5, c.78].